Β' ΣΠΗΛΑΙΩΔΕΙΣ

Θεόδωρος Σκούρας

Β' ΣΠΗΛΑΙΩΔΕΙΣ  1) Σπήλαιο Άγιου Χριστοδούλου.—Λίμνη. Η πόλη.  Ή Λίμνη είναι μια από τις πιο γραφικές πόλεις Όχι μόνο στην Εύβοια αλλά και σ' όλη την Ελλάδα. Το αρχαίο Έλύμνιον με την παλιά ιστορία του διατηρεί και σήμερα, σαν Λίμνη, δείγματα τής ακμής του. Πάνω λόφο, τα Καστριά, οχυρώσεις αρχαίες πού χρησιμοποιηθήκανε και το Μεσαίωνα. Μέσα στη μικρή πολιτεία τα υπολείμματα τής βυζαντινής Βασιλικής με τα θαυμάσια ψηφιδωτά της, πού §να τμήμα τους μπορεί να δει κανείς και σήμερα στο μικρό εκκλησάκι τής Ζωοδόχου Πηγής. Πολύ κοντά δε στη Λίμνη και το βυζαντινό Μοναστήρι του Αγίου Νικολάου Γαλατάκι. Στις δύσκολες εποχές τής πατρίδας ή Λίμνη έχει προσφέρει ήρωες, σαν το πρωτοπαλίκαρο του 'Οδυσσέα Ανδρούτσου και πρώτο αρχηγό τής επαναστατημένης Εύβοιας, τον Αγγελή Γοβιό, όπως και τη νεώτερη ηρωίδα του Β' Παγκόσμιου Πόλεμου, Λέλα Καραγιάννη. Είναι αμφιθεατρικά χτισμένη σ' ένα μικρό κόλπο του Β. Ευβοϊκού, και ήτανε, μέχρι το 1977 πού κάηκαν, τριγυρισμένη από δασωμένους λόφους. Παραθέτω πιο κάτω σύντομο σημείωμα για τον "Άγιο Χριστόδουλο, γιατί απ’ αυτό φαίνεται και ή αιτία τής δημιουργίας αυτού του λατρευτικού χώρου. Ο Χριστόδουλος ο επονομαζόμενος Πάτμιος, γεννήθηκε στη Νίκαια τής Βιθυνίας στα μέσα του 11ου αιώνα ή λίγο αργότερα. "Έγινε από μικρός μοναχός και ίδρυσε Μοναστήρι με πολύ καλή βιβλιοθήκη στο όρος Λάτμον τής Καρίας, στη Μ. Ασία. Μετά ήτανε Ηγούμενος στη Μονή Πηλίου στην Κω. Κατά την εξιστόρηση του βίου του Αγίου Χριστοδούλου από τον Ιάκωβο Ραγκαβή, τον όποιο αντιγράφει ο Ν. Μπελλάρας (1940 σ. 193, 1969 σ. 207), αργότερα «το 1080 έξητήσατο παρά του Αύτοκράτορος Αλεξίου Κομνηνού, ν' άφιερωθώσιν εις το βυζαντινόν δημόσιον τα εν τη νήσω Κω 6π' αυτού προσκτηθέντα και να λάβη άντ' αυτών την νήσων Πάτμον ως δώ-ρσν άναφαίρετον». Ό Αυτοκράτορας έδωσε την Πάτμο με τον όρο, «να είναι ή νήσος άβατος εις βλαπτικά τής ψυχής πρόσωπα, γυναίκας και παίδας και ευνούχους, εν κοσμικω δε σχήματι να κατοικώσιν εις την νήσων οι μισθαρνούντες εις τους μοναχούς και ούτοι άνευ συζύγων και παίδων». Όταν στο τέλος σχεδόν του 11ου αιώνα οι Άραβες κάνανε την πρώτη καταστροφική επιδρομή τους στην Πάτμο, ο Χριστόδουλος κατάφυγε στην Εύβοια και ασκήτεψε μέσα σε σπηλιά, Όπου και πέθανε το 1111. Ο Ν. Μπελλάρας γράφει (1940 σ. 76, 1969 σ. 82): «Παρέρχεται ήδη ο ενδέκατος αιών και ευρισκόμεθα ήδη εν αρχή του δωδεκάτου αιώνος πιθανώς εν έτη 1102 ότε εις ερημίτης διάσημος και εύπαίδευτος καλόγηρος, εξ εκείνων οϊτινες φεύγωσιν την κοινωνίαν των κοσμικών ίνα αφιερωθώσιν εις το Θείον, Ο άγιος Χριστόδουλος, ο επί μακρόν εργάτης τής αρετής, φεύγων και ούτος τάς τρικυμίας των ανθρωπίνων παθών, αλλά και τάς δεινάς τότε ανά την Πάτμον και τα Δωδεκάνησα επιδρομάς των βαρβάρων και έπιδιώκων κατά το γήρας μιαν γαλήνην ήσυχαστοϋ και την κατά Θεόν πολιτείαν, φέρει τα βήματα εκ Πάτμου προς την Εύβοια και ασκητεύει εις το δυτικώς του ερημωμένου τότε Βυζαντινού Ελυμνίου, σπήλαιον όπου και ετελεύτησεν εν έτη 1111 μ.Χ. Δεν θα είναι έξω από την πραγματικότητα , αν αναφέρουμε ότι, ο Άγιος Χριστόδουλος είχε καταφύγει στη μικρή σπηλιά της Λίμνης κατά μίμηση του Ιωάννου του Θεολόγου, ο όποιος είχε μείνει σε σπηλιά τής Πάτμου δυο χρονιά, όπου και έγραψε την Αποκάλυψη και ή σπηλιά αυτή υπάρχει ακόμα και έχει μετατραπεί σε ναό. Καταδίωξη λοιπόν και επιθυμία ασκητισμού κάνανε τον "Αγιο Χριστόδουλο να καταφύγει στη σπηλιά. 2) Σπήλαιο - Ναός Παναγίας Θεοσκέπαστης ή Σπηλιώτισσας .— Μετόχι Καρύστου. Το χωριό. Στην Εύβοια έχουμε τρία χωριά με το όνομα Μετόχι, γιατί ασφαλώς και τα τρία ήτανε κάποτε μετόχια κάποιου Μοναστηρίου. Το Μετόχι Κηρέως βρίσκεται στη Β. Εύβοια, το Μετόχι Διφυών στην Κεντρική Εύβοια και το Μετόχι Καρύστου στη Ν. Εύβοια. Ορεινό το χωριό το δέρνουν όλοι οι αέρηδες, αλλά είναι καταπράσινο και οι κάτοικοι εργατικοί, φιλόξενοι και καλοί. Εκεί κοντά στο Μετόχι Καρύστου είναι ακόμα ή εκκλησιά του "Αγίου Γεωργίου του Μαύρου, πού ήτανε μετόχι τής Μονής τής Πανάχραντου στην Άνδρο και πού την είχε ιδρύσει ο Νικηφόρος Φωκάς. Η μαρμάρινη Κτητορική επιγραφή πού υπάρχει ακόμα στο Ν. τοίχο τής εκκλησίας μας λέει ότι, ο Άγιος Γεώργιος ο Μαύρος χτίστηκε το 1259. Στο μετόχι αυτό του Ανδρειώτικου Μοναστηρίου έρχονταν να δουλέψουνε πολλοί Ανδρειώτες, οι όποιοι μετά τη διάλυση του μετοχιού πήρανε ελήρο και μείνανε εκεί. Έτσι όλοι οι κάτοικοι του χωρίου Μετόχι έχουνε καταγωγή από την Άνδρο. Ιστορικό .Με τη βοήθεια τής κυρίας Αγγελικής Μπουρνέλου, πού 'χει υπηρετήσει δέκα χρόνια στο Μετόχι, όταν πρωτοδιορίστηκε δασκάλα, βρήκαμε τον πάντα γελαστό μπάρμπα-Στρατή Νόβα, πού τα ενενήντα του χρόνια αποτελούνε ζωντανή βιβλιοθήκη για την ιστορία τής περιοχής. Μας είπε, λοιπόν, ο μπάρμπα-Στρατής. «Εγώ δεν είχα γεννηθεί όταν φτιάξανε την εκκλησιά. "Όλα όσα ία σας πω, τα θυμάμαι, πού μου τα έλεγε ο πατέρας μου. Εκεί ψηλά ήτανε ένα τετράγωνο μέρος ανάμεσα στα βράχια και τυχαία βρήκανε έκεΐ την εικόνα τής Παναγίας. Τότε κάποιοι από τον Πλατανιστό (κοντινό χωριό) πήρανε την εικόνα, αλλά σε λίγες μέρες ή εικόνα ξαναγύρισε στον τόπο της. Τότε αποφασίσανε οι παλιοί να κάνουνε μια εκκλησιά έκεΐ. Κλείσανε το μέρος με ξερολιθιά άλλα από πάνω ήτανε ανοιχτή, χωρίς σκεπαστή. Δεν ξέρω μετά από πόσο καιρό, ούτε ο πατέρας μου θυμότανε, κύλησε ο μεγάλος βράχος και ήρθε και σκέπασε αυτό το μέρος, στάθηκε πάνω στα βράχια σαν σκεπή. Τότε οι παλιοί χτίσανε τους τοίχους και έγινε ή σημερινή εκκλησιά και την είπανε Θεοσκέπαστη, γιατί ο Θεός έβαλε το βράχο και σκέπασε την Παναγία. Τη λέμε όμως και Σπηλιώτισσα. Την αυλή και το κελάκι το φτιάξανε τώρα στις μέρες μου για να φυλάγονται οι άνθρωποι από τον καιρό όταν πάνε να προσκυνήσουνε». Η σπηλιά. Σε υψόμετρο 235 μ. πάνω από το μετόχι, μέσα στο πευκοδάσος, σε απόσταση 2 χιλ. από την άσφαλτο και 4,5 χιλ. από την Κάρυστο είναι ή μικρή εκκλησιά. Όλα τα βουνά της περιοχής και το ύψωμα όπου είναι το εκκλησάκι αποτελούνται από. σχιστόλιθους, που διαρκώς σκάζουνε και κατρακυλάνε χαμηλότερα. Εκεί όπου είναι ή σπηλιά φαίνεται καλά ότι, ήτανε ένας τετράγωνος, περίπου, χώρος πού τώρα είναι σκεπασμένος μ' έναν μεγάλο σχιστολιθικό βράχο, ενώ πάνω σ' αυτόν, και ακριβώς πάνω από την είσοδο του ναου, ένας άλλος, πάλι σχιστολιθικός βράχος, έχει σταθεί όρθιος. Περιγραφή .Ό άξονας τής εκκλησίας από την είσοδο προς το εσωτερικό της έχει κατεύθυνση από Β. προς Ν. και όλο το μήκος του είναι 4,70 μ. Ό Β. τοίχος όπου και ή είσοδος, είναι χτιστός με πέτρα. Ό τοίχος αυτός έχει χτιστεί έξω από τα όρια τής σπηλιάς γι' αυτό και το πρώτο τμήμα τής οροφής είναι χτισμένο και στηρίζεται σε ένα σιδερένιο δοκάρι, πού πιάνει όλο το μήκος του τοίχου. Επίσης χτισμένο είναι και ένα κομμάτι του Α. τοίχου, μέσα στο Ιερό. ΄Όλοι οι άλλοι τοίχοι τής εκκλησίας είναι οι φυσικοί βράχοι. Το δάπεδο είναι τσιμεντένιο και ο χώρος του 'Ιερού είναι κατά 0,15 μ. πιο ψηλά από τον κυρίως ναό. Για να γίνει το Ιερό προς την Α., όπως πρέπει, χρησιμοποιήθηκε τμήμα του Α. μέρους τής αίθουσας τής σπηλιάς κι έτσι όλη ή εκκλησιά είναι πιο μακριά από Β. προς Ν. και πιο στενή από Α. προς Δ. αντίθετα με ότι συμβαίνει σε κάθε ναό. Ο βράχος, πού σκεπάζει το ναό κάνει την εκκλησιά να έχει διαφορετικό ύψος στα διάφορα σημεία της .Έτσι κοντά στην είσοδο προς το Δ. τοίχο το ύψος τής οροφής είναι μόνο 2 μ. ενώ το τεχνητό τμήμα τής οροφής έχει ύψος 2,40 μ. Μέσα στο Ιερό ή οροφή αρχίζει έκεϊ όπου τελειώνει ο θόλος τής Αγίας Τράπεζας, σε ύψος 2,15μ. Στη μέση περίπου του Α. τοίχου είναι ή Αγία Τράπεζα φτιαγμένη προσθετικά σε μια φυσική κοιλότητα του βράχου. Αριστερά της είναι ή Πρόθεση και δεξιά της μια μικρή τετράγωνη εσοχή. Οι διαστάσεις τής "Αγίας Τράπεζας είναι 1 μ, πλάτος, 0,60 μ. βάθος και 1,10 μ. ύψος. Η Πρόθεση έχει 0,55μ. πλάτος, 0,40 μ. βάθος και 0,65 μ. ύψος. Το τέμπλο είναι χτιστό και όλες οι εικόνες, πού βρίσκονται στην εκκλησία αυτή είναι λαϊκής τέχνης ή σύγχρονες χάρτινες. Χρονολόγηση. Κανένα στοιχείο δεν μπορεί να μας κάνει να βγάζουμε βάσιμα συμπεράσματα. Από ότι μας είπε ο μπάρμπα -Στρατής Νόβας, ή ιστορία τής εκκλησίας αυτής αρχίζει με την εικόνα, πού βρήκανε εκεί. Άγνωστο όμως παραμένει το ποιος την είχε αφήσει στο μέρος αυτό. Όπως μας είπανε ήτανε πολύ καταστραμμένη και πάνω στο ίδιο ξύλο ζωγραφίσανε άλλη. Έτσι ούτε από την εικόνα μπορούμε να βγάλουμε κάποιο χρονολογικό συμπέρασμα. Μέσα στην εκκλησιά, στην εικόνα τής Παναγίας ήτανε αφιερώματα μεταλλικά, τελείως σύγχρονα. Δεν υπήρχανε παλιά, ώστε απ’ αυτά να καταλήγαμε σε κάτι πιο θετικό για τη χρονολόγηση της. Έτσι, απ’ τη διήγηση μόνο, μπορούμε να πούμε ότι, ή εκκλησιά δημιουργήθηκε πριν από το 1821, Αφού ο πατέρας του μπάρμπα - Στρατή, πού του διηγούτανε όλη την ιστορία, δεν ανέφερε ότι επί των ήμερων του έγινε κάποιο γεγονός, το χτίσιμο, ή ανεύρεση τής εικόνας ή το πέσιμο του βράχου, πού σκέπασε το χώρο. Επειδή στην περιοχή Καρυστίας ο Τούρκος δυνάστης ήτανε από τους πιο σκληρούς και οι διωγμοί των Ελλήνων πολλοί, ίσως κάποιος διωκόμενος να κρυβότανε στη σπηλιά αυτή και να είχε μαζί του και την εικόνα, πού βρήκανε μετά. Στην Άνδρο υπάρχει μια παλιά εκκλησιά χτισμένη το 1555, ή Παναγιά ή "Οδηγήτρια ή Θεοσκέπαστη. "Ίσως, λοιπόν, και με την εκκλησιά αυτή να έχει κάποια σχέση τούτος ο σπηλαιώδης ναός, αφού από την Άνδρο κατάγονται οι κάτοικοι του χωριού Μετόχι, κι ακόμα ίσως κάποιος Ερημίτης από την Άνδρο να μετέφερε την εικόνα εκεί με πρόθεση να ασκητέψει. "Όμως δεν υπάρχει καμιά μαρτυρία για παρουσία οποιουδήποτε στη σπηλιά. Ό,τι κι αν γράψω δεν είναι σίγουρο. Οι πληροφορίες είναι μόνο από έναν ηλικιωμένο. Κανείς άλλος δεν ήξερε τίποτα. Ή έρευνα, μελέτη και αποτύπωση έγινε στις 30 Ιουλίου 1978. Αυτά τα πέντε, άγνωστα ως τώρα, Ευβοϊκά μνημεία, πρέπει να έχουνε κάποια καλύτερη τύχη και καλύτερη μεταχείριση. Και για τους σπηλαιώδεις, πού είναι εξωκλήσια και τους περιποιούνται οι πιστοί της περιοχής, δεν χρειάζεται παρά μία καλή και σωστή συμβουλή στους κατοίκους των χωριών, για να τους διαφυλάξουνε και να σταματήσουνε τους εξωραϊσμούς και τις μετατροπές. Οι δύο υπόσκαφοι όμως ναοί - ερημητήρια, στα Πολιτικά, θα πρέπει να ανακηρυχθούνε διατηρητέοι, να καθαριστούνε, ιδιαίτερα ο ναός Β', από τα φερτά υλικά, να γίνει κάποιο μικρό έργο για να μη ξαναγεμίσει απ’ αυτά και να καθαριστεί το μονοπάτι, πού οδηγεί και στα δύο σπήλαια. "Έτσι τα άγνωστα ιστορικά, αυτά Ευβοϊκά μνημεία θα μπορούνε να γίνουνε προσιτά σε κάθε μελετητή για μία, ακόμα πληρέστερη, σπουδή. Δεν πρέπει να καταστραφούνε