Σοφία Μούτσου
Το έθιμο του αμίλητου νερού και τα Κάλαντα της Πρωτοχρονιάς στον Αλμυροπόταμο και τα χωριά των Στύρων
Ανήμερα την Πρωτοχρονιά τα κορίτσια της οικογένειας σηκώνονταν χαράματα να φέρουν νερό με τις στάμνες από τη βρύση του χωριού. Μιλάμε πάντα για το πάνω χωριό..
Η βρύση λοιπόν τα πολύ παλιά χρόνια βρισκόταν εκεί που βρίσκεται σήμερα η στάση του λεωφορείου και έτρεχε άφθονο νερό. Εκεί πήγαιναν αμίλητες οι κοπέλες, γέμιζαν τις στάμνες τους και γύριζαν στο σπίτι πάντα αμίλητες φέρνοντας μαζί με το νερό κι ένα κλαδί ελιάς ή μυρτιάς.
Εκεί ο πατέρας της οικογένειας που είχε σηκωθεί νωρίς νωρίς έπαιρνε το κανάτι, έκανε το σταυρό του και ράντιζε με το κλαδί όλα τα μέλη της οικογένειας, λέγοντας στον καθένα διάφορες ευχές για προκοπή, υγεία, αποκατάσταση, πλούτο και κάθε καλό.
Όλη η οικογένεια του φιλούσε το χέρι και στη συνέχεια τα παιδιά έβαζαν το χέρι κάτω από το μαξιλάρι τους να δουν τι τους έφερε ο Άη Βασίλης ή σε κάποια παραλλαγή του εθίμου, τι τους έφερε η Κάλκα, δηλαδή ο μεγάλος καλός καλικάντζαρος..Η Κάλκα στην τοπική μας παράδοση ήταν ένα καλό στοιχειό.
Πάντα κάτι έβρισκαν τα παιδιά κάτω από το μαξιλάρι τους, καρπούς, γλυκά και σπανιότερα κάποιο νόμισμα.
Να πούμε εδώ ότι τη νύχτα οι μητέρες των παιδιών, ειδικά όταν ήταν μικρά, πατούσαν ένα παπούτσι στη στάχτη του τζακιού για να δείξουν στα παιδιά την άλλη μέρα ότι ήρθε όντως ο Άη Βασίλης κι άφησε το αποτύπωμα του.
Αφού γινόταν αυτή η μικρή τελετουργία με το αμίλητο νερό και τις ευχές του πατέρα όπως είπαμε η οικογένεια πήγαινε στην εκκλησία για τη θεία λειτουργία του Αγίου Βασιλείου που είναι μια από τις δέκα πιο μεγάλες σε χρονική διάρκεια μέσα στο έτος.
Το χωριό γέμιζε κόσμο στους δρόμους και η εκκλησία ολόφωτη με τα κεριά ελάμπε από καθαριότητα και την κατάνυξη των πιστών. Όταν τελείωνε η λειτουργία οι άνθρωποι γύριζαν στα σπίτια τους ευχόμενοι οι ένας στον άλλο καλή χρονιά και πρόσεχαν να μπουν με το δεξί πόδι στο σπίτι τους, να σπάσουν το καθιερωμένο ρόδι στο κατώφλι για την καλή χρονιά και να γυρίσουν το κλειδί πρώτα δεξιά και μετά αριστερά. Αρκετές φορές έβαζαν στο χώμα έξω από την πόρτα και μια κρεμμύδα κι αν αυτή φύτρωνε η χρονιά θα ήταν καλή.
Φυσικά ακολουθούσε το γιορτινό τραπέζι όπου καθόταν όλη η οικογένεια και οι φιλοξενούμενοι όταν υπήρχαν.
Μερικές ευχές που αξίζει να αναφέρουμε είναι οι ευχές προς όσους είχαν ζώα "να έχουν πολλά θηλυκά" στη νέα χρονιά και τα νέα ζευγάρια "πολλά αρσενικά παιδιά" και φυσικά ευχές για υγεία του νοικοκύρη και όλων των μελών της οικογένειας.
Ας πάμε τώρα να δούμε τα παραδοσιακά Κάλαντα της Πρωτοχρονιάς στον Αλμυροπόταμο και τα γύρω χωριά.
Αυτά τα κάλαντα με μικρές παραλλαγές τραγουδιόνταν σε όλη την περιοχή της νότιας Καρυστίας και έχουν καταγραφεί από λαογράφους και ειδικούς μελετητές..
Οι παλιότεροι ασφαλώς τα θυμούνται.
Τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα της περιοχής Στύρων και των γύρω χωριών όπου ανήκει και ο Αλμυροπόταμος, διακρίνονται χαρακτηριστικά για την έφεση στη μόρφωση των παιδιών μέσα από τα γράμματα που προστατεύει ο Άγιος Βασίλης σαν ένας από τους τρεις Ιεράρχες, γιατί συχνά γίνεται λόγος για το σχολειό, το χαρτί, τα γράμματα κλπ. Είναι επίσης εντυπωσιακό το πώς αναμειγνύεται η φύση και τα πουλιά μέσα σε αυτά.
Τα Κάλαντα της Πρωτοχρονιάς
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά κι αρχή του Γεναρίου.
Άγιος Βασίλης έρχεται από την Καισαρεία
Βαστάει εικόνα και χαρτί, χαρτί και καλαμάρι.
Το καλαμάρι έγραφε και το χαρτί ωμίλει.
Βασίλη πόθεν έρχεσαι και πόθεν κατεβαίνεις
Από τη μάνα μ' έρχομαι και στο σχολειό πηγαίνω.
Κάτσε να φας κάτσε να πιεις κάτσε να τραγουδήσεις
Κάτσε τον πόνο σου να πεις να μας καλοκαρδίσεις.
Εγώ γράμματα μάθαινα, τραγούδια δεν ηξεύρω.
Αφού μαθαίνεις γράμματα πες μας την αλφαβήτα.
Στηρίχθη στο ραβδάκι του να πει την αλφαβήτα
Χλωρό ραβδί, νερό ραβδί, χλωρά βλαστάρια πέτα,
Κι απάνω στα βλαστάρια του πέρδικες κελαηδούσαν
Δεν ήταν μόνο πέρδικες ήταν και αηδονάκια.
Κατέβηκεν μια πέρδικα να βρέξει το φτερό της
Να λούσει τον αφέντη μας τον πολυχρονεμένο
Για σένα πρέπει αφέντη μου καρέκλα καρυδένια
Για ν' ακουμπάς τη μέση σου τη μαργαριταρένια.
Πολλά είπαμε τ' αφέντη μας ας πούμε της κυράς του.
Κυρά ψηλή, κυρά λιγνή κυρά γαϊτανοφρύδα
Πού έχεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι στήθι,
Κυρά μας γλυκομίλητη στον κόσμο ξακουσμένη .
Πολλά είπαμε και της κυράς να πούμε στα παιδιά σας,
Παιδιά που 'ναι στα γράμματα, παιδιά στους ξένους τόπους
Του χρόνου και του αντίχρονου σαν τούτες τις ημέρες
Όλοι μαζί να χαίρεστε με μόσχους και κανέλες.
Εδώ που τραγουδήσαμε πέτρα να μη ραγίσει κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χίλια χρόνια να ζήσει
Κι αν έχει κόρη έμορφη να βγει να μας κεράσει
Και του χρόνου εις έτη πολλά !!
Τα Κάλαντα δεν τα τραγουδούσαν μόνο παιδιά όπως σήμερα αλλά και μεγάλοι, οι καλαντιστές, με τοπικά πολύ παλιά μουσικά όργανα όπως λύρα, νταούλι, τσαμπούνα, λαούτο και φυσικά τον βασιλιά των οργάνων το βιολί. Τα "διολιά" όπως λέγονταν στην τοπική γλώσσα ήταν παντού πρώτα. Η λύρα, το νταούλι, η τσαμπούνα έχουν πλέον εκλείψει από την ευρύτερη περιοχή και μόνο στα χωριά του Καβοντόρου μπορούμε να ακούσουμε τους τελευταίους παραδοσιακούς παλιούς οργανοπαίχτες. Όμως η παράδοση παραμένει ζωντανή και οι παλιότεροι την θυμούνται.
Ξεχωριστό ενδιαφέρον έχουν και τα αρβανίτικα κάλαντα της περιοχής μας που ξεκινάνε με το "μιρ να ερδ βιτ ότι, μιρ τ να πλικιένι" δηλαδή "με το καλό να μας έρθει ο καινούργιος χρόνος, με το καλό να μας αρέσει".
Για τα αρβανίτικα κάλαντα της περιοχής μας θα μιλήσουμε άλλη φορά πιο εκτεταμένα.
Οι καλαντιστές λοιπόν γυρνούσαν όλα τα σπίτια του την παραμονή της Πρωτοχρονιάς κυρίως το βράδυ και οι νοικοκυρές τους φίλευαν με καρύδια, αμύγδαλα, ξερά σύκα, ρόδια, πορτοκάλια, γλυκίσματα, και ροσόλι (λικέρ) όπου υπήρχε, ακόμα και λουκάνικα ή λάδι με ευχές για να έχουν όλοι καλή σοδειά, υγεία και πλούτο.
Τα χρήματα ήταν βέβαια δυσεύρετα εκείνη την παλιά εποχή αλλά πάντα οι πιο εύποροι έδιναν κάποιο νόμισμα, κυρίως στα παιδιά που τραγουδούσαν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου