ΓΙΑ ΤΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΜΠΟΡΟΠΑΝΗΓΥΡΗ ΣΤΗ ΧΑΛΚΙΔΑ

(Λαογραφικό-ιστορικό σχεδίασμα)

ΑΝΤΩΝΗ ΠΑΥΛΟΥ

 

 Ι. Το στοιχείο της θρησκευτικής γιορτής, που καθορίζει συχνά το χρόνο και τον τόπο των εμποροπανηγύρεων (ή πανηγυριών ή παζαριών), δεν είναι πάντα αναγκαίο. Υπάρχουν σημεία που αποτελούν συγκοινωνιακούς κόμβους ή κέντρα παραγωγής και γι’ αυτό εκεί στήθηκαν τα μεγάλα πανηγύρια. Βέβαια, δεν είναι δύσκολο καθόλου (συνήθως είναι και απαραίτητο), να στηθεί εκεί
κοντά, έστω κι εκ των υστέρων, κάποια εκκλησία (Μ.Γ. Μερακλής, Ελληνική Λαογραφία, 1, Κοινωνική συγκρότηση, Αθήνα (Οδυσσέας) 1984, 38-39). Το παζάρι, στοιχείο και αυτό της οργάνωσης του χώρου στα πλαίσια συγκεκριμένων οικονομικών λειτουργιών, προσέλκυσε το ενδιαφέρον των λαογράφων και εθνολόγων διεθνώς, γιατί ακριβώς δεν παρέμεινε χώρος ανταλλαγής υλικών αγαθών μόνο, αλλά εξελίχθηκε σε σταυροδρόμι πολιτισμού.

Το παζάρι είναι καταχωρημένα στις συλλογικές συνειδήσεις των προβιομηχανικών κοινωνιών ως κοινωνικό και πολιτιστικό αγαθά. Εκεί, μαζί με τα προϊόντα σμίγουν διαφορετικές νοοτροπίες, διασταυρώνονται ετερόκλητες κοινωνικές αξίες, εκτίθεται η κοινωνική και - ευρύτερα - εθνολογική ετερότητα. “Κάθε παζάρι, κι αυτό δηλώνει ότι αποτελεί και σημείο αναφοράς στην οργάνωση του χρόνου, οι κοινότητες της ευρύτερης περιοχής (ανάλογα με την εμβέλεια του) τελούν σε μια, κατά κάποιον τρόπο, τελετουργική αναστάτωση. η περιοδικότητα μάλιστα του γεγονότος θα μπορούσε (μαζί με τ’ άλλα στοιχεία του) να παρακάμψει στην έννοια του εθίμου” (Β.Γ. Νιτσιάκος,

Παραδοσιακές κοινωνικές δομές, Αθήνα (Οδυσσέας) 1993, 19-2 1. Γιάννης Λυμπερόπουλος, Παζαριού Ανατομία, Αθήνα 1971). Φαίνεται πως κατά τη διάρκεια του Ι7ου και του Ι8ου αιώνα ακμάσανε, μέσα και έξω από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, πολλά παζάρια. Άλλα διατηρήθηκαν και στον επόμενο (19ο αιώνα) και στον αιώνα μας, δεδομένου ότι εξακολούθησαν - και εξακολουθούν - να ικανοποιούν οικονομικές ανάγκες του πληθυσμού της υπαίθρου. Ελάχιστα είναι πλέον και “ζωοπανηγύρεις”. Ο λόγος εμφάνισης: η εκμηχάνιση της παραγωγής. Ταυτόχρονα όμως και θέαμα, το όλο πανηγύρι, πρόσφερε και το ειδικό θέαμα, μέσα στο γενικό (σκιών, κουκλοθέατρο,

θίασο ς με λαϊκό ρεπερτόριο), πανοράματα με εικόνες απ’ όλο τον κόσμο και ιστορικούς πολέμους, κούνιες, πεχλιβάνηδες που λύγιζαν σίδερα και σήκωναν μεγάλα βάρη, ταχυδακτυλουργούς, αλλόκοτα ανθρώπινα πλάσματα (νάνους, τη γυναίκα φάλαινα) κλπ. ΙΙ. Η εφημερίδα της Χαλκίδας “Εύριπος” (φλ. της 8-8-1912) δίνει, σε κείμενο της για την “Κίνησιν της Πανηγύρεως”, αδρές πινελιές του παζαριού της πρωτεύουσας του νομού Ευβοίας, στην αυγή του εικοστού αιώνα: “Εκτός της Εύβοιας, ολόκληρο ς η Βοιωτία, η Λοκρίς, η Αττική, οδικώς και δια Θαλάσσης εισήλασαν ως μια κοσμοπλημμύρα γραφικότατα κινούμενη (...). Οι κώδωνες των εκκλησιών, τα κάρρα με εμπορεύματα, σκόνη, οχλοβοή, παράγγες και καθοδος της... ‘Ολγας, της περίφημης τραγουδίστριας και χορεύτριας με την κομπανίαν της, ανατολικών ασμάτων” (για τις κομπανίες των πανηγυριών, του θεάτρου σκιών και των νυχτερινών κέντρων στη Χαλκίδα του περασμένου αιώνα βλέπε και Αντώνης Παύλου, Σελίδες από την νεότερη ιστορία της Χαλκίδας (1833-1944), Χαλκίδα (έκδοση Δήμου Χαλκιδέων) 1994, 96- 101. Θόδ. Χατζηπανταζής, Της Ασιάτιδος μούσης ερασταί.., Η ακμή του αθηναϊκού καφέ αμάν στα χρόνια της βασιλείας του Γεωργίου Α’, Συμβολή στη μελέτη της προϊστορίας του Ρεμπέτικου, Αθήνα (Στιγμή)1986, 14, 11). Η εμποροπανήγυρη στη Χαλκίδα καθιερώθηκε με Βασιλικό Διάταγμα της 9ης Ιανουαρίου 1864. Έχει την υπογραφή του Γεωργίου Α’ (ο οποίος λίγου ς μήνες πριν είχε εγκατασταθεί στην Ελλάδα). Η διάρκεια της ήταν έξι (6) ημερών, δηλαδή από 26 Ιουλίου έως και 31 Ιουλίου. Να σημειωθεί εδώ ότι η 26η Ιουλίου καθιερώθηκε σαν επίσημη θρησκευτική γιορτή για την Χαλκίδα με την υπ’ αριθμ. 75454/1 Αυγούστου 1939 απόφαση του τότε Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων. Είχε προηγηθεί (Το 1938) “ευχή και παράκλησις του Δημοτικού Συμβουλίου Χαλκιδέων προς την κυβέρνηση, αφού είχε ήδη γίνει σχετική συμφωνία με τον Μητροπολίτη Γρηγόριο Πλειαθό. Η δημοτική απόφαση έδινε επισημότητα στη γιορτή, η οποία είχε καθιερωθεί ήδη από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας (Το πρακτικό του Δημοτ. Συμβουλίου της 10 Μαϊου 1938 δημοσιεύθηκε απ’ το Δημ. Δεμερτζή, Η θρησκευτική γιορτή της Αγίας Παρασκευής (και μια πρόταση του Δήμου 1938), (εφημ. “Προοδευτική Εύβοια”, αρ. φυλ. 134/18 Ιουλίου 1977, 2). Στη μεγάλη ιστορία της, η εμπορική πανήγυρη της Χαλκίδας, έζησε τις περιπέτειες του Ελληνισμού. Σημειώνουμε συγκεκριμένα ότι δεν πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της Γερμανοϊταλικής Κατοχής (1941-1944). Τα τρία πρώτα χρόνια, μάλιστα, οι Ιταλοί δεν επέτρεψαν ούτε την λιτάνευση της εικόνας της Αγ. Παρασκευής. Στα 1944 οι Γερμανοί έδωσαν τη

σχετική άδεια αλλά πλαισίωσαν την πομπή με ισχυρές δυνάμεις του στρατούκαι των S.S. Είκοσι εννέα χρόνια νωρίτερα (1915), σύμφωνα με δημοσιεύμα της εφημερίδας Εύριπος” (φυλ. της 15 Μαϊου), η εικόνα της Αγ. Παρασκευής “μετεφέρθη εις τα Ανάκτορα, υπέρ την κλίνην του Σεπτού Ασθενούς (...). Εις στιγμάς που την ζωήν του Βασιλέως έχομεν εμπιστευθεί εις την Θεία Πρόνοια, η Αγία Εικόνα, εξήχθη εκ της Εκκλησίας λιτανεύοντος πλήθος κόσμου μέχρι Σιδηροδρομικού Σταθμού. Συνοδεύουσι την Εικόνα δύο ιερείς, επίτροποι και ευλαβείς πολίται”. Η εικόνα επεστράφηκε στις αρχές του Ιουλίου (εφημ. “Εύριπος”, φυλ. της Ι3ης Ιουλίου 1915). Κατά τη διάρκειά της στα 1973, της 29η Ιουλίου συγκεκριμένα, έγινε το “δημοψήφισμα” για την “δημοκρατία” του Γ. Παπαδόπουλου. Σταμάτησε τη λειτουργία της για μια μέρα (βλέπε “Προοδευτική Εύβοια”, αρ. φυλ. 33/18 Ιουλίου 1975, 2). Το 1974 συνέπεσε με τα δραματικά γεγονότα της Κύπρου αλλά και την πτώση της δικτατορίας στη χώρα. Με Προεδρικό Διάταγμα δόθηκε η άδεια λειτουργίας της κατά το χρονικό διάστημα 20-25 Αυγούστου (Τα τελευταία χρόνια, η εμπορική πανήγυρη διαρκεί οκτώ (8) ημέρες). Στην Αγ. Παρασκευή της Χαλκίδας είχε δοθεί η προσωνυμία “Βλάχα” η οποία δεν αποτελεί μειωτικό στοιχείο, αφού οι παλιοί Χαλκιδέοι την χρησιμοποιούσαν με καμάρι. Από που προέρχεται η προσωνυμία δεν είναι σίγουρο. Ο Άγγελος Μαντάς (Κ.Χ. Μώρος. Ο σατιρικός καθρέφτης της προ- πολεμικής Χαλκίδας, Χαλκίδα (έκδοση Δημόσ. Κεντρικής Βιβλιοθήκης Χαλκίδας) 1991, 53) υποθέτει “πως ονομάστηκε έτσι γιατί στην πανήγυρή της συνέρρεε όλη η ύπαιθρος της Εύβοιας”. Μάλιστα, ο Κώστας Χ. Μώρος, ο γνωστός σατιρικός δημοσιογράφος και εκδότης του ‘Εωσφόρου” και της “Πιπεριάς”, μοναδικών εντύπων ευβοικών του μεσοπολέμου, συνήθιζε, στις μέρες της πανήγυρης της Πολιούχου Αγ. Παρασκευής, να απευθύνεται έμμετρα στην Αγία, με ποικίλα παράπονα και αιτήματα σαν και εκείνο τον Ιούλιο 1931: “Αγία μου Παρασκευή / δόσε, χωρίς χρονοτριβή / δουλειές εις τον κοσμάκη / γιατί του χρόνου θα τους δης / στη χάρι Σου τους Χαλκιδείς / νάρθουν χωρίς σακκάκι “.