ΑΓΙΑΝΙΩΤΙΚΗ ΛΑΪΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ

 

ΑΓΙΑΝΙΩΤΙΚΗ ΛΑΪΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ Γράφει ο Χρήστος Παπαστάμου Η Αγία Άννα έχει πολύ σωστά χαρακτηριστεί “εστία λαϊκού πολιτισμού”. Είναι αλήθεια, πως στην Αγία Άννα, σώζεται ολοζώντανη η ιστορία της λαϊκής παράδοσης, που αξίζει να μελετηθεί. Η Αγία Άννα, είναι γεμάτη θρύλους και παραδόσεις, που μπορούν να μας συνδέσουν, ολόισα, με ήρωες, με σπουδαία γεγονότα της φυλής μας, που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην εθνική ανεξαρτησία, και στη δημιουργία ενός ζηλευτού έθνους. Από τέτοιες ολοκάθαρες πηγές βγαίνει η σωστή αλήθεια και συνεχίζει την πορεία της, ειλικρινά, η μεγάλη μας ιστορία. Γιατί ο θρύλος και η παράδοση, η μαρτυρία, από στόμα σε στόμα, του αγωνιστή ή απλώς του ανθρώπου που έζησε τα γεγονότα, θεμελιώνει την ιστορία των λαών και όχι οι αντιγραφές ιστορικών γεγονότων από βιβλιοθήκες. Ο θρύλος, λοιπόν, στεφανώνει με πραγματικές δάφνες, τιμή και δόξα τα κατορθώματα, γιατί η καρδιά του λαϊκού αφηγητή είναι, γεμάτη ενθουσιασμό και συγκίνηση. ‘Έχει λοιπόν, η Αγία Άννα πολλούς τέτοιους θρύλους και παραδόσεις και πολλά άλλα στοιχείο λαϊκού πολιτισμού, ιερή παρακαταθήκη στην ιστορική πορεία του έθνους μας. Και όλα αυτά μαρτυρούν πως ο λαός αυτής της περιοχής διαδραμάτισε ένα εθνικά ρόλο, στις μεγάλες στιγμές της ιστορίας μας, γιατί ήταν λαός με ιδανικά, περήφανος, γεμάτος χαρά και ζωή. Μόνο από τέτοιο βαθιά προσηλωμένο λαό, στην συνεργία, στην αγάπη, στην εργατικότητα και στην αλληλοβοήθεια μπορούσαν να γεννηθούν τόσο σπουδαία έργα τέχνης. ‘Όλοι αυτοί οι θησαυροί του χωριού μας που φυλάσσονται στο λαογραφικό μας Μουσείο και πολλοί άλλοι που είναι διασκορπισμένοι στα σπίτια του χωριού που έχουν χαθεί ή πουληθεί, φανερώνουν την ζωή ενός λαού στον τόπο μας που έζησε έντονα με σκληρή αγροτοκτηνοτροφική δουλειά, με συναλλαγές και ευρύτερο εμπόριο. Οι περισσότεροι ήταν γεωργοί, κτηνοτρόφοι με αρκετά εισοδήματα, που ικανοποιούσαν τους κόπους τους και έκαναν την ζωή τους πια άνετη. Σε πολλές παλιές φωτογραφίες φαίνονται να γλεντούν και να χορεύουν με τα παιδιά τους και με τις γυναίκες τους. Ιδιαίτερα οι γυναίκες απεικονίζονται χαριτωμένες όμορφες, εντυπωσιακά ντυμένες φορτωμένες χρυσοκέντητα φλουριά. Η αγιαννιώτισα, λένε, είχε ενθουσιασμό και πρωτοβουλία στην δουλειά της, “έπιαναν” που λέμε “τα Χέρια της”. Σαν έπαινος επικρατούσε η φράση στην περιοχή “Χρυσοχέρα σαν αγιαννιώτισα”. Και πραγματικά ο πλούσιος ρουχισμός που κληρονομήσαμε μαρτυράει πως η δουλειά της ήταν πολύ προχωρημένη για την εποχή εκείνη. Σε κάθε σπίτι της τότε εποχής, αρχοντικό ή φτωχικό, δεν έλειπε ο γιούκος με βελέτζες, μπατανίες, στεγάδια, χαράδια, μαξιλάρια, με απανωτές σταυροβελονιές και τόσα άλλα. Μα από όλα πιο σπουδαία ήταν η γραφική αγιαννιώτισα γυναικεία φορεσιά, με τα φαρδιά μανίκια, την ωραία ζώνη, και την ομορφοκεντημένη ποδιά, με λουλούδια και πουλιά και με κάθε όμορφο και ευγενικά στολίδι και την όλη φορεσιά ολοκλήρωνε το αιθέρι, το χρωματιστά μαντήλι. Κι όλα αυτά έβγαιναν από τα χέρια της αγιαννιώτισας που νύχτα - μέρα δούλευε. Δούλευε η προκομμένη νοικοκυρά, με τις συμβουλές της γιαγιάς, και την αξιοσύνη της κόρης, για να φτιαχτεί η προίκα, η οποία θα ακτινοβολούσε την ημέρα της χαράς, σ’ όλο το χωριό. Θα στόλιζε το σπίτι και θα διαλαλούσε την αρχοντιά και το καλλιτεχνικό μεγαλείο της γενιάς, σ’ όλη την περιοχή. Έτσι εκείνη την εποχή στην Αγία ‘Άννα τα προικιά της κόρης ήταν η πιο μεγάλη φροντίδα. Το θεωρούσαν, δε, υποτιμητικό να μην έχει ωραία και πολλά προικιά η κόρη. Το σπίτι που είχε κορίτσια, μέχρι να παντρευτούν, μετατρεπόταν σε εργαστήρι κατασκευής ρούχων. Γνέσιμο μαλλιών, λανάρισμα, ύφανση στον αργαλειό, βάφει, εξωτερικάς εξωραϊσμός, με πολυποίκιλα κεντήματα, γενικά όλη η εργασία έπαιρνε αρμονική διαδοχή. Το απλό αυτό εργαλείο της ύφανσης έφτιαξε έργα αξιοζήλευτα γνωστά σ’ όλο το πανελλήνιο. Ολημερίς η αγιαννιώτισα δούλευε- στον αργαλειό, με κέφι και τραγούδι. μέχρι νάρθει ο αφέντης με τους γιους από τη δουλειά. Τότε σταματούσε η δουλειά στον αργαλειά και γινόταν οικογενειακή σύναξη κοντά στην πυρωμένη θαλπωρή του παραγωνιού με συζήτηση γύρω από τα συμβάντα, εις έγνοιες των παιδιών, τα προβλήματα της παραγωγής και του νοικοκυριού. Η αγιαννιώτισα ανεξάρτητα από εις χειροτεχνικές εργασίες, έδειχνε μεγάλη στοργή και αγάπη στο σπιτικό της, είχε μεγάλη αξιοπρέπεια και ηθική υπόσταση. Απ’ όλα όσα η αγιαννιώτισα τεχνίτρια κατασκεύαζε, θα μιλήσουμε μόνο περιληπτικό για την γυναικεία και αντρική ενδυμασία. ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ: ΑΓΙΑΝΝΙΩΤΙΚΗ ΦΟΡΕΣΙΑ Παιδική φορεσιά (Σύμφωνα με τα όσα γράφει ο λαογράφος Δ. Σέττας στο περιώνυμο βιβλίο του “Εύβοια και λαϊκός Πολιτισμός: Η φορεσιά των παιδιών της Αγιάννας αναφέρεται στις αρχές του αιώνα μας. Την φορούσαν παιδιά από 3-12 ετών. Φορούσαν πολύχρωμες μαλλίνες που είχαν υφανθεί σε ντόπιους αργαλειούς, φούστες από μαλλί χρωματιστό και με πλεκτά μανικέτια, στολισμένα με διάφορα σχέδια βελονιάς. Η μαλλίνα άρχιζε από το λαιμό και έφτανε ως το γόνατο. Η μαλλίνα, και στα αγόρια και στα κορίτσια, είχε μέση. Τα αγόρια φορούσαν και πέτσινο κόκκινο λουρί (ζώνη) με καψούλια που λεγόντουσαν πούλιες. Τα πολύ μικρό παιδιά δεν φορούσαν βρακί ούτε υποδήματα (γουρνουτσάρουχα με τις νουζίταες). ΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΑΓΟΡΙΩΝ Μετά την ηλικία που προαναφέραμε, δηλαδή μετά τα 12 έτη, η φορεσιά των αγοριών άλλαζε. Φορούσαν ένα πουκάμισο με μακριά μανίκια (μπιλετζίκια). Το λέγαν και μακρύ βρακί, που έφτανε μέχρι τη μισή άτζα (κνήμη). Πάνω από τα πουκάμισα φορούσαν σταυρωτό, δηλαδή γιλέκο με μάλλινο, σε γεράνιο χρώμα, ραμμένο από τους ειδικούς καποτάδες της εποχής. Στο πάνω έφτιαχναν μια θ’λιά και δίπλα ένα κουμπί, για να κουμπώνει. Το εσωτερικό μέρος του σταυρωτού, το στηθαίο, το έντυναν μ’ ένα σκούρο τσιτάκι, κι όταν άνοιγε φαινόταν πολύ όμορφο. Το πίσω μέρος έμενες σκέτο. Στη μέση φορούσαν κόκκινη πέτσινη ζώνη, με πούλιες. Στο κεφάλι φορούσαν κόκκινο φεσάκι με μαύρη ή γεράνια φούντα. Στα πόδια φορούσαν τσαρουχάκια αρβανίτικα κατακόκκινα με γαλάζιες Χρωματιστές ή πολύχρωμες φούντες. Αυτή τη στολή την φορούσαν μέχρι το 18 έτος της ηλικίας των. Από την ηλικία αυτή η στολή τους έπαιρνε μια μικρή τροποποίηση. Πρόσθεταν μια μικρή φουστανελίτσα, με λίγες βέβαια λόξες περίπου δύο τρεις και κάλτσες μάλλινες και καλτσοδέτες. Τα υποδήματα που προαναφέραμε δεν τα φορούσαν στην δουλειά. Στη δουλειά φορούσαν γουρνοτσάρουχα, με πορπόδια, χωρίς κάλτσες. ΕΦΗΒΙΚΗ ΚΟΡΙΤΣΙΩΝ Τα Σαϊάδια ή Σαγιάδια Από το 8ο έτος τα κορίτσια φορούσαν σαιάδια. Τα σαϊάδια είχαν δύο φορέματα την παλιρούτα που αρχίζει από τον λαιμό και φτάνει μέχρι τα πόδια, σαν μεγάλος χιτώνας και τον σαϊά, που ήταν περίπου όπως το σεγκούνι. Ο σαιάς ήταν ανοιχτός στο στήθος με θ’λιές αριστερά, δεξιά, με γαϊτάνι και κορδόνι. Τον έδεναν δε στη μέση σφιχτά με εφαρμογή για να φτιάχνει μέση και στο στήθος. Το ελεύθερο μέρος του στήθους που άφηνε ο σαιάς, ήταν κεντημένο με την λεγόμενη κόκκινη αντρόβεργα, πολυκέντητη με ωραία σχήματα. Η παλιρούτα ήταν κεντημένη στον ποδόγυρο, από το κέντημα αυτό έπαιρνε ορισμένες ονομασίες. Κάτω από το στήθος φορούσαν θαυμάσια ποδιά, με διάφορες ποικιλίες χρωμάτων και σχημάτων. Η ποδιά έσφιγγε με ομορφοκεντημένη λουρίδα και καρφωνόταν με ασημένιες κορφοτήρες. Στο κεφάλι φορούσαν σκέτο μαντήλι χωρίς τσεμπέρι. Από το 14ο έτος φορούσαν τσεμπέρι. Το τσιμπέρ’ που λεγόταν και τλουπαν’ ή μαγνάδ’ ήταν ψιλή σάλπα κόκκινη, σχήματος τετραγωνικού, που στριβόταν και γινόταν ένα τρίγωνο. Στα πόδια τους φορούσαν παντόφλες βουλιδένιες γυαλιστερές, από δέρμα βοδιού. Αν τα κορίτσια έφταναν στο 29ο έτος και δεν είχαν παντρευτεί έβγαζαν τα σαϊδια και φορούσαν τα σιγκούνια. Τα σιγκούνια αυτά είχαν ένα κοριτσίστικο ζουνάρι που φανέρωνε ότι ήταν ανύπαντρα. Γυναικεία φορεσιά Η γυναικεία φορεσιά τής αγιαννιώτισας τα περίφημα σιγκούνια αποτελείται 1) Από ένα σιγκούνι 2) Το κεντημένο πουκάμισο (εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι η παλιρούτα ήταν ακέντητο πουκάμισο). 3) Την ποδιά με τη λουρίδα. 4) Τραχλιά. 5) Την φανέλα με λάστιχα. 6) Το μαντήλι με το τσιμπέρι. 7) Τις κάλεσες. 8) Τα λουστρίνια (παπούτσια). Στην Αγία Άννα κάθε γυναίκα έφτιαχνε για λογαριασμό της 15-20 και περισσότερα σιγκούνια. Στην Αγία ‘Άννα υπάρχουν 10 λογιών σιγκούνια. Αναλυτική περιγραφή όλων αυτών των σιγκουνιών κάνει ο λαογράφος Δ. Σέττας στο βιβλίο του “Εύβοια και Λαϊκός Πολιτισμός”. Επίσης αναφέρει και πολλά είδη υποκαμίσων, 97 τον αριθμό. Παρατηρώντας λοιπόν κανείς αυτές εις θαυμάσιες παραλλαγές των υποκαμίσων και των σιγκουνιών στο Λαογραφικό μας μουσείο εντυπωσιάζεται από το άφταστο αυτό λαϊκό καλλιτέχνημα και αμερόληπτα κρίνοντας, βγάζει το συμπέρασμα πως η στολή αυτή μπορεί να εκτεθεί, με επιτυχία, σε μια παγκόσμια έκθεση παραδοσιακής λαϊκής ενδυματολογίας. Ανδρική φορεσιά Η ανδρική φορεσιά ήταν οι λεγόμενες φουστανέλες. Αποτελείται: 1) Φέσι από κόκκινη τσόχα, που συνήθως την αγόραζαν από τούρκικα μέρη. Είχε δε φούντα μεταξωτή, μαύρη ή γεράνια. 2) Το κοντό ή πουκάμισο που ήταν δύο λογιών με φαρδιά μανίκια τα λεγόμενα μποιλετζίκια. Το πουκάμισο με τα φαρδιά μανίκια το φορούσαν τις γιορτές και με τα κοντά μανίκια το φορούσαν στη δουλειά. Στη δουλειά δε φορούσαν ούτε την φουστανέλα, φορούσαν πανωβράκι. 3) Το σταυρωτό ήταν κοντό πολυκέντητο γιλέκο με μαύρη τσόχα ή γεράνια. Αριστερά στο ντύμα τοποθετούσαν μεγάλη τσέπη για το πορτοφόλι. Το σταυρωτό ήθελε ξεχωριστή τέχνη. Ραβόταν δε από ειδικούς ραφτάδες και στοίχιζε ακριβό για την εποχή εκείνη. 4) Η φόρμα είναι τα πισλιά, σταυρωτό δηλαδή με μεγάλα μακριά μανίκια. Είχε δε ωραία κεντήματα και δεξιά μια μικρή τσεπούλα, που βάζανε το μικρό πορτοφολάκι. 5) Η φουστανελά. ‘Ήταν δύο ειδών. Η επίσημη και η δεύτερη. Η επίσημη ήταν η φουστανέλα που την φορούσαν στις γιορτές. Η γιορτινή αποτελείτο από χασέ, ενώ η δεύτερη από πανί υφαντό. Η φουστανελά είχε πτυχές, που τις έλεγαν μόνες ή λόξες. Μια καλή φουστανελά είχε 40 μόνες. Η ζώνη της φουστανελάς λεγόταν φακαρόλα, πάνω στην οποία, ράβονταν οι μάνες. Η χασεδένια φουστανελά ήταν πολύ ακριβή, γι' αυτό πολλοί λίγοι την φορούσαν. 6) Το βρακί ράβονταν με σέλλα. Είχε μπουδνάρια και έφτανε μέχρι τους αστραγάλους. ‘Ήταν από υφαντό πανί, το δίπλωναν κι απόξω έβαζαν τις κάλτσες. 7) Κάλτσες, τις έραβαν από υφαντό τσουκνωπάτι. Είχε 64 πόντους πλάτος και μάκρος 55-58 πόντους. Οι κάλτσες ήταν κάτω στενές και πάνω πλατιές. Άρχιζαν από τον αστράγαλο και έφταναν ως τη βάση του μηρού. Με την περιγραφή της ανδρικής ενδυμασίας ολοκλήρωσα το θέμα γύρω από την αγιαννιώτικη ενδυμασία. Καλύτερη αισθητική απόλαυση του καταπληκτικού αγιαννιώτικου βεστιαρίου των ενδυμασιών μπορεί κανένας να έχει, όταν επισκεφτεί το λαογραφικό μας Μουσείο. Εκεί μπορεί να δει και να εξετάσει με λεπτομέρεια όλα αυτά τα ιδιόμορφα και καταπληκτικό είδη ενδυμασιών που αναφέραμε