ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Αναπαραστάσεις παλαιών ειδών ανθρώπων: Επάνω αριστερά, homo erectus (κατά Z. Burian). Κέντρο, Νεαντερτάλιος - homo neanderthalensis (λεπτομ.), αναπαράσταση κατά Εύη Σαραντέα, προοριζόμενη για το Μουσείο Ν. Αρτάκης). Δεξιά, homo sapiens sapiens σύγχρονος άνθρωπος (κατά Z. Burian). Kάτω: Εργαλεία τους, κατασκευασμένα από τοπικούς πυριτόλιθους Νέας Αρτάκης. Αριστερά, τρία μεγάλα εργαλεία Κάτω Παλαιολιθικής εποχής, μήκους περίπου 17 εκ.: ογκώδης μπαλτάς (cleaver) μεταξύ δύο τρίεδρων. Δεξιά, αιχμές νεότερων περιόδων, ορισμένες από αυτές κυνηγετικές για στειλέωση σε ακόντια και βέλη. 

ΕΥΗ ΣΑΡΑΝΤΕΑ 

 Αναδημοσίευση απο Καθημερινή Εύβοια 

 ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Στην επιφάνεια του εδάφους της Νέας Αρτάκης εντοπίσαμε χιλιάδες κατάλοιπων κατασκευής εργαλείων από τοπικό πυριτόλιθο (τσακμακόπετρα), που υπερτερούν σε αριθμό άλλων θέσεων της Εύβοιας. Τα ευρήματα Ν. Αρτάκης ανήκουν και στις τρεις περιόδους Παλαιολιθικής, αποδεικνύοντας ότι η θέση υπήρξε διαχρονικό επίκεντρο δραστηριοτήτων της ευρύτερης περιοχής Κεντρικής Εύβοιας. . Η Παλαιολιθική εποχή διαιρείται σε τρεις περιόδους: ΠΡΩΪΜΗ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ (2.600.000 έως 200.000 χρόνια πριν). Τα παλαιότερα ίχνη αυτής της περιόδου έχουν βρεθεί μόνο στην Αφρική. Στη χώρα μας κυριαρχεί το είδος του homo erectus - δεν γνωρίζουμε όμως πότε πρωτο-εμφανίστηκε ανθρώπινο είδος στην Ελλάδα. Χαρακτηριστικός τύπος εργαλείων ενός αρχικού σταδίου, μακράς διάρκειας, είναι η λαξευμένη κροκάλα (Chopper, chopping tool). Ακολουθούν τρίεδρα σχήματα εργαλείων. Σε προχωρημένο στάδιο αυτής της περιόδου (400.000 (;) έως 200.000 χρόνια πριν, περίπου) εμφανίζονται οι χειροπελέκεις (handaxes) και oι μπαλτάδες (cleavers) και εργαλεία φολίδων. Στη Νέα Αρτάκη εντοπίσαμε σε χώρους κατασκευής εργαλείων και επάνω σε βράχους πυριτόλιθων, σημαντικά τρίεδρα, που πιθανώς κατασκευάστηκαν προ των 400.000 χρ. ΠΠ (πριν το παρόν), καθώς και ικανό αριθμό χειροπελέκεων και μπαλτάδων (διαφόρων σταδίων κατασκευής και ποικίλων τύπων). Η ποικιλία των χειροπελέκεων, cleavers και τρίεδρων μεγάλων διαστάσεων, αποτελεί τεκμήριο που δηλώνει ανθρώπινες δραστηριότητες σε διαφορετικές περιόδους της Κάτω παλαιολιθικής εποχής, δηλαδή πρόκειται για μακρά χρήση της θέσης της Νέας Αρτάκης, αρκετά προ των 200.000 ετών ΠΠ (πριν το παρόν). Λιγοστά δείγματα της περιόδου αυτής εντοπίσαμε και στα Εφτακόνακα Μακρυκάπας. ΜΕΣΗ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ (200.000 έως 35.000 χρόνια πριν). Σποραδικά δείγματα αυτής της εποχής βρέθηκαν στην Εύβοια, αλλά ιδιαίτερα άφθονα, στη Νέα Αρτάκη, κυρίως γύρω από τις εστίες πυριτόλιθων. Κυριαρχεί ο άνθρωπος του Νεάντερταλ (homo neanderthalensis) και ο ανατομικά σύγχρονος άνθρωπος (homo sapiens sapiens). Επικρατούν τα εργαλεία με υπόβαθρο τις φολίδες (αιχμές, ξέστρα), ενώ επιβιώνουν παράλληλα και μορφές χειροπελέκεων. ΎΣΤΕΡΗ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ (35.000 έως 10.000 χρόνια πριν). Επικρατεί ο ανατομικά σύγχρονος άνθρωπος (homo sapiens sapiens). Ο εργαλειακός εξοπλισμός τελειοποιείται. Τα εργαλεία γενικά είναι μικρών διαστάσεων (λεπίδες, ξέστρα, γλυφίδες, αιχμές). Στην βραχώδη παραλιακή έκταση της Νέας Αρτάκης βρέθηκαν στην επιφάνεια του εδάφους χιλιάδες μικρά εργαλεία αυτής της περιόδου, κατάλοιπα από νομάδες και κυνηγούς που κατέλυαν εκεί εποχιακά. Πρόκειται για το μεγαλύτερο πλήθος εργαλείων της περιόδου αυτής που βρέθηκε μέχρι τώρα στο νησί. …………………………………………………… ΙΧΝΗ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΩΝ ΕΙΔΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΒΟΙΑ Εύη Σαραντέα (2η συνέχεια) Χάρη στην εμπιστοσύνη που μου είχε δείξει η αείμνηστη Έβη Τουλούπα (διετέλεσε Προϊστάμενη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Εύβοιας, έως το 1983), διέσωσα μόνο από την επιφάνεια του εδάφους της Κεντρικής Εύβοιας (κυρίως από τη Νέα Αρτάκη) περίπου 3.700 παλαιολιθικά πελεκημένα λίθινα τέχνεργα (δηλαδή εργαλεία ακέραια και ημιτελή, πυρήνες, πέτρινα σφυριά, φολίδες κ.ά.), που αποτελούν πλούσια τεκμήρια ανθρώπινων δραστηριοτήτων μακράς σειράς παλαιολιθικών περιόδων στην Εύβοια. Τα πάντα με προσωπικά μου έξοδα. Θετική υπήρξε επίσης η αντιμετώπιση από την Εφορεία Παλαιοανθρωπολογίας-Σπηλαιολογίας από τους εφόρους Πέτρο Θέμελη και Χρήστο Ντούμα (μετέπειτα Καθηγητές Αρχαιολογίας στο ΕΚΠΑ) και από τη Βιβή Βασιλοπούλου (κατόπιν Γενική Διευθύντρια Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού). Το 1985, η περιοχή της τότε κοινότητας Νέας Αρτάκης κηρύχθηκε αρχαιολογικός χώρος «για λόγους προστασίας κυρίως προϊστορικών θέσεων», βάσει της υπ. αριθ. ΦΙΙ/9894/362/13-3-1985, υπουργικής απόφασης (ΦΕΚ 209/Β/18-4-1985). Το 1986 εκδόθηκε το βιβλίο μου με σχέδια 169 τέχνεργων από την Εύβοια και κυρίως από τη Νέα Αρτάκη (Σαραντέα 1986). Η επιστημονική μελέτη της Συλλογής πραγματοποιήθηκε μετά το 1999, όταν κάλεσα τον νεοφερμένο από τη Γαλλία και ειδικευμένο στo Πλειστόκαινο, αρχαιολόγο-προϊστοριολόγο Δρα Χ. Ματζάνα, να εξετάσει εξ ολοκλήρου το υλικό της Συλλογής (Ματζάνας 2009 και 2024). Το 1995, εξαγγέλθηκε η ένταξη 2.800 στρεμμάτων της Νέας Αρτάκης στο Σχέδιο Πόλεως – αν και ήταν κηρυγμένη ως αρχαιολογικός χώρος. Αυτοί οι σπάνιοι, εκτεταμένοι λατομικοί χώροι κατασκευής πελεκημένων εργαλείων, διαχρονικό «επίκεντρο» προϊστορικών θέσεων της Κεντρικής Εύβοιας (Ματζάνας 2009, σ. 791) και μία από τις σημαντικότερες υπαίθριες ελλαδικές παλαιολιθικές περιοχές (καθ. Γαλανίδου 2014, σ. 10), οι πλουσιότεροι χώροι σε παλαιολιθικά ευρήματα μέχρι τώρα στην Εύβοια, αφανίστηκαν σε μεγάλο βαθμό, εξαιτίας της ταχύτατης επέκτασης της πόλης. Αλώθηκαν ακόμη και δημοτικοί χώροι(!) που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν, όπως στις Κροκεές Λακωνίας και κυρίως στο εξωτερικό, και να δημιουργηθούν Πάρκα για το κοινό στη Φανερωμένη και στο Βολέρι, προφυλάσσοντας θέσεις ανασκαφών, ιδιαίτερα όπου εντοπίστηκαν τεχνήματα οι τύποι των οποίων συνάδουν με εκείνους της Κάτω Παλαιολιθικής εποχής (μεγαλύτερης ηλικίας των 120.000 ετών, και - κατά τελευταίες εκτιμήσεις ειδικών - πιθανώς παλαιότερα των 200.000 ετών). Προσφερόμενα για έρευνα και αξιοποίηση απομένουν πλέον ελάχιστα τμήματα εδάφους ως είχαν, παραμελημένα, απειλούμενα άμεσα και αυτά. Οι κάτοικοι, ανενόχλητοι, παρά τις ειδοποιήσεις μας προς την τοπική Εφορεία Αρχαιοτήτων, σπάζουν τους πυριτόλιθους και με αυτούς κτίζουν μάντρες και δάπεδα μαζί με τα παλαιολιθικά εργαλεία (Σαραντέα-Μίχα, «Το χρονικό της καταστροφής των εργαστηρίων κατασκευής παλαιολιθικών εργαλείων στη Νέα Αρτάκη της Εύβοιας», Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών, τ. ΜΑ, 2016-2021, Αθήνα, 2023, σ. 137-182). Σήμερα, η κατάσταση της προϊστορικής Νέας Αρτάκης αποτελεί χαρακτηριστική εικόνα καταστροφής, που έχει λάβει διαστάσεις επιδημίας για λόγους «ανάπτυξης» σε αρχαιολογικές θέσεις της Ελλάδας, συχνά πριν εκείνες καν μελετηθούν. Επιπλέον, παρά το γεγονός πως στο εξωτερικό με ιδιαίτερο ενδιαφέρον αναδεικνύονται και αξιοποιούνται σε Μουσεία τα ίχνη και οι θέσεις των παλαιότερων ειδών ανθρώπων, στην Ελλάδα αφήνονται στην τύχη τους, με τη δικαιολογία ότι η τέχνη των λίθινων εργαλείων δεν μπορεί να συγκριθεί(!) με εκείνη των …αρχαίων αγαλμάτων: μια τουλάχιστον αντιδεοντολογική σύγκριση τόσο ανόμοιων θεμάτων (αν και υπάγονται αμφότερα στις αρμοδιότητες ΥΠΠΟΑ) (περισσότερα: Σαραντέα-Μίχα Ε., 2023, σ 160). (Συνεχίζεται) ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: Galanidou N., «Advances in the Palaeolithic and Mesolithic archaeology of Greece for the new millennium», Pharos 20 (2014), σ. 1-40. Ματζάνας Χ., «Αποτελέσματα από την εφαρμογή της στατιστικής παραγοντικής ανάλυσης σε λιθοτεχνίες της Εύβοιας», Αρχαιολογικό έργο Θεσσαλίας και Στερεάς Ελλάδας, Πρακτικά επιστημονικής συνάντησης, Βόλος, 13-15.3.2009, Τ. 2, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, σ. 782-796. Ματζάνας Χ., «Οι παλαιολιθικές λιθοτεχνίες της Νέας Αρτάκης Εύβοιας και της ευρύτερης περιοχής της» , Αρχαιολογικόν Δελτίον, τ. 73-75 (2018-2020), Αθήνα, 2024, σ.1-160. Σαραντέα E., Προϊστορικά ευρήματα στην Νέα Αρτάκη Εύβοιας, εκδ. Αρσενίδης, Αθήνα 1986. Σαραντέα-Μίχα Ε., «Το χρονικό της καταστροφής των εργαστηρίων κατασκευής παλαιολιθικών εργαλείων στη Νέα Αρτάκη της Εύβοιας», Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών, τ. ΜΑ, 2016-2021, Αθήνα, 2023, σ. 137-182).