εις τον άγιον Στέφανον τον Μάρτυρα”

εις τον άγιον Στέφανον τον Μάρτυρα”

“Εις το μέρος εκείνο είχεν ενεγερθεί εκκλησία αφιερωμένη εις τον άγιον Στέφανον τον Μάρτυρα” 1841. Ο Γάλλος ιστορικός συγγραφέας Αλέξανδρος Ιωάννης Buchon (1791 - 1849), θερμός φιλέλληνας, επισκέπτεται την Εύβοια και σημειώνει, μεταξύ των άλλων, στο ημερολόγιό του: “Παρασκευή 16 Μαίου 1841. Κατά το προηγούμενον ταξείδιόν μου εις Χαλκίδα δεν ηδυνήθη να εύρω αρκετόν χρόνον δια να επισκεφθώ την κρήνην Αρέθουσαν. Αυτή την φορά δεν ηννόουν να χάσω την ευκαιρίαν και εις τας 6 το πρωί ανεχώρησα δια την εκδρομήν ταύτην Ακολουθών τις την οδόν Χαλκίδος - Ερετρίας, ευρίσκει, μετά δρόμον τριών τετάρτων της ώρας βράχον εις του οποίου τας πλευράς έχουν ορυχθεί τάφοι. Εις πολλά μέρη έχουν σκαλισθή επί του βράχου βαθμίδες αι οποίαι δεικνύουσιν ότι υπήρχεν εκεί ναός, ή είδος τι ηρώου, ή βωμός. Μερικοί τάφοι έχουν ορυχθή εις αυτήν την κορυφήν του βράχου. Πλησιάσας εις ένα των τάφων παρετήρησα λυχνίαν ανημέννην, κρεμασμένην εις τον βράχον από τινος σιδηρού κρίκου. Ολίγα λεπτά ήσαν ερρημένα δεξιά και αριστερά. Πιθανώς θα ήτο εκεί η θέσις ηρώου τινός αρχαίου και η λαϊκή ευσέβεια ηυλαβείτο ακόμη το μνημείον τούτο εις μνήμην των υπηρεσιών, ας είχε προσφέρει ο εκεί τεθαμμένος ανήρ. Και η ανάμνησις έζη επί μακρόν και αφού εκ της μνήμης των ανθρώπων είχε σβεσθή το όνομα του ήρωος. Λέγουν όμως, ότι στο μέρος εκείνο είχεν εγερθή εκκλησία εις τον άγιον Στέφανον τον Μάρτυρα. Η πάντοτε άσβεστος λυχνία ανήγγειλε τον σεβασμόν των Χριστιανών προς την μνήμην αυτού και τα ερρημένα δεξιά και αριστερά λεπτά εσήμαινον τον πόθον να ανεγερθή εκ νέου η εκκλησία δια της συνδρομής των πιστών. Συχνά, διερχόμενος τις δάση και αγρούς, εβρίσκει επί τινος λίθου μερικά λεπτά. Αυτό σημαίνει,ότι εκεί πλησίον είναι τα ερείπια παλαιού ναού, ο οποίος πρέπει να επανακτισθή κοινή συνδρομή. Οι ‘Ελληνες αγαπούν να πολλαπλασιάζουν παντού τα εξωκκλήσια και καθένας θα επόθει αν ήτο δυνατό, να είχεν ιδικήν του εκκλησίαν, όπως οι αρχαίοι είχον τους βωμούς των εφεστίων Θεών” (Το ημερολόγιο του Buchon, επιμέλεια Σπύρου Κοκκίνη περ. ‘Ευβοικός Λόγος”, τχ. 19-20, Σεπτ. - Οκτ. 1959, 59). Ο “πόθος” να αναγερθεί ‘εκ νέου” η εκκλησία του Αγ. Στεφάνου έγινε πραγματικότητα στα 1868. Ο “Εύριπος” της 26 Απριλίου 1869 πληροφορεί: ‘Αύριον Κυριακήν εις το εξωκκλήσιον του Αγίου Στεφάνο θέλει τελεσθεί αρχιερατική λειτουργία εις μνήμην των κατά το παρελθόν έτος κατ’ αυτήν ταύτην την ημέραν τελεσθέντω εγκαινίων”. Ναός του Αγ. Στεφάνου αναφέρεται σε κείμενα της Άλωσης της Χαλκίδας στα 1470 απ’ τους Τούρκους (Γ. Γκίκας, Δύο βενετσιάνικα χρονικά για την άλωση της Χαλκίδας από τους Τούρκους στα 1470, ΑΕΜ, 6- 1959 - 211). Ο Δ. Τριανταφυλλόπουλος (Η Μεσαιωνική Χαλκίδα και τα μνημεία της, Σχεδιάσμα αρχαιολογικής βιβλιογραφίας, ΑΕΜ, 16 - 1970, 204) υποθέτει πως “μπορούμε ίσως να τον ταυτίσουμε - τον ναό της περιόδου της Άλωσης - με το σημερινό ή τουλάχιστον να υποθέσουμε ότι κάπου, στον ίδιο χώρο, υπήρξε ναός με το ίδιο όνομα, που τον διαδέχτηκε ο σωζόμενος” (η ακριβής θέση του ναού του 1868 δεν γνωρίζουμε αν ήταν πάνω στον παλαιότερο). Στο καθαυτό χώρο της παλαιοχριστιανικής πόλης της Χαλκίδας υπάρχουν ασαφείς ενδείξεις ότι λείψανα ναών επισημάνθηκαν αφενός κοντά στο ναό του Αγ. Στεφάνου και αφετέρου στο χώρο της Αρέθουσας (πιθανόν μάλιστα τα λείψανα να συνανήκουν). Τα σημεία, σημειώνει ο Δημ. Τριανταφυλλόπουλος ‘που διαθέτουμε είναι πενιχρά, ώστε να μην επιτρέπουν κρίση για το μέγεθος, το είδος και την ακριβέστερη χρονολόγηση των κτισμάτων. Μήπως ο δεύτερος ναός (;) (ίσως παλαιοχριστιανική βασιλική στο χώρο της Αρέθουσας) προοριζόταν να καλύψει τις ανάγκες του λιμανιού του Αγ. Στεφάνου, όπως γνωρίζουμε από παρεμφερείς περιπτώσεις (ναοί in Classe); Πάντως αργότερα θα πρέπει να αχρηστεύθηκε από έλος που δημιουργήθηκε στην περιοχή της πηγής Αρέθουσας και από τη θάλασα της οποίας, όπως είναι γνωστό, η στάθμη έχει ανέλθει σε όλη την έκταση της Μεσογείου (σχετικά με την έκταση της παλαιοχριστανικής πόλης, πρέπει να οριστεί καθ’ εαυτήν στην περιοχή μεταξύ σημερινής οδού Αρεθούσης και της συνοικίας Πλάτανος. Δημ. Τριανταφυλλόπουλος, Χριστιανική και Μεσαιωνική Χαλκίδα: ανασκόπηση της νεώτερης αρχαιολογικής έρευνας, πρακτικά Α Διεθνούς Συνεδρίου “Η πόλης της Χαλκίδας”, Αθήνα (Εταιρεία Ευβοϊκών Σπουδών, 1990, 176, 177). O ναός του Αγ. Στεφάνου, στη νότια έξοδο της πόλης, βρίσκεται στους πρόποδες του Βαθροβουνίου (όπου και η αρχαία ακρόπολη της Χαλκίδας) ως τις αρχές του 20ου αιώνα ήταν ένας ειδυλλιακός τόπος αναψυχής, γεμάτος πράσινο και άφθονα νερά απ’ την παραπλήσια πηγή Αρέθουσα. Μέχρι το 1922 βρίσκονταν χωράφια ιδιοκτησίας Ντεγιάννη. Εκεί υπήρχαν στρατιωτικά παραπήγματα εγκαταλελειμένα από χρόνια, τα οποία φιλοξένησαν τους πρώτους πρόσφυγες του 1918. Αργότερα σ’ αυτό το μέρος εγκαταστάθηκαν οι πρόσφυγες του 1922 που παρέμειναν στα παραπήγματα μέχρι την απαλλοτρίωση της περιοχής.  ΑΝΤΩΝΗΣ ΠΑΥΛΟΥ