Νομίσματα Ερέτριας

ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ Α Ρ Χ Α Ι Α Ε Ρ Ε Τ Ρ Ι Α Του Γιάννη Τάσου Μαγκούτα Νομίσματα     Στα πολύ παλιά χρόνια, οι εμπορικές συναλλαγές, μεταξύ των ανθρώπων, γίνονταν με ανταλλαγή, είδος με είδος. Αργότερα όμως, στους ιστορικούς χρόνους, όταν έγινε μεγαλύτερη η επέκταση του εμπορίου, η ανταλλαγή μόνο με είδος ήταν, σχεδόν, αδύνατη. Έτσι επινοήθηκαν τα νομίσματα Βέβαια, η κοπή νομισμάτων είχε σαν προϋπόθεση σταθερή οικονομία και αναπτυγμένο εμπόριο και βιομηχανία. Να προστεθεί πως πολλά από τα νομίσματα είχαν σχεδιαστεί από σπουδαίους καλλιτέχνες και ήσαν πραγματικά έργα τέχνης. Η Ερέτρια, χάρη στη μεγάλη εμπορική και αποικιακή της ανάπτυξη, έκοψε δικά της νομίσματα, για τις εμπορικές και οικονομικές της ανάγκες, από τον 6ο π.Χ. αι. Εκτός από τους δικούς της δήμους και τις αποικίες της, τα κυκλοφόρησε και σε όλη την Ελλάδα. Ακόμα και στην Αθήνα μέχρι την εποχή του Σόλωνα (640-560 π.Χ.). Μέσα από τα νομίσματα τής Ερέτριας διαβάζουμε την αρχαία της ιστορία και συμπληρώνουμε τις ελλιπείς μας γνώσεις για την πόλη. Ενημερωνόμαστε για την οικονομική και καλλιτεχνική της ακμή, για τις εμπορικές της σχέσεις, όπως και για τη σύσταση ή τη διάλυση τής ευβοϊκής ομοσπονδίας, του "Κοινού των ευβοέων". Από τα νομίσματα, γράφει ο Επαμ. Βρανόπουλος (ΙΣΤΟΡΤΑ ΤΗΣ ΕΥΒΟΙΑΣ, σελ.191), βεβαιωνόμαστε και για την ύπαρξη πόλεων της Εύβοιας που, ακόμα, δεν γνωρίζουμε την ακριβή τους θέση και αναφέρει την Τάμυνα (περιοχή Αλιβερίου), τη Δύστο, τη Γεραιστό, την Ωρία και την αθηναίικη αποικία των Αθηνών Διάδων. Οι αρχαϊκές κοπές νομισμάτών της Ερέτριας -όπως και άλλων ευβοϊκών πόλεων, ακόμα και της Αθήνας- ήσαν περιορισμένες και εξυπηρετούσαν, μόνο, τις δικές της ανάγκες. Όμως, αρχαϊκά νομίσματα της πόλης σε μικρούς ‘’θησαυρούς’’ (σύνολο κρυμμένων χρημάτων) βρέθηκαν, εκτός από την Ερέτρια και σε πολύ πιο μακρινές πόλεις, εκείνης της εποχής. Τούτο μαρτυράει τη στενή επαφή της πόλης με Ανατολή και Δύση Απ' ότι λένε οι ειδικοί, νομίσματα πρωτοκόπηκαν στη Λυδία και Ιωνία -περιοχές της Μικράς Ασίας-, το β' μισό του 7ου π.Χ. αιώνα και ήσαν από ήλεκτρο (μείγμα, δηλαδή, χρυσού και αργύρου). Από εκεί ήρθαν στην Κεντρική Ελλάδα γύρω στο 570 π.Χ. Στο χώρο της σημερινής Ελλάδας, πρώτη έκοψε νομίσματα η Αίγινα, που βρισκόταν σε άνθηση, εκείνα τα χρόνια. Ακολούθησαν η Αθήνα, η Κόρινθος, η Χαλκίδα και η Ερέτρια . Στην Εύβοια, το γ' τέταρτο του 6ου π.Χ. αι. -εκτός από την Ερέτρια και τη Χαλκίδα- νομίσματα έκοψε και η Κάρυστος. Ήσαν κι αυτά από ήλεκτρο και άργυρο. Κάποια από αυτά απεικονίζουν αγελάδα, που στρέφει το κεφάλι της προς τα πίσω, κατά το πρότυπο της Ερέτριας. Η Ηώς Τσούρτη γράφει (οβολός 3, σελ.16), πως: Η υιοθέτηση της παράστασης της αγελάδας ως του κατεξοχήν νομισματικού τύπου, παραπέμπει αφενός μεν στην πλούσια κτηνοτροφία του νησιού, αφετέρου δε και σε κάποιας μορφής εξάρτηση της Καρύστου από την Ερέτρια. Αργότερα, μετά τα μέσα του 4ου π.Χ. αι., στην κοπή νομισμάτων, ακολούθησε και άλλη ευβοϊκή πόλη, η Ιστιαία. Και, η Κύμη -αν και αμφισβητήθηκε και η ύπαρξη της στην Εύβοια- πρέπει να είχε κόψει νομίσματα. Κάποια απ’ αυτά, που εικονίζουν το ‘’Γοργόνειο’’, θυμίζουν Ερέτρια. Γοργόνειο -όπως τα αρχαϊκά νομίσματα της Ερέτριας- φέρουν και κάποιες κοπές της Σκιάθου και της Πεπαρήθου ( Σκόπελος). Ένα δίδραχμο ευβοϊκής κοπής και τεχνολογίας, που στη μπροστινή του πλευρά εικονίζεται κουκουβάγια, κατά το αθηναϊκό πρότυπο, και στην πίσω έγκοιλο (= κοίλο, βαθουλωτό) τετράγωνο, που είναι διαγώνια διαιρεμένο, κατά το παράδειγμα τής Ερέτριας, ανήκει στη βορειοευβοϊκή αθηναϊκή αποικία των Αθηνών Διάδων. Επειδή στον εμπροσθότυπο νομισμάτων της Νεάπολης (σημερινή Καβάλα) υπάρχει το ‘’Γοργόνειο’’, ο Ν. Πετσάλης (Α.Ε.Μ, τόμ. 1ος σελ.19) συμπεραίνει, πως η Νεάπολη, όπως και η απέναντι Θάσος, ήσαν αποικίες τής Ερέτριας. Στην Εύβοια νομίσματα κόπηκαν σε τρεις διαφορετικές περιόδους. Ανάμεσα τους υπάρχουν και μεγάλα χρονικά διαστήματα χωρίς καμία κοπή. Κατά τα τέλη του 8ου αι. π.Χ. η Ερέτρια με τη Χαλκίδα παρέλαβαν, μάλλον, από τη Σάμο ή από τους Ίωνες της Μ. Ασίας το σταθμητικό κανόνα που στάθμιζαν, προσδιόριζαν το βάρος των πολύτιμων μετάλλων και αρχικά ονομάστηκε Ευβοϊκός. Αργότερα πέρασε στην Αττική και την Κόρινθο ως Ευβοϊκοαττικός και Ευβοϊκοκορινθιακός. Τον σταθμητικό αυτόν κανόνα, βραδύτερα, τον έφεραν και στη δυτική Ευρώπη. Ο Βρανόπουλος (ό. π., σελ.192, παρ.2) επικαλούμενος τον Seltman (Greek coins, 1955) γράφει, πως :’’ο ευβοϊκός κανόνας είναι επιχώριος (ντόπιος) και δια του Αιγαίου επεκτάθηκε και στην Ασία (σελ.18, 31 και 41)’’. Ο Ευβοϊκός κανόνας ήταν σε γενική χρήση μέχρι το τέλος του Ε΄ π.Χ. αι. Την εποχή αυτή ξεπεράστηκε από τον Φοινικικό ή Μακεδονικό. Τα παλαιότερα νομίσματα της Ερέτριας στην πρόσοψη απεικονίζουν το ‘’Γοργόνειο’’, το κεφάλι δηλαδή της Γοργώς, της Γοργόνας Μέδουσας και στην πίσω πλευρά τους κεφάλι βοδιού, μέσα σε έγκοιλο τετράγωνο . Νομίσματα της Ερέτριας, με την παράσταση μοσχαριού στον εμπροσθότυπο και σουπιάς-καλαμαριού στον οπισθότυπο, άρχισαν να κόβονται γύρω στο 525 π.Χ. Ο Head και ο Σβορώνος υποστηρίζουν, πως το ‘’Γοργόνειο’’ και το βόδι, που απεικονίζονται στους αρχαϊκούς τύπους των ερετρικών νομισμάτων, είναι σύμβολα λατρείας της Αμαρυνθίας Αρτέμιδας (Α.Ε.Μ., τόμ.Α', σελ. 19). Αντίθετα, ο Ν. Πετσάλης πιστεύει, πως το βόδι και το μοσχάρι αναφέρονται στη λατρεία της Ήρας, ενώ το ‘’Γοργόνειο’’ στη λατρεία του Δία, ή στον ήρωα και ημίθεο Περσέα, τον από τη Δανάη γιο του. Τον Περσέα, τον ιδρυτή της μυκηναϊκής οικογένειας των Περσειδών, τον τιμούσαν κι εδώ, για την ευβοιώτικη του καταγωγή, αφού υπήρξε εγγονός ή δισέγγονος του Άβαντα, του οικιστή της Εύβοιας, γι αυτό τον αποκαλούσαν και Αβαντιάδη . Το βόδι, το μοσχάρι και η μικρή αγελάδα, που απεικονίζονται στα ευβοϊκά νομίσματα αναφέρονται, βέβαια, και στις αγροτικές εργασίες των ερετριανών. Ενώ, το καλαμάρι (ή η σουπιά) πρέπει να συμβολίζουν τις θαλασσινές απασχολήσεις τους, αλλά και τη ναυτική τους δύναμη. Στα νομίσματα της Ερέτριας έχουν χαραχτεί πολλοί τύποι. Μετά τα αρχαϊκά -που από τη μια τους πλευρά απεικονίζουν το ‘’Γοργόνειο’’ κι από την άλλη βοδινό κεφάλι- ακολούθησαν αυτά που στην πρόσοψη φέρουν αγελάδα, που γυρίζει το κεφάλι της στο πλάι και με το πίσω πόδι της ξύνει τη μύτη της. Ενώ στη ράχη της κάθεται πουλί με κλειστά τα φτερά του και κάτω από το λυγισμένο πόδι της υπάρχει ανάγλυφο το γράμμα Ε. Στο πίσω μέρος φέρουν σουπιά σε έγκοιλο τετράγωνο . Οι οβολοί και οι ημιοβολοί, αυτής της εποχής, φέρουν κεφάλι βοδιού, μόνο, ενώ στο πίσω μέρος τους απεικονίζουν καλαμάρι ή σουπιά. Τα αρχαϊκά νομίσματα της Ερέτριας, όπως προαναφέρθηκε, ήσαν περιορισμένης κοπής και εξυπηρετούσαν, συνήθως, τις τοπικές ανάγκες. Αυτά, όμως, που βρέθηκαν σε κάποιους "θησαυρούς" ήσαν αρκετά, για να μας δείξουν τη σπουδαιότητα και τη δύναμη της πόλης, εκείνης της εποχής. Γύρω στο 490 π.Χ. σταμάτησαν να κόβονται νομίσματα στην Ερέτρια. Τούτο πρέπει να οφείλεται στην καταστροφή της πόλης -αυτή τη χρονιά- από τους Πέρσες.  Και μετά το 465 π.Χ. η έκδοση τοπικών νομισμάτων της Εύβοιας σταμάτησε. Κατά το Βρανόπουλο (ό.π., σελ.196), τούτο πρέπει να οφείλεται στην ένταξη του νησιού στην Αθηναϊκή Συμμαχία (Α' Αθηναϊκή Συμμαχία 478-431 π.Χ.). Λίγο αργότερα, στα μέσα του 5ου π.Χ. αι., όταν η Αθήνα αναδείχτηκε σε μεγάλη δύναμη και κυριαρχούσε σε όλο το Αιγαίο, οι αθηναίοι, πολλές φορές, φέρονταν βάναυσα και αλαζονικά προς τους συμμάχους τους. Στην ουσία η Αθηναϊκή Συμμαχία είχε μετατραπεί σε Αθηναϊκή ηγεμονία. Γι’ αυτό, το 446 π.Χ. οι ευβοιώτες αποστάτησαν, αλλά οι αθηναίοι εκστράτευσαν εναντίων τους και τους ανάγκασαν να επιστρέψουν στη Συμμαχία, παρά τη θέληση τους. Στη συνέχεια κήρυξαν σε υποτέλεια την Εύβοια, έστειλαν κληρούχους στο νησί και με ψήφισμα - που χρονολογείται γύρω στο 445 π.Χ.- τους απαγόρευσαν να κόβουν νομίσματα (Θουκυδ. Α΄ 113, 114 και Ζ' 57). Έτσι, η Ερέτρια -που αυτή την εποχή το νομισματοκοπείο της μένει κλειστό- καλύπτει, σχεδόν όλες τις ανάγκες της, από αθηναϊκά νομίσματα. Τούτο ενισχύεται και από την ανακάλυψη αρκετών νομισμάτων, που βρήκε η Α. Ανδρειωμένου στην Ερέτρια το 1973. Ο θησαυρός αυτός που περιείχε 36 τετράδραχμα, 3 δραχμές και ένα ημίδραχμο ήσαν όλα εκείνης της εποχής και αθηναϊκής κοπής. Αργότερα, το 415-413 π.Χ., στην άτυχη εκστρατεία των Αθηναίων στη Σικελία, είχαν πάρει μέρος και δυνάμεις της Ερέτρια. Αμέσως μετά, η Ερέτρια, μαζί με τη Χαλκίδα και την Κάρυστο -αφού συμμάχησαν με τους Βοιωτούς- αποστάτησαν από την Αθηναϊκή Συμμαχία και η Εύβοια απόκτησε την αυτονομία της. Μετά το 411 π. Χ. εκδόθηκε ένας άλλος νομισματικός τύπος, τετράδραχμα από άργυρο. Στη συνέχεια, οι πόλεις της Εύβοιας συνεργάστηκαν και ίδρυσαν μια χαλαρή ομοσπονδία. Η συμμαχία αυτή ήταν ο πρόδρομος του ‘’Κοινού των Ευβοέων’’, της πρώτης οικονομικής κοινότητας τής ιστορίας -η Ευρωπαϊκή Ένωση εκείνης της εποχής-, με κοινούς άρχοντες και ίδια νομίσματα. Η Ηώς Τσούρτη (ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ, τεύχ.42, σελ.58 και οβολός 3, σελ.20) γράφει, πως η νομισματική μαρτυρία πείθει ότι η πρώτη οργάνωση της Ευβοϊκής Συμπολιτείας έγινε, χωρίς αμφιβολία, το 375 π.Χ. Τότε, η Ερέτρια έγινε το κοινό νομισματοκοπείο όλης της Εύβοιας και η πόλη έκοψε νομίσματα κοινά, για ολόκληρο το νησί, με την επιγραφή ΕΥΒ (Ευβοέων). Ως προς την τεχνοτροπία και το βάρος τους, όμως, δεν ακολούθησαν το Ευβοϊκοαττικό, αλλά το Αιγινήτικο σύστημα. Ο Π. Καλλιγάς, σε ομιλία του, στις 3 1-1-90, στην Εταιρεία Ευβοϊκών Σπουδών, είπε, πως κάποιος άγγλος –του οποίου το όνομα δεν συγκράτησα- υποστηρίζει, ότι το κοινό νομισματοκοπείο πρέπει να ήταν στη Χαλκίδα. Δεν ανάφερε, όμως, που το στηρίζει. Το 395 π.Χ. στη σύγκρουση που έγινε ανάμεσα στη Σπάρτη και στο συνασπισμό που είχαν συγκροτήσει οι Θηβαίοι, με τους Αθηναίους, Κορίνθιους και Αργίτες -στο πλευρό των οποίων πολέμησαν και οι Ευβοιώτες- νικητές αναδείχτηκαν οι Σπαρτιάτες. Ο πόλεμος αυτός, ο Βοιωτικός ή Κορινθιακός -όπως τον αποκάλεσαν (395-386 π. Χ.)- έκλεισε με την Ανταλκίδειο ειρήνη, που καθιέρωσε αυτονομία και ελευθερία στις ελληνικές πόλεις, με τον έλεγχο της Σπάρτης. Το 377 π.Χ. η Ερέτρια μπήκε στη Β΄ Αθηναϊκή Συμμαχία, η οποία είχε συσταθεί ένα χρόνο νωρίτερα -το 378 και εκατό χρόνια μετά την Α' Αθηναϊκή Συμμαχία- με τη σύμπραξη των Θηβαίων . Μετά τη μάχη των Λεύκτρων της Βοιωτίας (371 π.Χ.), που οι Σπαρτιάτες -σύμμαχοι τότε των Αθηναίων- βρέθηκαν αντιμέτωποι και νικήθηκαν από τους Θηβαίους του Επαμεινώνδα και του Πελοπίδα, η Εύβοια πέρασε στον έλεγχο της Θήβας. Την εποχή αυτή -κάτω από τη θηβαϊκή επίδραση- κόβονται οι πρώτοι στατήρες του ‘’Κοινού των Ευβοέων’’, με αιγυνήτικο σταθμητικό κανόνα. Τα νομίσματα αυτά στον εμπροσθότυπο απεικονίζουν πλαγιασμένη αγελάδα, με διπλωμένα τα πόδια, να στρέφει το κεφάλι της προς τα πίσω. Και στον οπισθότυπο το πρόσωπο της νύμφης Εύβοιας και την επιγραφή ΕΥΒ. Αρχικά, γράφει η Έφη Σαπουνά-Σακελλαράκη (ΕΡΕΤΡΙΑ-ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΕΙΟ, 1995, σελ.19), στο μπροστινό μέρος εικονίζεται αγελάδα και σταφύλι και επιγραφή ΕΥΒ, ενώ στον οπισθότυπο κεφαλή της νύμφης Εύβοιας (δίδραχμο). Αργότερα, τον 4ο αιώνα π.Χ., εικονίζεται η νύμφη Εύβοια και κεφάλι ταύρου. Οι τύποι αυτών των νομισμάτων έμειναν στην κυκλοφορία μέχρι και τα ρωμαϊκά χρόνια. Σε άλλη κοπή απεικονίζεται, στο μπροστινό μέρος, το κεφάλι της νύμφης Εύβοιας και στο πίσω μοσχάρι με τα γράμματα ΕΥΒ. Ενώ, πάνω από το μοσχάρι υπάρχουν ένα ή περισσότερα τσαμπιά σταφυλιού. Να προστεθεί, πως, κάθε φορά, που υπήρχε διαφορετική νομισματική πολιτική, εκδιδόταν και νέο νόμισμα. Τον 4° και 3° π. Χ. αιώνα η Ερέτρια δεν έκοψε δικά της νομίσματα, αλλά μόνο του ‘’Κοινού των Ευβοέων’’. Την περίοδο από το 395 έως 340 π.Χ., το νομισματοκοπείο της Ερέτριας παραμένει κλειστό. Το 362 π.Χ., μετά την ήττα των Θηβαίων στη μάχη της Μαντινείας, οι νικητές Αθηναίοι άρχισαν να ενδιαφέρονται πάλι για την Εύβοια. Το νησί σ' εκείνη την αναμέτρηση είχε ταχθεί με το μέρος των ηττημένων. Τα χρόνια που ακολούθησαν, οι πόλεις της Εύβοιας που εξακολουθούσαν να βρίσκονται στη συμμαχία των Θηβαίων, ήσαν διαιρεμένες από εσωτερικές φαγωμάρες. Και, ενώ οι αναμεταξύ τους διαμάχες και συγκρούσεις συνεχίζονταν, άλλοι ζητούσαν τη βοήθεια της Αθήνας και άλλοι της Θήβας. Τελικά οι Αθηναίοι έδιωξαν τους Θηβαίους και το νησί, ξαναγύρισε στη Β' Αθηναϊκή Συμμαχία. Ανάμεσα στα χρόνια 341 και 338, έγινε επανασύσταση του ‘’Κοινού’’. Τότε, οι ευβοϊκοί στατήρες αντικαταστάθηκαν από τετράδραχμα και δραχμές αττικού σταθμητικού κανόνα, όμως, η τεχνοτροπία είναι κατά το αιγυνήτικο σύστημα. Τα νομίσματα αυτά στο μπροστινό μέρος εικονίζουν κεφάλι της νύμφης Εύβοιας και στο πίσω κεφάλι μοσχαριού ή βόδι όρθιο, με τα γράμματα ΕΥΒ ή ΕΥΒΟΙ . Από το 308 έως το 304 π.Χ. έχουμε συμμετοχή της Ερέτριας στο Κοινό των Βοιωτών. Το 304 π.Χ. , όταν ο Δημήτριος ο πολιορκητής – πατέρας του Αντιγόνου Γονατά κατέλαβε την Εύβοια , της παραχώρησε την αυτονομία της και έχουμε, πάλι, την σύσταση του ‘’ Κοινού ‘’. Γι’ αυτό και το νόμισμα που κόπηκε το 302 π.Χ., στην πίσω πλευρά φέρει την επιγραφή ΕΥΒ. Τον 3ο π.Χ. αι. οι πόλεις της Εύβοιας έβγαζαν χάλκινα νομίσματα, κάθε μια με τ’ όνομα της, εκτός από την Ερέτρια που, όπως προαναφέρθηκε, κυκλοφορούσε νομίσματα στο όνομα της Εύβοιας, γιατί ήταν προσκολλημένη στο πνεύμα της Συμμαχίας. Ανάμεσα στο 271 και 267 π.Χ. εκδόθηκε αργυρή δραχμή της Ευβοϊκής Συμμαχίας, που, φέρνει για σύμβολο το δελφίνι. Σε μερικά πολύ καλά -και σε ορισμένες περιπτώσεις εξαιρετικής κοπής- αργυρά νομίσματα, που κυκλοφόρησε η Ερέτρια στις αρχές του 2ου π. Χ. αι., είναι χαραγμένα και τα ονόματα των αρχόντων του νομισματοκοπείου της εποχής. Τα νομίσματα αυτά είναι μια σειρά από τετράδραχμα, οκτώβολα, τετρώβολα και τριώβολα. Οι άρχοντες που εμφανίζονται στις τέσσερις υποδιαιρέσεις αυτών των νομισμάτων είναι οι: Φανίας, Δαμασίας, Αγνωνας, Επιτελής, Χαρίδαμος, Κλέωνας, Φίλιππος και Αμφίνικος. Το νομισματοκοπείο της Συμμαχίας εξακολουθεί να είναι στην Ερέτρια. Τούτο συμπεραίνεται και από την καταπληκτική ομοιότητα των τύπων των νομισμάτων της Ερέτριας και της Συμμαχίας. Νομίσματα της Ερέτριας έχουν βρεθεί σε πολλά σημεία της πόλης. Σε ανασκαφή που έγινε το 1973 βρέθηκαν 5 δραχμές -από τις οποίες οι 4 ήσαν αττικού σταθμητικού κανόνα-, 7 ημίδραχμα και 5 διώβολα του ‘’Κοινού’’. Στις ανασκαφές που έγιναν το 1980-82, στην Πλατεία της Αρχαίας Αγοράς, στην ανατολική της στοά, ήρθαν στο φως άλλα 136 νομίσματα. Τον Ιούνιο του 1985 σε οικόπεδο (της οδού Αποστόλη και Αριστογείτονος Φιλόξενου, ΒΑ γωνία), σε μισό μέτρο κάτω από την επιφάνεια της γης, βρέθηκε ‘’θησαυρός’’ από 101 αργυρά νομίσματα. Κάτω δε από αυτόν και μέσα σε μικρό πήλινο αμφορέα υπήρχαν άλλα 117 ίδια νομίσματα. Η τοποθέτηση, εκεί, του διπλού θησαυρού υπολογίζεται λίγο πριν το 260 π.Χ. Άλλος θησαυρός, από αργυρά νομίσματα, βρέθηκε στη ΝΔ. γωνία της διασταύρωσης των οδών Αρχαίου Θεάτρου και Αριστονίκου Ερατονύμου. Επίσης, νομίσματα του Φιλίππου βρέθηκαν σ’ ένα από τα αρχοντόσπιτα ( II ) που βρίσκονται νότια της Δ, Πύλης. Θησαυρός από 352 χάλκινα νομίσματα έχει βρεθεί και στο ναό της 'Ίσιδος. Σε κάποιους θησαυρούς -ανάμεσα στα νομίσματα της Ερέτριας- βρέθηκαν και κοσμήματα ή κάποια ποσότητα αργύρου, αλλά και νομίσματα άλλων μακρινών περιοχών. Αλλά, νομίσματα της Ερέτριας έχουν βρεθεί σε άλλες χώρες. Εντυπωσιακός είναι και ο μοναδικός θησαυρός χρυσών νομισμάτων, που βρέθηκε στην Ερέτρια 1855 (1GCH 63) και αποτελείται από 2 στατήρες Φιλίππου Β', 10 στατήρες Φιλίππου και 30 περσικούς δαρεικούς. Τα νομίσματα αυτά ανήκουν στη μακεδονική περίοδο και κρύφτηκαν μετά τον ερχομό των μακεδόνων στην Εύβοια. Να προστεθεί, πως τα περισσότερα νομίσματα που έχουν βρεθεί είναι χάλκινα, για τις καθημερινές συναλλαγές των κατοίκων. Από την Ερέτρια έχουμε και άλλους δύο θησαυρούς του 2ου π. Χ. αιώνα: α)1914 (IGCH 221) και β) 1909 (IGCH 225). Η Ηώς Τσούρτη (Αρχαιολογία, σ.56) αναφέρει και τρεις θησαυρούς που έχουν βρεθεί εκτός Ευβοίας και ανάμεσα σε νομίσματα άλλων πόλεων υπήρχαν και κάποια του νομισματοκοπείου της Ερέτριας. Αυτοί είναι: α) Αθήνα 1788( IGCH 2), με χρονολογία απόκρυψης γύρω στα 525 και 515 π. Χ., β) Ελευσίνα 1883 (IGCH 5) και χρονολογία απόκρυψης ανάμεσα στα 520 με 510 π. Χ. και γ) Ίσθμια Κορίνθου 1954 (IGCH 11 ), με χρονολογία απόκρυψης γύρω στα 480 π.Χ. Αρχαϊκά νομίσματα από το νομισματοκοπείο της Ερέτριας βρέθηκαν και σε ‘’θησαυρούς’’ έξω από την Ελλάδα. Πρόκειται για τους θησαυρούς α) Massyaf, βόρεια της Φοινίκης, 1961 (IGCH 1483), που είχε κρυφτεί γύρω στα 425 με 400 π.Χ., β) Sakha, 100 χλμ. από την Αλεξάνδρεια, 1897 (1GCH 1639). Η απόκρυψη χρονολογείται στις αρχές του 5ου π.Χ. αι., γ) Benha el Asl, νότια από το Κάιρο, 1919 (IGCH 1640), με χρονολογία απόκρυψης γύρω στο 480 π.Χ. και δ) Asyut (αρχ. Λυκόπολη ), 300 χλμ. νότια από το Κάιρο, 1968-9 ( IGCH 1644). Εδώ η απόκρυψη του θησαυρού έχει γίνει γύρω στο 475 π.Χ. Να προστεθεί πως το τετράδραχμο από το θησαυρό Asyut 1969, με παράσταση αγελάδας που γυρίζει το κεφάλι της και με το νύχι του ποδιού της ξύνει το λαιμό της και ο Jenkins έχει αποδώσει στη Δίκαια της Μακεδονίας, η Τσούρτη πιστεύει πως ανήκει στο νομισματοκοπείο της Ερέτριας. Η κοπή αυτού του νομίσματος χρονολογείται στο τελευταίο τρίτο του 6ου π.Χ. αιώνα. Νομίσματα της Ερέτριας, όπως προαναφέρθηκε, έχουν βρεθεί και σε άλλα μέρη. Σημαντικός είναι και ο αριθμός -υπερβαίνουν τα 1745 που έχει έρθει στο φως, τα τελευταία 36 χρόνια, από τις ανασκαφές στην Ερέτρια της Ελβετικής Σχολής.. Φωτογραφία 8: Νόμισμα Ερέτριας. Μοσχάρι – Σουπιά Φωτογραφία 15&16: Νομίσματα ‘’Kοινού των Ευβοέων’’. Καθιστός ταύρος – Νύμφη Εύβοια Φωτογραφία 17&18: Νομίσματα ‘’Kοινού των Ευβοέων’’.