ΙΧΝΗ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΩΝ ΕΙΔΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΒΟΙΑ

Αναπαράσταση του ανθρώπου του Νεάντερταλ (homo neanderthalensis) aπό το κρανίο που βρέθηκε στο Σπήλαιο Πετραλώνων Χαλκιδικής (ηλικίας περίπου 300.000 ετών). Η αναπαράσταση, ολόσωμη, σε ανθρώπινο μέγεθος, προοριζόταν για το καταργημένο Μουσείο Νέας Αρτάκης, μαζί με άλλες 12. (Ζωγραφική δια χειρός Εύης Σαραντέα).  Σύγχρονοι άνθρωποι, εκτός από εκείνους αφρικανικής καταγωγής, φέρουν ένα μικρό ποσοστό DNA από Νεάντερταλ, αποδεικνύοντας την επιμειξία μεταξύ των δύο ειδών.

 Εύη Σαραντέα 

Αναδημοσίευση απο την Καθημερινή Ευβοια

Ορισμένα πέτρινα εργαλεία που διασώθηκαν από την επιφάνεια του εδάφους της Νέας Αρτάκης, ήταν κατασκευασμένα πιθανώς προ των 350.000 χρ. ΠΠ (πριν το παρόν) (Χ. Ματζάνας, 2024, σ. 130). Χιλιάδες εργαλεία, από Βολέρι και Φανερωμένη, κατασκευασμένα από τους τοπικούς πυριτόλιθους χρονολογούνται «…σε διάφορες περιόδους, από την κατώτερη παλαιολιθική ως τη χαλκολιθική…». Δηλ. από περίοδο άνω των 200.000 χρ. πριν, ως το τέλος της εποχής Λίθου (Α. Ντάρλας, έγγραφο αυτοψίας 2.8.1990). Σαν πετρωμένες ψυχές τα αμέτρητα λίθινα εργαλεία πάνω στο χώμα της Νέας Αρτάκης ένωναν τις ανθρώπινες γενιές. «Αι γενεαί πάσαι…», συλλογιζόμουν, καθώς βάδιζα σε Βολέρι και Φανερωμένη, τη δεκαετία του ‘80. Δεν περπατούσα στο χώμα. Περπατούσα στον Χρόνο. Τα εργαλεία ανήκαν στην ιστορία αυτού του τόπου, δεν έπρεπε να χαθούν. Έτσι δημιουργήθηκε η σωστική Συλλογή (άδεια ΥΠΠΟ 1981). Ενδεχομένως με την πρόοδο της τεχνολογίας, μετά από δεκαετίες, θα βρεθούν μέθοδοι ακριβέστερης χρονολόγησης αυτών των ίδιων των εργαλείων (η τεχνολογία στις μέρες μας αναπτύσσεται ιλιγγιωδώς), διότι σήμερα τα λίθινα εργαλεία που εντοπίζονται στην επιφάνεια του εδάφους, χρονολογούνται κατά κύριο λόγο συγκρινόμενα με όμοιους τύπους άλλων θέσεων που έχουν ερευνηθεί, στην Εγγύς Ανατολή και την Ευρώπη. Στην Γεωργία (Dmanisi) έχουν βρεθεί ανθρώπινα κρανία και λίθινα εργαλεία ηλικίας 1.700.000 ετών. Στην Τουρκία και Μέση Ανατολή 1.000.000 ετών περίπου. Αποκλείεται επομένως να μην έχουν επεκταθεί και στην Ελλάδα πρωϊμότερα είδη ανθρώπων, από εκείνα που έχουν αναγνωριστεί έως σήμερα. Στη χώρα μας προχωρούμε με βήμα σημειωτόν στις έρευνες σε αυτόν τον τομέα. Συζητούμε για ίχνη δραστηριότητας ανθρώπων ηλικίας τουλάχιστον 500.000 χρ. στο Σπήλαιο Πετραλώνων Χαλκιδικής (που ανακαλύφθηκε τυχαία κι αυτό, από βοσκό). Άραγε, πότε εμφανίστηκε ανθρώπινο είδος στην Εύβοια; Ένα καίριας σημασίας ερώτημα επίσης –έχει τεθεί από Βούλγαρο επιστήμονα - είναι το εξής: Ποιος ήταν ο ρόλος της Βαλκανικής Χερσονήσου στη διαμόρφωση ειδών ανθρώπων; Οι διαρκείς μετακινήσεις ανθρώπινων ειδών μεταξύ Ασίας και Ευρώπης, επί εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, θα είχαν σαν συνέπεια επιμειξίες των ειδών. Είδη, όπως οι κατσαρίδες, διατηρούν τη μορφή τους επί σχεδόν 400.000.000 χρόνια. Το ανθρώπινο είδος, αυτό το μοναδικό είδος, π ρ ο σ π α θ ε ί να α ν θ ρ ω π ο π ο ι η θ ε ί σε ένα ελάχιστο διάστημα: μόλις των τελευταίων 3. 000.000 χρόνων περίπου! Υπάρχουν Έλληνες αρχαιολόγοι που… περιφρονούν αυτό το θαύμα. «Αυτοί ήτανε ζώα!», μου είπε υπεύθυνος της τοπικής Εφορείας αρχαιοτήτων, στο Βολέρι, προ ετών. Κι όμως, ποσοστό τουλάχιστον 3% του DNA των σύγχρονων Ελλήνων είναι νεαντερτάλιο, σύμφωνα με έρευνες! Διότι είχαμε έρθει σε επιμειξία. Αρχαιολόγοι-προϊστοριολόγοι στο εξωτερικό, εκτός άλλων, έχουν βρει στοιχεία για ταφικά έθιμα Νεαντερτάλιων, που στόλιζαν με λουλούδια τους νεκρούς τους... (Βρέθηκαν απολιθωμένοι κόκκοι γύρεως κρινολούλουδων γύρω από κρανίο Νεάντερταλ, ηλικίας 70.000 ετών περίπου, που είχε ταφεί στο Βόρειο Ιράκ)… Δεινοί κυνηγοί, οι Νεάντερταλ, επιβίωσαν περί τα 350.000 χρόνια σαν είδος… Εάν κάθονταν στο θρανίο, πόσο θα διέφεραν από εμάς, άραγε;; Αλλά και τι δεν θα έλεγαν εκείνοι για τους σύγχρονους «εξελιγμένους» – εμάς, που αυτοαποκαλούμαστε και έμφρονες και σοφοί (sapiens sapiens) - για το δηλητηριασμένο, σακατεμένο περιβάλλον που παραδίδουμε στα παιδιά και στα εγγόνια μας; Για τα αμέτρητα είδη ζώων και φυτών που αφανίζονται εξ αιτίας μας; Για τους πολέμους που σύρουν στο θάνατο ολόκληρα έθνη κ.λπ. κ.λπ.; Στο μεγάλο νησί της Εύβοιας είναι παραμελημένη περισσότερο από άλλες ελληνικές περιοχές η Παλαιολιθική, η τεράστιας διάρκειας αυτή περίοδος, στο διάστημα της οποίας έζησαν οι πρόγονοι όπως ο homo erectus, πρώϊμοι Νεαντερτάλιοι και εξελιγμένοι Νεαντερτάλιοι, καθώς και ο Ανατομικά Σύγχρονος άνθρωπος- όπως αποδείχνεται από τους ποικίλους τύπους, τις τεχνικές κατασκευής και τα μεγέθη των εργαλείων - που εντοπίστηκαν και διασώθηκαν, από Βολέρι, Φανερωμένη. Αμέσως μετά την ανακάλυψή του, το πανάρχαιο προϊστορικό τοπίο καταστράφηκε σε μεγάλο βαθμό! Δημοτικές εκτάσεις, με σπάνιο πλήθος τεκμηρίων, θα έπρεπε να έχουν γίνει αρχαιολογικά Πάρκα, επισκέψιμα για μαθητές και τουρίστες και με θέσεις ανασκαφών, όπως συμβαίνει στις προηγμένες χώρες. - Από τα 293 επίσημα έγγραφα και άλλα στοιχεία του αρχείου που διατηρώ, διαπιστώνει ο αναγνώστης ότι η Αρχαιολογική Υπηρεσία μετά το 1983 – κατά διαστήματα - δαπάνησε περισσότερο χρόνο να υποβαθμίσει τα ευρήματα και τις θέσεις (αν και αρχαιολογικοί χώροι) - παρά να διασώσει α λ ώ β η τ ο υ ς τους πλούσιους σε πληροφορίες δ η μ ο τ ι κ ο ύ ς χώρους του παμπάλαιου Τοπίου. Από ενδιαφέρον επεσήμαινα τα προβλήματα και εκείνη αδιαφορούσε. Υπαίθρια εργαστήρια κατασκευής εργαλείων, και με τέτοιο πλήθος τεκμηρίων, είναι σπάνια, παγκοσμίως. Αξίζει να αναφερθεί ότι τη δεκαετία του ’80 βρέθηκαν λίθινα εργαλεία παλαιών περιόδων στο Λισβόρι Λέσβου και στη Στελίδα Νάξου. Και στις δύο αυτές θέσεις, η Αρχαιολογική Υπηρεσία και η Δημοτική Αρχή, έδειξαν ενδιαφέρον για περαιτέρω έρευνα, αξιοποίηση και προβολή των χώρων. Στην Εύβοια, η Αρχαιολογική Υπηρεσία (εκτός λίγων εξαιρέσεων) απουσίαζε ή αντιδρούσε ακόμη και για τοπικό Μουσείο στην Ν. Αρτάκη. Ναι, αυτοί που πληρώνονται από τους φόρους των Ελλήνων πολιτών για να υπηρετήσουν τον Πολιτισμό… αντιδρούσαν. Γνώρισα αρχαιολόγους σπάνιου ήθους, που ακόμη και με προσωπικές θυσίες κατέθεταν έργο, τιμώντας το λειτούργημά τους. Γνώρισα όμως και αρχαιολόγους που κατάντησαν ευθυνόφοβοι υπάλληλοι ή εννοούσαν την επιστήμη κυρίως σαν μέσο για προσωπική προβολή. Ευτυχώς πολίτες, φορείς και αρχαιολόγοι εκτός Δημοσίων Υπηρεσιών αγωνίζονται για την πολιτιστική κληρονομιά με μόνο κίνητρο τον σεβασμό προς την Ιστορία του τόπου (Ε. Σαραντέα, Το χρονικό της καταστροφής εργαστηρίων κατασκευής παλαιολιθικών εργαλείων στη Ν. Αρτάκη, Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών, τ. ΜΑ’, Αθήνα, 2016-2022, σ. 137-180). (Συνεχίζεται)