Η ΕΥΒΟΙΑ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ W.MILLER

Η ΕΥΒΟΙΑ ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ W.MILLER «GREECE» (1928)                                                                       Αντώνης Παύλου                 Ο William Miller (1864-1945) υπήρξε ένας απ' τους σημαντικότερους μελετητές της ιστορίας του μεσαιωνικού και του νεότερου Ελληνισμού. Πρωτοταξίδεψε στο Βαλκάνια το 1894 (έζησε στην Ελλάδα ως τη δεκαετία του 1920) και παρακολούθησε από κοντά τα κoσμογονικά  γεγονότα που διαδραματίστηκαν στην περιοχή αυτή κατά τα τέλη του Ι9ου και τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Ήταν μάλιστα υπέρ της άποψης της ομοσπονδιακής οργάνωσης των Βαλκανικών κρατών.   Μελέτες του για την ελληνική ιστορία κάλυψαν το χρονικό διάστημα από την Φραγκοκρατία ως τη Μικρασιατική τραγωδία και την ανακήρυξη της Δημοκρατίας (1924). Το σύγγραμμα του "Greece" που εκδόθηκε στο Λονδίνο στα 1928 είναι έργο επετειακό, αφού αφηγείται τα πρώτα εκατό χρόνια του ελεύθερου πολιτικού βίου της Ελλάδας, από την άφιξη του Καποδίστρια, πρώτου Κυβερνήτη (1828). Τείνει παράλληλα να είναι ολόπλευρη ανατομία της ελληνικής κοινωνίας και της πολιτικής ζωής. Ο μεταφραστής του έργου στην ελληνική γλώσσα, Φ.Κ. Βώρος, σημειώνει στην εισαγωγή: ‘Ίσως το πιο σημαντικό γνώρισμα του συγγραφέα είναι η αφηγηματική τουλάχιστον ουδετερότητα και η διεισδυτικότητα του βλέμματός του σε γεγονότα και καταστάσεις που αντιμετωπίζονταν τότε - και πολύ αργότερα - με οξύτητα και φανατισμό, λ.χ. Το "δημοψήφισμα" επιστροφής του Κωνσταντίνου (1920) και το δημοψήφισμα κατάργησης της Βασιλείας (1924). Και δεν παραλείπει ο Μiller να έχει μόνιμα στραμμένα το βλέμμα του στο λαό που εργάζεται, πολεμά και θυσιάζεται, ζητωκραυγάζει ή αναθεματίζει, κοπιάζει, ενδιαφέρεται ζωηρά ή αδιαφορεί που ζει την τραγωδία της προσφυγιάς (με την ιδιότητα του πρόσφυγα ή του γηγενή, που έχουν και οι δύο ανάγκες και αισθήματα), που αγωνίζεται να κάνει πιο παραγωγική την πατρώα γη, με αποξήρανση ελωδών εκτάσεων, με αντιμετώπιση της ελονοσίας.. (William Miller -, Ελλάδα 100 χρόνια ελεύθερου Βίου εισαγωγή - μτφρ.: Φ.Κ.Βώρος, φιλολογική επιμέλεια: Θεοδόσης και Άννα Πυλαρινού, Αθήνα (Ειρμός) 1993, 10). Η Εύβοια κατείχε σημαντική θέση στο ιστορικό - συνολικά - έργο του Μiller. Αναφέρω το "Η Φραγκοκρατία εν Ελλάδι" (μετάφραση                               (1928) Σιδηροδρομικός χάρτης των αρχών του αιώνα μας που δείχνει κυρίως το δίκτυο των "Ελληνικών Σιδηροδρόμων" διαδρομής Αθήνα - Σύνορα (της εποχής). Πάνω από τα σύνορα, με διακεκομμένη γραμμή σημειώνεται η προβλεπόμενη σύνδεση με τα μακεδονικά δίκτυα.             Σπ. Λάμπρου), "Εκδρομή εις Εύβοιαν" (μετάφραση Σπ. Λάμπρου στο περιοδικό του "Νέος Ελληνομνήμων") αλλά και το πρόσφατο "Ελλάδα 100 χρόνια ελεύθερου βίου" που προσφέρει στοιχεία για τη Χαλκίδα, την πρόσφατη ιστορία του νησιού, τον αντίκτυπο των σημαντικών πολιτικών γεγονότων στους Ευβοείς, δίνει πληροφορίες για την οικονομία, τις συγκοινωνίες, την καθημερινή ζωή, το έντονα αναπτυγμένο θρησκευτικό τους βίωμα, την εγκατάσταση των προσφύγων, ακόμα και για τον θάνατο του Robert Brooke στη Σκύρο. Ασχολείται επίσης και με την ιστορία των οικογενειών Leeves και Noel που ήσαν κάτοχοι μεγάλων εκτάσεων γης στη Βόρεια Εύβοια. Πιο συγκεκριμένα αναφέρει ότι: η Χαλκίδα όπως και η Λάρισα, ο Βόλος και η Αθήνα στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα "έχουν από πολύ καιρό απομακρύνει τα ίχνη του τουρκικού παρελθόντος. Κάπου, κάπου μερικά γραφικά τζαμιά και παζάρια εξακολουθούν να υπάρχουν, για να θυμίζουν ότι απ' τα μέρη αυτά κάποτε πέρασε ο Τούρκος" [(20-2 1). Βλέπε επίσης και /.J. Kodel ,Negroponte (...), Wien 1973, 69-95. Σπ. Κοκκίνης, Ιστορικά μνημεία και λαϊκή αρχιτεκτονική στη.Χαλκίδα, Α.Ε.Μ.. τομ. 15 (1969), 169-248. Ελένη Γούτου - Φωτοπούλου, Σύσταση και εξέλιξη του Δήμου Χαλκιδέων, Χαλκίδα (Δήμος Χαλκιδέων) 1986, σποραδικά. Σπ. Μαμαλούκος, Πολεοδομικά ζητήματα της νεότερης Χαλκίδας (1833-1933), "Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου", "Η πόλη της Χαλκίδας", Αθήνα (Εταιρεία Ευβοϊκών Σπουδών - Τμήμα Χακλίδας) 1990, 309 εξ. Αντώνης Παύλου. Για τη θρησκευτική γιορτή της Αγ. Παρασκευής και την εμποροπανήγυρη στη Χαλκίδα (λαογραφικό - ιστορικό σχεδιάσμα), εφημ. "Ευβοϊκή", αρ. φλ. 5 (28.7.1995), 7]. Πολλές οι αναφορές του Μiller  για το σιδηροδρομικό δίκτυο ως τη Χαλκίδα: "Ο Δ. Καμπούρογλου επίμονα έχει υποδείξει να αποκτήσουν μερικά από αυτά τα τοπωνύμια την παλιά ελληνική ονομασία τους, και μια τέτοια κίνηση αυτή την ώρα βρίσκεται σε εξέλιξη σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Οι σιδηροδρομικοί σταθμοί, λόγου χάρη, της γραμμής Αθηνών - Θεσσαλονίκης έχουν πάρει όλοι την αρχαία ελληνική ονομασία τους, ενώ τα ονόματα που είχαν δοθεί σε νεότερους χρόνους έχουν καταργηθεί. Έτσι, λόγου χάρη, ο ταξιδιώτης που συνήθιζε να γνωρίζει τη διασταύρωση του σιδηροδρόμου για τη Χαλκίδα ως Σχηματάρι, παραξενεύεται σήμερα που βρίσκει να ονομάζεται Οινόη" (23-24). "Πριν από τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913, το ελληνικό τρένο περιλάμβανε επίσης τη γραμμή "Πειραιάς - Λάρισα", η γραμμή αυτή είχε κατασκευασθεί ως τα τότε οθωμανικά σύνορα στη Θέση Παπαπούλι, πέρα από την κοιλάδα των Τεμπών, μια απόσταση 240 μίλια, με δύο διακλαδώσεις, μια στο Σχηματάρι (που τώρα έχει μετονομασθεί σε Οινόη), που πάει προς τη Χαλκίδα, και άλλη διακλάδωση, από το Λιανοκλάδι, διαμέσου Λαμίας προς τη Στυλίδα και οι δύο διακλαδώσεις αθροιστικά φθάνουν στα 27 και μισό μίλια (324). "Η ηπειρωτική Ελλάδα, εκτός από τη βορειοδυτική άκρη, δεν είχε τρένα ως το 1904, που άνοιξε η διακλάδωση προς το Σχηματάρι και τη Χαλκίδα, και το χειμώνα του 1903 χρειάσθηκε να ταξιδέψω στη Θήβα με άμαξα (328). Ο σταθμός του Σχηματαρίου συνδέεται και με ένα στρατιωτικό κίνημα, μετά την Μικρασιατική καταστροφή: "Ως συνέπεια αυτής της αντίληψης εκδηλώθηκε μια αντεπανάσταση ενάντια στην επαναστατική κυβέρνηση στις 21 του Οκτωβρίου του 1923, κάτω από την ηγεσία των στρατηγών Λεοναρδόπουλου, Γαργαλίδη και Μεταξά (...). Αλλά αυτή η κίνηση αντιμετωπίστηκε πολύ γρήγορα (...). Άλλοι επαναστάτες συγκεντρώθηκαν στο Σχηματάρι, στη διακλάδωση του τρένου για τη Χαλκίδα αλλά διασκορπίσθηκαν" 1(95). Βλέπε επίσης: Ε. Παπαγιαννάκης, Οι ελληνικοί σιδηρόδρομοι: 1880-1910 (Πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές διαστάσεις) στο συλλογικό Όψεις της Ελληνικής κοινωνίας του Ι9ου αιώνα" επιμέλεια: Δ. Γ Τσαούση, Αθήνα (Εστία) 1984, 107-121. Αντ. Παύλου, Υδραγωγείο και σιδηρόδρομος της Χαλκίδας, εφημ. "Προοδ. Εύβοια", αρ. φλ. 865 (25.3.1993), 7,10. ‘Ελληνικοί Σιδηρόδρομοι", ένθετο "Επτά Ημέρες" της εφημερίδας "Καθημερινή της Κυριακής", 15 Οκτωβρίου 1995, 2- 31].   Δύο απ' τις παλαιότερες οικογένειες ιδιοκτητών τεράστιων εκτάσεων γης στην Κεντρική και Βόρεια Εύβοια, των Leevers και Νoel, και ποιο συγκεκριμένα σκηνές από τη ζωή τους, ιστορούνται στο έργο ‘Greece" του . Μiller: "Πολλοί λίγοι που διαβάζουν σήμερα την επιτύμβια πλάκα στην Αγγλική εκκλησία στην Αθήνα στη μνήμη του Leeves (γιου του πρώτου ιερέα) και της συζύγου του, αντιλαμβάνονται ότι αυτοί οι δύο είχαν δολοφονηθεί την ιδία μέρα το 1854 μέσα στο κτήμα τους, στην Καστανιώτισσα της Ευβοίας. Αλλά η περιουσία των ΝOEL στην τοποθεσία Αχμέταγα στην Εύβοια παραμένει και σήμερα - εκτός από ένα τμήμα που εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από το Μικρά Ασία - στην κτήση της κυρίας ΝOEL ΒAKER, της εγγονής του πρώτου αγοραστή. Η ιστορία αυτού του κτήματος θα μπορούσε να αποτελέσει μια ενδιαφέρουσα υποσημείωση στην συνολική ιστορία της Νεότερης Ελλάδας. Γιατί το σπίτι στην περιοχή Αχμέταγα, που τα θεμέλιά του έγιναν από τον ηγούμενο της μονής Γαλατάκη το 1835, έχει δει πολλούς σημαντικούς επισκέπτες (τα ονόματα που επέλεξα είναι από τα δύο χειρόγραφό «βιβλία επισκεπτών» (1835-1845), στα Αχμέταγα), ανάμεσά τους τον βασιλιά Οθωνα και τη βασίλισσα Αμαλία το 1845, το Γάλλο ιστορικό Βυchon που ασχολήθηκε με τη Φραγκοκρατία στην Ελλάδα, το 1841, το Γερμανό μελετητή της Αρχαιότητας Ulrichw, το 1840, αργότερα Βρετανούς πρεσβευτές, το Γάλλο πρεσβευτή Lagrene, το 1839, και τον Αμερικανό Πρόξενο Περδικάρη, συγγραφέα του έργου "Η Ελλάδα των Ελλήνων" (Τhe Greece of the Greeks) το 1838 και το 1841. Επίσης, σ' εκείνο τον τόπο, το 1855 ήλθαν άλλοι επισκέπτες λιγότερο καλόδεχτοι, ληστές που συνέλαβαν την οικογένεια, προκάλεσαν το θάνατο από φόβο της μεγαλύτερης κόρης του E.H. Noel, ενώ ο Frank Noel, ο γιός του, παρά λίγο να δολοφονηθεί το 1873, (Φίνλεί στην εφημερίδα "Τhe Times", 11 Μαρτίου 1873)"! (27-28) Βλέπε επίσης: Γιάννης Κορδάτος, Ιστορία του αγροτικού κινήματος στην Ελλάδα, Αθήνα (Μπουκουμάνης) 1973, 183-185. Γεωργ. Κων. Δήμου - Αφένδρας, Το αγροτικόν ζήτημα εις την Βόρειαν Εύβοιαν (Αγώνες των κατοίκων ευθύς. μετά την απελευθέρωσιν της Εύβοιας από τους Τούρκους το 1829), Α.Ε.Μ., τομ. 12 (1965), 324-3 79. Γ. Ι. Ντεγιάννης, Βασιλικά ταξίδια στην Εύβοια και στις βόρειες Σποράδες, όπως τα περιέγραψε ο L. Roos, Α.Ε.Μ., τομ. 7 (1960), 283-311. Παν. Μπουρνέλος, Η πρώτη επίσκεψη του Βασιλέως Οθωνος στην Εύβοια, Α.Ε.Μ., τομ 4 (1955), 121-126. Σπ. Κοκκίνης, Ταξίδια στην Ελλάδα με συντροφιά τους παλιούς γεωγράφους και περιηγητάς, Αθήνα (Εστία) 1973, 133-148, 161-1 71. Γιάννης Κολιόπουλος, Ληστές - Η Κεντρική Ελλάδα στα μέσα του Ι9ου αιώνα, Αθήνα (Ερμής) 1988, 100-102]. Τον Αύγουστο του 1922 τα Μικρασιατικό Μέτωπο καταρρέει. Χιλιάδες πρόσφυγες παίρνουν το δρόμο προς αναζήτηση νέας πατρίδας. Τον Οκτώβριο του 1924 νέο προσφυγικό κύμα καταφθάνει στην Χαλκίδα, προερχόμενο από την περιοχή της Καισαρίας. Αρχικά στεγάστηκαν "υπό σκηνάς πηχθείσας υπό της της στρατιωτικής υπηρεσίας, από του τουρκικού νεκροταφείου και εκείθεν μέχρι του Αγίου Στεφάνου" (εφημερίδα "Εύριπος" φλ. της 25 Οκτωβρίου 1924).     Σημειώνει η Κλεοπάτρα Λυμπέρη: "Πράγματι από τους 5.700 εκείνους πρόσφυγες οι 2.600 σταλθήκαν προσωρινά στη Αιδηψό και οι περισσότεροι κινήθηκαν αργότερα προς το Αχμέταγα. Αρκετοί όμως αποφάσισαν να μείνουν στις περιοχές Αγιάννη και Τούρκικα μνήματα. Οι Καισάριοι είχαν φέρει μαζί τους το "σώμα" του Αγίου Ιωάννη του Ρώσσου το οποίο και εγκατέστησαν στο εκκλησάκι μέσα στο νεκροταφείο. Τη μετάβαση των Καισάριων στο Προκόπι Ευβοίας ακολoύθησε και ο άγιος που "έφυγε" νύχτα και παρέμεινε στο Προκόπι παρά τις επίμονες ενέργειες των Χαλκιδέων να τον φέρουν πίσω" (Γειτονιές της Χαλκίδας, Χαλκίδα (Προοδ. Εύβοια) 1989, 56-57). Ο Μiller σχολιάζει τα της εγκατάστασής τους στο Προκόπι: "Οι τελευταίες αφίξεις σ' αυτό το κτήμα [του Νoel δηλαδή] έγιναν από τους πρόσφυγες από το Προκόπι της Μικράς Ασίας, που μ' αυτούς είχα την ευκαιρία να συνομιλήσω, με διερμηνέα ένα παιδί που ήξερε τούρκικα, τη μόνη γλώσσα που μιλούσαν εκείνοι. Αυτοί θεωρούσαν ότι τα προβλήματα τους δεν θα μπορούσαν να λυθούν, αν δεν είχαν μαζί τους τους lares και τους penates τους, δηλαδή τα λείψανα του τοπικού αγίου τους, που τα είχαν αφήσει με μια άλλη ομάδα Προκοπιανών στη Χαλκίδα. Αυτός ο άγιος ήταν ο Άγιος Ιωάννης, κατά κόσμο ο Ρώσος στρατηγός που πιάστηκε αιχμάλωτος από τους Τούρκους κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρικού πολέμου του 1828-1829 και που η πίστη του είχε κάνει μεγάλη εντύπωση στους ντόπιους στο Προκόπι. Σύμφωνα με τις αντιλήψεις τους αυτές, μια ομάδα από φυγάδες από τα Αχμέταγα κατηφόρισαν για τη Χαλκίδα τη νύχτα, άρπαξαν τα ιερά λείψανα και τα τοποθέτησαν στην εκκλησία που είχε κτιστεί από τον πρώτο Νοel και τον συνέταιρό του τον Μυller. Εκεί τα λείψανα φυλλάσσονταν προσεκτικά και οι πιστοί διηγούνταν ότι γίνονταν θαύματα, θεραπείας ασθενών" (28). Σε άλλο σημείο σημειώνει: "(..) μολονότι υπάρχουν εξαιρέσεις ότι το παλαιό χωριό προέλευσης είχε δώσει το όνομά του στο νέο εποικισμό, και ο τοπικός Άγιος έχει μεταφερθεί, όπως και στην περίπτωση του Αχμέταγα, για να προστατεύσει το πιστό ποίμνιό του στην νέα εγκατάστασή του, ακριβώς όπως οι Αρχαίοι έπαιρναν μαζί τους τους penates (τους εφέστιους θεούς)" (350).     Χαρακτηριστικό, τέλος, το σχόλιο του Μiller για τον ποιητή Βrook που τάφηκε στη Σκύρο. Δίνεται σ' αυτόν η ευκαιρία να σχολιάσει και τις ελληνοβρεττανικές σχέσεις κατά τη δεκαετία του 1920: "Η Βρετανική κυβέρνηση πρόσφατα κατάλαβε τη σημασία που έχει για μας η Ελλάδα, μια από τις λίγες χώρε ς όπου το βρετανικό όνομα ακούγεται ευχάριστα. Αλλά δεν μπορούμε να βασιζόμαστε για πάντα στις δάφνες του Βύρωνα και του Γλάδστωνα, πολύ λιγότερο στις δάφνες του Rupert Βrοοk που τάφηκε στη Σκύρο, για το θάνατο του μίλησαν Έλληνες πνευματικοί άνθρωποι, πρώτα από όλα ο μεταφραστής του Κακλαμάνος, πρεσβευτής της Ελλάδας στο Λονδίνο, επίσης ο Δροσίνης, ο γνωστός ποιητής και διηγηματογράφος. Στην μνήμη του Rubert Βrοοk-που ετοιμάζονται να ανεγείρουν ένα μνημείο από μάρμαρο που το προσφέρει η Ελληνική Κυβέρνηση" (142)