Ανασκαλίζοντας τις μνήμες των ηλικιωμένων σήμερα Λαμψακηνών, οι οποίοι εκδιώχθηκαν - παιδιά ακόμη - από την πατρώα γη στις ακτές του μικροασιάτικου Ελλησπόντου και φυλλομετρώντας τις σελίδες του βιβλίου “Η πατρίδα μου - Λάμψακος”, έγινε μια προσπάθεια νοερού ανασχηματισμού ηθών, εθίμων και εορταστικών εκφάνσεων των Λαμψακηνών, που ομόρφαιναν τη ζωή τους στην αλησμόνητη πατρίδα. Παράλληλα έγινε μια προσπάθεια καταγραφής ανάλογων εκδηλώσεων των κατοίκων της Νέας Λαμψάκου.
Η έρευνά μας αυτή που βασίστηκε στις μαρτυρίες των: Ιορδάνη Ρωμιόπουλο, Παρασκευής Παπαδοπούλου, Πηνελόπης Τρεπεκλή, Στυλιανής Τσιτίνη, Χρήστου Τσιτίνη, Ελένης
Παπαδοπούλου, Δημήτρη Κεφαλά, Ελπίδας Γκάρτζου, Ζωής Χατζηπαυλίδη και Μιχάλη Ταπούτη, καθώς και στις σχετικές αναφορές του Σαράντη Σαραντή στο προαναφερθέν σύγγραμμά του. Θα επιμεριστεί σε δύο ενότητες. Η μια θα σχετίζεται με τη μικρασιάτικη Λάμψακο και η άλλη με την Ευβοιώτικη. Η Λάμψακος έπαιρνε τη γιορτινή της ατμόσφαιρα και κατά τις εορτές των Τούρκων και κατά τις εορτές των Ελλήνων κατοίκων της. Την πιο λαμπρή της όψη έπαιρνε κατά τα δύο τούρκικα μποϊράμια, το Πάσχα και τα Χριστούγεννα. Τότε - εκτός από τις κυρίως θρησκευτικές τελετές - όλοι
οι Λαμψακηνοί συνάζονταν στις πλατείες ή στα σπίτια τους για το ανάλογο γλεντοκόπι. Οι νεολαίοι έβρισκαν την ευκαιρία για ένα ιδιαίτερο χαροκόπι. Ανέβαιναν σε ωραίες νταλίκες (πλατφόρμες τις οποίες έσερναν άλογα ή βόδια) και περιφέρονταν στους δρόμους του χωριού τραγουδώντας. Όταν γιόρταζαν οι Τούρκοι και σεργιάνιζαν τα Τουρκόπουλα με τις νταλίκες τους, αναρριχούνταν επάνω σ’ αυτές τα Ελληνάκια και κατά τις Ελληνικές γιορτές συνέβαινε το αντίθετο. Μια συνήθεια η οποία συμπλήρωνε το εορταστικό “ρεπερτόριο των ημερών, ήταν η διανομή τροφίμων από τους πλουσιότερους στους φτωχότερους συντοπίτες τους. Μάλιστα οι Τούρκοι κατά το Μπαιράμι τους - το οποίο είναι αντίστοιχο του χριστιανικού Πάσχα έσφαζαν μεγάλα αρνιά, “κορμάνια” τα έλεγαν, δώριζαν σε φίλους τους χριστιανούς 3-4 οκάδες κρέας και τους καλούσαν στα σπίτια τους για να συνεαρτάσουν. Με ανάλογη λαμπρότητα γινόταν ο εορτασμός των δυο Λαμψακηνών αγίων: του Αγίου Τρύφωνα και του Αγίου Παρθενίου. Λίγες μέρες πρίν, κατά την εορτή των Τριών Ιεραρχών οι κάτοικοι της Λαμψάκου έφτιαχναν κόλυβα και άρτους και μετά τη διανομή τους στο εκκλησίασμα, όλοι οδηγούνταν στο σχολείο, όπου τα παιδιά απάγγελναν ποιήματα και εξετάζονταν από κοινοτική επιτροπή για να διαπιστωθεί η μαθησιακή τους πορεία. Την ίδια στιγμή συνεξετάζονταν και οι δάσκαλοί τους! Αν η επιτροπή έκρινε ως μη αποδοτικούς τους δασκάλους - κοινοτικούς υπαλλήλους, τους απέλυε.... Με πολύ κέφι και γλέντι εορτάζονταν και οι Απόκριες. Θα δανειστούμε την περιγραφή ενός αποκριάτικου εθίμου όπως το γνωρίσαμε μέσα από τις σελίδες του συγγράματος “Η πατρίδα μου - Λάμψακος”: “Εκαμναν ένα χαλβά πυκνό, κάπως σκληρό, με άσπρο χρώμα. Οι Τούρκοι τον λένε μπουλαμά. Είχε σχήμα στρογγυλό όπως ένα κεφάλι από κασέρι, σε μεγαλύτερο κάπως μέγεθος και σε πολύ λεπτότερο πάχος. Η κυκλική περιφέρειά του έφερε λεπτές οδοντώσεις. Από το κέντρο του με γερό σκοινί το αναρτούσαν στο ταβάνι. Στρίβοντας το σκοινί ανέβαζαν το χαλβά στην οροφή. Οι διασκεδάζοντες - όσοι ήθελαν - κάθονταν σταυροπόδι σ’ ένα κύκλο ανοικτό, ομόκεντρο με τον κύκλο που θα έκαμνε ο αναρτώμενος χαλβάς, αν τον άφηναν να ξετυλιχθεί. Στη συνέχεια άφηναν το σκοινί να ξετυλιχθεί και τα παλληκάρια του κύκλου με τα χέρια πίσω, προσπαθούσαν να δαγκώσουν το χαλβά, προκαλώντας τους τραυματισμούς. Σταδιακά άλλαξαν το χαλβά με βρασμένα και ξεφλουδισμένα αυγά, που τα κρεμούσαν με κλωστή από την άκρη μιας ξύλινης βέργας. Κρατούσε ένας τη βέργα με τ’ αυγό και καθόταν στη μέση του κύκλου που σχημάτιζαν άνδρες, γυναίκες και παιδιά με τα χέρια πίσω και προσέγγιζε το αυγό διαδοχικά στα στόματά τους για να το δαγκώσουν”. Με χαρακτηριστικό τρόπο οι Λαμψακηνοί διασκέδαζαν και κατά τις εορτές της Αγίας Παρασκευής και του Αγίου Παντελεήμονα. Τα δύο εκκλησάκια τα οποία είχαν αφιερωθεί σ’ αυτούς τους Αγίους, βρίσκονταν μακριά απ’ τη Λάμψακο δίπλα σε πηγές με κρυστάλλινο νερό. Μετά τη λειτουργία άπλωναν τα φαγώσιμα στο έδαφος, έτρωγαν, έπιναν και με τη συνοδεία μουσικών οργάνων τραγουδούσαν και χόρευαν. Την ημέρα του Αγίου Παντελεήμονα γίνονταν και ιπποδρομίες. Χοροί Οι χοροί των Λαμψακηνών ήταν ευρωπαϊκοί, ελληνικοί και ανατολίτικοι. Κυριώτεροι απ’ αυτούς ήταν το βάλς, οι καντρίλιες, το τανγκό, ο καλαματιανός, ο
συρτός, το χασάπικο, ο καρσιλαμάς, το σούλι, το τσιφτετέλι. Μουσικά όργανα Οι ντόπιοι οργανοπαίχτες χρησιμοποιούσαν την γκάιντα - κατ’ εξοχήν, το βιολί, το σαντούρι, το κλαρίνο, το ακορντεόν. Τραγούδια Η αδύναμη μνήμη των υπερηλίκων σήμερα Λαμψακηνών δεν διέσωσε παρά ελάχιστα από τα τραγούδια που έπαλλαν τις καρδιές τους, όταν κατοικούσαν στην πατρική γη. Θα παραθέσουμε τ’ αποσπάσματα των τραγουδιών, που συγκρότησε η μνήμη τους: 1. Σιβά σιμά κολαρενί καλντέρ τζι τζι φουστανέλ ντολάνταν μπουνμάν. Ανασκούμπωσ’ τα μανίκια σου να φανούν τα μπράτσα σου γύρισε και το φουστάνι κι αγκάλιασέ με απ’ το λαιμό 2. Θάλασσα λεβεντοπνίχτρα θάλασσα φαρμακερή συ που κάνεις το νησί μας πάντα μαύρα να φορεί. 3. Σαμιώτισσα, Σαμιώτισσα πότε θα πας στη Σάμο ρόδα και τριαντάφυλλα τη θάλασσα θα ράνω. 4. Με στο Τσανάκαλε με σκοτώσανε δίχως μανούλα κι αδελφή με μουλώσανε. Άλλα τραγούδια που συνηθίζονταν στη Λάμψακο (Lapseki, σήμερα), ήταν “Ο Παύλος Μελάς” και το “Μου παράγγειλε τ’ αηδόνι”. Φαγητά - Γλυκίσματα Χαρακτηριστικότερα φαγητά και γλυκίσματα των μικρασιατών κατοίκων της Νέας Λαμψάκου ήταν: το μπουρέκι, η πίτα, η στριφτόπιτα, το ιμάμ μπαλντί, ο τραχανάς, το φουρούκι, τα γλυκά κουταλιού, ο μπακλαβάς, ο χαλβάς, ο περνί χαλβά ς κ.α. Ο Ιορδάνης ο Ρωμιόπουλος, ένας καλοκάγαθος κωμικός τύπος που ήταν αξιαγάπητος στη Νέα Λάμψακο, μας περιέγραφε την παρασκευή του μπουρεκιού ως εξής: “Καβουρδίζουμε τον κιμά, ανοίγουμε το φύλλο, το κόβουμε στη μέση, το τυλάμε και ύστερα το στρίβουμε. Μετά το ζεματάμε με κοτόζουμο”. Νέα Λάμψακος Απ’ τις συνήΘειές τους, τα ήθη και έθιμά τους, οι νιοφερμένοι στα παράλια του Ευρίπου Λαμψακηνοί διατήρησαν όσα απ’ αυτά ταίριαζαν στις νέες συνθήκες της ζωής τους ή τα προσάρμοζαν κάνοντας τις απαιτούμενες αλλαγές. . ο εκδιωγμός τους από τα πάτρια εδάφη, οι σκληρές συνθήκες διαβίωσης στο νέο τους περιβάλλον και η διαφορετική οργάνωση (κοινωνική και κοινοτική) του νεοιδρυθέντος οικισμού, έκαμψαν την ορμή με την οποία αντιμετώπιζαν τη ζωή και χαλιναγωγήθηκε το αστείρευτο κέφι τους. Σχετικά ο Χρήστος Τσιτίνης εξομολογιόταν: “Οι γιορτές μας εκεί ήταν ίδιες μ’ αυτές που έχουμε και τώρα, μόνο που συνοδεύονταν από συχνό γλέντι και ανάλογο τσιμπούσι “. Το ίδιο ίσχυε και για τα φαγητά τους, όπως μας έλεγε ο μπαρμπα - Ιορδάνης ο Ρωμιόπουλος. Μια μεταλλαγή διαπιστώσαμε στον τρόπο εορτασμού της Κυριακής της Αποκριάς και της Καθαρής Δευτέρας. Όσον αφορά την Κυριακή της Αποκριάς, ενώ στη μικρασιάτικη Λάμψακο συνήθιζαν να συγκεντρώνονται ανά 3-4 οικογένειες σε κάποιο συγγενικό σπίτι φέρνοντας και τα φαγητά μαζί τους για το ανάλογο γλεντοκόπι, στη Νέα Λάμψακο πολλοί απ’ τους κατοίκους της συνάζονται - κουβαλώντας και τα φαγώσιμά τους - σε κάποιο ουζερί, όπου ξεφαντώνουν. Την Καθαρά Δευτέρα όλη η Λάμψακος συνήθιζε να συντρώγει στην παραλία της - ένα έθιμο που σταδιακά τείνει να εκλείψει. Τα τελευταία χρόνια ο εκπολιτιστικός σύλλογος “Αναξαγόρας” προσπαθεί ν’ αναβιώσει το θεσμό του πανηγυριού, που πραγματοποιούνταν την παραμονή της γιορτής του προφήτη Ηλία, ενός ξωκλησιού της Νέας Λαμψάκου που δεσπόζει του λόφου Βοθροβούνι. Τέλος, ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στον λαμπρό τρόπο, με τον οποίο εορτάζεται ο πολιούχος της Λαμψάκου ο Άγιος Τρύφωνας. Κατά την παραμονή της μνήμης του συρρέουν χιλιάδες πιστοί από διάφορα μέρη της Εύβοιας για να συμμετάσχουν στην περιφορά της σεπτής εικόνας, που γίνεται με ξεχωριστή μεγαλοπρέπεια - αχνοφεγγιά ενός αλήστου μνήμης ενδόξου παρελθόντος του μικρασιατικού ελληνισμού.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου