ΙΧΝΗ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΩΝ ΕΙΔΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΒΟΙΑ

Εύη Σαραντέα Αναδημοσίευση απο Καθημερινή Εύβοια Παλαιολιθική εποχή: Ο άνθρωπος ζούσε ως νομάς, ακολουθώντας τα ζώα και τα φυτά, και συλλέγοντας τροφή. Νεολιθική εποχή: Εγκαταστάθηκε σε μόνιμους οικισμούς, καλλιεργώντας τη γη (γεωργία) και εξημερώνοντας ζώα (κτηνοτροφία). Τέχνεργα: Λίθινα εργαλεία και άλλα κατάλοιπα από την επεξεργασία των τοπικών πυριτολίθων, όπως φολίδες, πυρήνες, θραύσματα, πέτρινα σφυριά. ……………………………………………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………….. ΙΧΝΗ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΩΝ ΕΙΔΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΒΟΙΑ Εύη Σαραντέα (1η συνέχεια) Οκτώ χιλιόμετρα βόρεια της Χαλκίδας, στην παραθαλάσσια περιοχή της Νέας Αρτάκης, τον Σεπτέμβριο του 1977 παρατήρησα χιλιάδες λίθινων παλαιολιθικών εργαλείων, σε όλη σχεδόν την επιφάνεια του εδάφους, σε μια έκταση 2 χιλιομέτρων επί 800 μέτρα περίπου. Λίγους μήνες αργότερα, στους εκτεταμένους βράχους πυριτόλιθων της συνοικίας Φανερωμένης και του Βολεριού –που απέχουν μεταξύ τους περίπου ένα χιλιόμετρο– εντόπισα θέσεις εκμετάλλευσης του τοπικού αυτού πετρώματος πυριτολίθων (τσακμακόπετρας), για κατασκευή παλαιολιθικών πελεκημένων εργαλείων, τα οποία χρονολογούνται λόγω τυπο-τεχνολογίας τους, σε μια μακρά σειρά παλαιολιθικών περιόδων. Οι καστανοκόκκινοι συμπαγείς βράχοι πυριτόλιθων (κατηγορίας silcrete, συνδεόμενοι με σιδηρονικελιούχο μετάλλευμα) αποτελούσαν διαχρονικό επίκεντρο κυνηγών και νομάδων της ευρύτερης περιοχής, για κατασκευή εργαλείων από αυτό, το ιδιαίτερα σκληρό – πολύτιμο - για εκείνους πέτρωμα, ενώ παραθαλάσσιες εκτάσεις είχαν αποτελέσει θέσεις καταυλισμού. Η περιοχή των ευρημάτων της Νέας Αρτάκης αποτελείται από χαμηλούς πετρώδεις λόφους με «ήπιο ανάγλυφο» (χωρίς έντονες εξάρσεις). Για τούτο τα παλαιολιθικά ευρήματα δεν είχαν υποστεί μεγάλη μετατόπιση από την αρχική τους θέση και χιλιάδες από αυτά παρέμειναν στην επιφάνεια του εδάφους ή σε σχετικά μικρό βάθος. Σε ορισμένα από τα χωράφια μετά από κάθε όργωμα, έρχονταν στο φως νέα τέχνεργα (Σαραντέα 1986, σ. 18-39). Ο Δρ Χρ. Ματζάνας, ειδικευμένος στο Πλειστόκαινο, ο οποίος εξέτασε το σύνολο των παλαιολιθικών ευρημάτων από την Κεντρική Εύβοια από το έτος 1999 και έπειτα, αναφέρει τη διάσωση «4.794 τέχνεργων», αποκλειστικά από την επιφάνεια του εδάφους, «τα ¾ των οποίων από την Εύη Σαραντέα». (Ματζάνας Χρ., Αρχαιολογικόν Δελτίον, 2024, σ. 3-4). Η υπογράφουσα αφού εντόπισε τα παλαιολιθικά τέχνεργα σε Φανερωμένη και Βολέρι, τα διέσωσε κατά τα έτη 1977-1983 με αγωνία, ανάμεσα σε πολλά ανεγειρόμενα παράνομα και μη κτίσματα. Η διάσωση επιτεύχθηκε πριν την άλωση των παλαιολιθικών θέσεων από την επέκταση του οικισμού της Νέας Αρτάκης. Έως το 1977 οι έρευνες στο νησί της Εύβοιας είχαν αποδώσει στη βόρεια περιοχή της μάλλον περιορισμένο αριθμό παλαιολιθικών ιχνών: Στην περιοχή Παλαιοχώρι των Ροβιών, στην Αγκάλη Άγ. Άννας (δυο εργαλεία) (Sachett T.H., 1967, σ. 45-48) και στο Ταμπούρι Κηρίνθου (δυο εργαλεία) (Hood S. A., 1966, σ. 45). Ο Α. Σάμψων, σημείωνε ότι τα ίχνη Παλαιολιθικής ήταν «σποραδικά και αβέβαια» (Σάμψων 1977, σ. 5). Τα πλούσια κατάλοιπα κατασκευής εργαλείων στη Νέα Αρτάκη, πρόσθεσαν σημαντικές πληροφορίες για δραστηριότητες και ενδιαφέροντες τύπους εργαλείων παλαιότερων ειδών ανθρώπων, γενικότερα στην ελλαδική περιοχή. Όταν εντόπισα τον επιφανειακό πλούτο λίθινων εργαλείων στις παλαιολιθικές θέσεις της συνοικίας Φανερωμένης και στη θέση Βολέρι, έφορος Αρχαιοτήτων Εύβοιας ήταν η ευγενική Έβη Τουλούπα. Οι θέσεις της Νέας Αρτάκης κινδύνευαν να κτιστούν (παράνομα κατά κανόνα). Μου υπεδείχθη να υποβάλω αίτηση στο Υπουργείο για άδεια κατοχής των ευρημάτων και να στείλω κείμενα σε αρχαιολογικό περιοδικό. Δεν μπορούσαν οι απλές γνώσεις μου να συγκριθούν με εκείνες ειδικών επιστημόνων, αλλά τότε στην Ελλάδα δεν υπήρχε εξειδικευμένος επιστήμονας στην Παλαιολιθική εποχή. Τα κείμενά μου αρχικά, αν και ερασιτεχνικά, συνοδευόμενα από ακριβή σχέδια χαρακτηριστικών λίθινων εργαλείων που εκπόνησα, έδωσαν τις πρώτες πληροφορίες (Σαραντέα–Μίχα 1978, 1980, 1985) και η θέση της Νέας Αρτάκης γνωστοποιήθηκε από τον H. W. Catling, Διευθυντή της Βρετανικής Σχολής Αθηνών (1982, σ. 18), τον J. F. Cherry (1981) και τον G. Bailey (1992). Την έρευνά μου συμπεριέλαβε επίσης ο Χρ. Ντούμας, Καθ. Προϊστορικής Αρχαιολογίας στο ΕKΠΑ, στη διδακτέα ύλη του μαθήματος της Προϊστορικής Αρχαιολογίας (1986, σ. 31). Ήταν μια ριψοκίνδυνη υπαίθρια έρευνα, συνήθως χωρίς συνοδό – μόνη Ελληνίδα μη αρχαιολόγος ερευνήτρια της Παλαιολιθικής – χωρίς δυνατότητα καθοδήγησης από ειδικούς, διότι τότε, όπως αναφέρθηκε, δεν υπήρχαν στην Ελλάδα. Σχετικές γνώσεις μου για τα παλαιολιθικά πελεκημένα εργαλεία προήλθαν από την εθελοντική σχεδίαση εργαλείων στο Σπήλαιο Πετραλώνων Χαλκιδικής τα έτη 1976-1977 στο πλαίσιο ερευνών της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος – αν και η σύσταση των εργαλείων εκείνων ήταν χαλαζιακή, επομένως διαφορετική της Νέας Αρτάκης. Η πείρα μου ενισχύθηκε με τα χρόνια, καθώς μόνη, προσπαθούσα α κ α τ α π ό ν η τ α να διακρίνω ανάμεσα σε χιλιάδες πέτρες, ποιες ήταν φυσικές και ποιες είχαν κτυπηθεί και διαμορφωθεί με την συνέπεια του ανθρώπινου λογικού. Συνέβαλαν αποφασιστικά και οι γνώσεις γεωλογίας και πετρολογίας που είχα αποκτήσει κατά τη φοίτησή μου στη Φαρμακευτική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών: Με βοήθησαν κυρίως να αντιληφθώ ότι είχα πιθανότητες να ανακαλύψω ίχνη δραστηριοτήτων ανθρώπων της Παλαιολιθικής εποχής στην Κεντρ. Εύβοια, σε πηγές πρώτης ύλης από την οποία θα κατασκεύαζαν τα εργαλεία τους: Σε θέσεις με πυριτολίθους. Ειδικά, για τη συγκεκριμένη περιοχή, θα έπρεπε να εξετάσω θέσεις με σιδηρονικελιούχα μεταλλεύματα που, γεωλογικά, βρίσκονται σε επαφή με πυριτολίθους (όπως οι δύο περιπτώσεις της Νέας Αρτάκης) Το 1979 εντόπισα μια επιπλέον σημαντική περιοχή κατασκευής εργαλείων, στα Εφτακόνακα Μακρυκάπας, 15 χλμ. ανατολικά της Νέας Αρτάκης, με ίχνη εργαστηρίων Νεαντερτάλιων και ανεύρεση ημιτελών χειροπελέκεων. Ακολούθησε ο εντοπισμός και άλλων θέσεων παλαιολιθικών εγκαταστάσεων νομάδων και κυνηγών ή και μεμονωμένων ιχνών στην Κεντρική Εύβοια (Σαραντέα 1986, σ. 12-14). Η έρευνα διακόπηκε το 1983, με την παράλυση του αριστερού ποδιού μου από την κόπωση και με χειρουργική επέμβαση στη σπονδυλική μου στήλη. Έχασα την ευκαιρία εντοπισμού επί πλέον θέσεων με κατάλοιπα δραστηριοτήτων παλαιών ειδών ανθρώπων που αναζητούσα στην Εύβοια, για τον εμπλουτισμό των πληροφοριών μας, ειδικά σε θέσεις σιδηρονικελιούχων κοιτασμάτων: Αφενός, η εκμετάλλευση των κοιτασμάτων αυτών - για την εξαγωγή νικελίου - με εκτεταμένες εξορύξεις, τις τελευταίες δεκαετίες, και αφετέρου η σύγχρονη επέκταση των οικισμών και η διάνοιξη δρόμων, αλλοίωσαν σε μεγάλο βαθμό το τοπίο. Πολύτιμες πληροφορίες για παλαιά είδη ανθρώπων θα χάθηκαν. Οι νεότεροι ερευνητές θα πρέπει να εστιάσουν, μεταξύ άλλων, σε όσες χέρσες θέσεις πυριτολίθων απέμειναν. (Συνεχίζεται)