ΤΡΑΧΗΛΙ

Τραχήλι

              Χτισμένο σε περίοπτη θέση του ορεινού όγκου των Κοτυλαίων (Σερβούνι) το χωριό Τραχήλι, έχει πάντα απλωμένη την ματιά του κατά το μακρινό Αιγαίο  και τον Ευβοϊκό ή το Σούνιο, που σβήνει στα βάθη του  γλαυκώδους ορίζοντα. Ετούτος ο λόγος, καθώς και η απ’ αιώνων φιλοξενία του ορεινού –μα συντομότερου κατά πολύ για τους πεζοπόρους ή αναβάτες των ζώων – δρόμου, που ένωνε τις δύο μεγάλες πόλεις της νοτιοκεντρικής Εύβοιας Χαλκίδα και Κύμη, είχε  ως αποτέλεσμα οι διάφοροι αφέντες  του νησιού να δίνουν ειδικό βάρος στον έλεγχο αυτού του τόπου.

              Αψευδής  μάρτυρας του γεγονότος και ο ενετικός πύργος που ευθυτενής κι αγέρωχος υψώνεται στην κεφαλή του λόφου, όπου και το γραφικό  χωριό Τραχήλι. Είναι καλοδιατηρημένος πύργος, ο οποίος  και οπτικά αλλά και μέσω του συστήματος των φρυκτωριών  επικοινωνούσε με τα γειτονικά οχυρά του Παρθενίου, του Protimo (Πορθμού) Αλιβερίου, Θαρρουνίων και Αυλωναρίου. Στην τοποθεσία "Διόδι" ή " Διόντι" – πλησίον του πύργου – θεωρείται πως επί Ενετοκρατίας  (τουλάχιστο ) υπήρχαν διόδια για τους χρήστες του οδικού άξονα (Παλιόστρατα) της Χαλκίδας -  Ερέτριας – Κοτρωνίου – Γυμνού – Παρθενίου – Παλιοκαμάρα Τραχηλίου – Κρεμαστού – Βρύσης – Κύμης.

          Ο ενετικός πύργος του Τραχηλίου έχει κατασκευαστεί σε μια θέση κατοικημένη από την προϊστορική – κατά τα φαινόμενα εποχή, καθώς γύρω απ’ αυτόν έχουν ανακαλυφθεί: τοιχεία διαφόρων περιόδων, θεμέλια διαφόρων κτισμάτων, αρχαίο  νεκροταφείο  αραδιακά λιθάρια (ογκόλιθοι προερχόμενοι – ίσως –από το αρχαίο κάστρο που δέσποζε στο λόφο), αρχαίο πηγάδι, δίκτυο ύδρευσης, και υπόγειες στοές (που συνέδεαν – κατά την παράδοση – το κάστρο με τις περί αυτό οικείες).

            Εκτός ετούτων, άλλα αρχαία λείψανα που βρέθηκαν στην τραχηλιάτικη χώρα, είναι και ετούτα: μαρμάρινες , λάρνακες και άλλοι τύποι τάφων, πίθοι, κεραμικά, χάλκινος πέλεκυς, σφραγίδα κυκλική, βάσεις και τμήματα κιόνων, σφαιρικές λίθινες μπάλες, τριπτήρες λίθοι, κιονόκρανο, θεμέλια κτισμάτων διαφόρων εποχών, πελεκημένοι λίθοι  για ποικίλες χρήσεις, χρυσό ειδώλιο (αλογάκι), αρχαία νομίσματα, αρχαίος λιθόστρωτος δρόμος, επιτύμβια στήλη με την επιγραφή "Κλεογένης Κλεόνδου ΡΑΦ", κ.ά.

     Το όνομα "ΡΑΦ", που φέρει η επιγραφή, προφανώς αφορά τον τόπο καταγωγής του Κλεογένη, ο οποίος προφανώς είναι ο δήμος Ραφιέθεν της αρχαίας Ερέτριας. Μάλιστα, ο καθηγητής Γ. Καδίτης τον ορίζει στην τοποθεσία της περιοχής Λούγκα –Παλιοχώρα. Ο ίδιος ερευνητής θέλει εκεί να προϋπήρχε η θρυλική και μυθική Οιχαλία. Την ίδια εκτίμηση συναντάμε και στο βιβλίο του Π. Σέγκου: "Τραχήλι, Οιχαλία: Μια πόλη φάντασμα; "

           Ανάμεσα στους άλλους συλλογισμούς του ο εντόπιος συγγραφέας του: "Τραχήλι, Οιχαλία", θέλει την τοποθεσία Αγκλία του χωριού του να σχετίζεται με το "κάστρο φάντασμα Ασαβία", που πολλοί ερευνητές το τοποθετούν κάπου στο Τραχήλι. Παίρνει, λοιπόν, την ονομασία Οιχαλία, η οποία θεωρεί  πως μετεξελίχθηκε σε Ακαλία και εν τέλει Αγκλία και το χωριό κατά μία εκδοχή : Τραχήλι.

           Άλλες εκδοχές που δίνονται αναφορικά με την ονομασία του χωριού, είναι και οι ακόλουθες: α) Από το "Τρισχίλιον" των – τριών χιλιάδων – κατοίκων του κατά την αρχαιότητα, β) Από το "Τραχήνιον", θεωρώντας πως στην τοποθεσία του χωριού "Τραγάλα" ενταφιάστηκαν οι νεκροί των Τραχινών, γ) Από το τραχύ  έδαφός του, καθώς κάποιοι το έγραψαν ως "Τραχύλιο", δ) Από την λέξη "Τράχηλος", ε) Από τις λέξεις τραχύς + χείλος , μιας και βρίσκεται στο χείλος τραχέων λοφοσειρών και συνάμα  γραφόταν και ως "Τραχείλιον".

             Απ’ όπου κι αν προέκυψε  η ονομασία του τόπου αυτού, το βέβαιο είναι πως κατοικείται ανελλιπώς από τα βάθη των αιώνων έως τις μέρες μας.

              Αψευδής μάρτυρας του γεγονότος όσα προαναφέρθηκαν, μα και όσα έπονται.

             Πρώτα πρώτα, οι 12 εκκλησίες (μικρές και μεγάλες) που υπάρχουν σήμερα στην περιοχή του Τραχηλίου, χτισμένες επί αρχαίων ιερών ή με αρχιτεκτονικά μέλη τους σε μέρη  όπου προϋπήρχαν και κάποιοι ναΐσκοι της βυζαντινής περιόδου. Οι περισσότερες εξ αυτών είχαν  καταστραφεί από τους Οθωμανούς κατακτητές του ελλαδικού χώρου και ανοικοδομήθηκαν αργότερα.

           Έπειτα, το τούρκικο φορολογικό κατάστιχο, που συντάχθηκε στα 1474 (τέσσερα χρόνια μετά το σκλάβωμα της νήσου) και  το οποίο αναφέρει το Τραχήλι (Trahili), το φέρει κατοικούμενο από 65 οικογένειες των 325 συνοίκων και διοικητικά το τοποθετεί στον Ναχιγιέ του Μονοδρίου.

   Τρισήμισι αιώνες αργότερα (στα 1830) η απογραφή του Νικ. Καλογερόπουλου  το θέλει να έχει 20 οικογένειες, ενώ λίγες δεκαετίες μετά το βρίσκουμε ν’ ανήκει στο δήμο Δυστίων με έδρα το Αλιβέρι (από το 1848), να έχει 330 κατοίκους και η απόσταση Τραχήλι – Αλιβέρι των 15 χιλιομέτρων να διανύεται σε 3 ώρες). Πληθυσμιακή κορύφωση  για το Τραχήλι έχουμε στα 1961 με 510 κατοίκους, ενώ 4 δεκαετίες μετά πίπτει στους 297 κατοίκους, ακολουθώντας και αυτό τη σύνολη φθίνουσα πορεία της ελληνικής υπαίθρου.

          Συνεπικουρικά, θ’ αναφέρουμε:  τη γενιά των Σκουλαρίκηδων, οι οποίοι πιθανόν να κατάγονται από τους Σκουλαρίκιους (τους Βυζαντινούς  φρουρούς του Τραχηλιάτικου Κάστρου που έφεραν στ’ αυτιά τους ενώτια, σκουλαρίκια), τους νερόμυλους του τόπου,  τα έντεκα μάγγανά του (όπου γινόταν – από τους Μαγγανιάρηδες  - η επεξεργασία της κερήθρας  και των απόκερων, και το καθαρό κερί το εμπορεύονταν με τα μουλάρια τους σ’ όλη την Εύβοια), τη συστηματική ενασχόληση  των κατοίκων του με τη γεωργία, την κτηνοτροφία (κυρίως), καθώς και την υφαντουργία  (κατασκευή ανδρομίδων, κλινοσκεπασμάτων, κ.τ.λ.)

       Τέλος, η ίδια η καταχώρηση του χωριού στα γραπτά μνημεία που έγινε λόγος προηγουμένως και στα οποία φέρεται – τουλάχιστο κατά τη μεταβυζαντινή περίοδο – να έχει το ίδιο όνομα και συνεχή ανθρώπινη παρουσία, ως τις μέρες μας που διοικητικά (με τις καποδιστριακές ανακατατάξεις) ανήκει εκ νέου στο δήμο  Ταμυναίων με έδρα το Αλιβέρι. Έως, τότε, και μάλιστα από το 1912, ήταν αυτόνομη κοινότητα, η οποία ως τα 1928 ήταν ενιαία με τους Παραμερίτες.