ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ
ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΤΩΝ ΣΑΜΙΩΝ
ΣΤΗΝ ΕΥΒΟΙΑ ΤΟ 1834
Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ
Ελλάς ω Μήτερ δεν σε αρνούμαι
Αν και πολλά σε παραπονούμαι
πώς να νάχης συ την Ελευθερίαν
Και να με σπρώχνης εις την Τουρκίαν
Τούτο με κάμνει ν' αδημονώ.
Γεώργιος Κλεάνθης
Όταν οι γενναίοι Σαμιώτες, τον Απρίλη του 1821, ξεσηκώνονταν για τη λευτεριά τους με ηγέτες τον Λυκούργο Λογοθέτη και τον καπετάν Σταμάτη Γεωργιάδη, πίστευαν πως ο μόνος αντίπαλος ήταν ο Τούρκος κατακτητής. Κι ως προς αυτόν τα κατάφεραν
καλά. Μετά από πολύχρονους ηρωικούς και αιματηρούς αγώνες κέρδισαν τη λευτεριά τους. Κι η νίκη τους είχε τεράστια σημασία, γιατί η Σάμος ήταν μια ανάσα μακριά από την Τουρκία. Λιγότερο από ένα χιλιόμετρο.
Όμως οι γενναίοι Σαμιώτες δεν γεύτηκαν τη λευτεριά τους. Δεν είχαν δυστυχώς υπολογίσει τη διεθνή διπλωματία και τη θέληση των Μεγάλων Δυνάμεων. Μάλιστα πολλοί κατηγόρησαν και τον Καποδίστρια και τον Κωλέττη, για συμμετοχή στο «παζάρεμα». Έτσι με «το πρωτόκολλο του Λονδίνου, που υπέγραψαν οι Μεγάλες Δυνάμεις με την Τουρκία (3 Φεβρ. 1830), αναγνωρίζεται η ανεξαρτησία της Ελλάδος, μένει όμως εκτός των συνόρων του νέου κράτους η Σάμος. Ακολουθούν νέοι ατελέσφοροι αγώνες έως το 1834, οπότε αναγκάζονται οι μεν επιφανέστεροι αγωνιστές να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους, οι δε υπόλοιποι να αποδεχθούν το νέο καθεστώς. Δύο χρόνια πιο πριν ο Σουλτάνος είχε υπογράψει φιρμάνι που καθιστούσε τη Σάμο Ηγεμονία φόρου υποτελή στην Τουρκία με ηγεμόνα χριστιανό ορθόδοξο.»*****1
Έτσι οι «λεύτεροι» Σαμιώτες, αναγκάζονται να μεταναστεύσουν στην Ελλάδα. Οι περισσότεροι έρχονται στην Εύβοια.
Όπως γράφει ο τότε Νομάρχης της Εύβοιας Γ. Ψύλλας «το δυσκολώτερον πάντων ήτο ότι, πανδημείς κατέφευγον εκεί τότε οι Σάμιοι, ως αποδοθείσης της νήσου των εις την Οθωμανικήν κυριαρχίαν υπό των τριών Δυνάμεων και έπρεπε βεβαίως να τοις ευρίσκω οικίας δια να καταλύωσι, τούτου δε ένεκα έπρεπε να καταλαμβάνωνται αι κεναί των Οθωμανών οικίαι, τας οποίας ούτοι, ή οι επίτροποι των απόντων, μετά πολλής δυσκολίας παρεχώρουν».****2
Ανάμεσα στους Σαμιώτες που φθάνουν στη Χαλκίδα είναι ο Λυκούργος Λογοθέτης κι ο καπετάν Σταμάτης Γεωργιάδης, ηγέτες της Επανάστασης του 1821. Ο ποιητής κι αγωνιστής Γεώργιος Κλεάνθης, οι λόγιοι - Ιωάννης Λεκάτης και Ιωάννης Σφοίνης κι ο Γεώργιος Δημητριάδης, Σχολάρχης του Σχολαρχείου Καρλοβασίου.
Η τραγωδία της Σάμου έχει αρχίσει. Με κορυφαίο ένα ωραίο άντρα, που «γλυκεία μορφή του ήταν ανταύγεια της αγαθής ψυχής του» όπως γράφει ο Καρλοβασίτης γιατρός Εμμανουήλ Κρητικίδης (στην τοπογραφία της Σάμου). Τον Γεώργιο Κλεάνθη, τον μεγάλο της Σάμου ποιητή, τον γενναίο αγωνιστή, που πήρε μέρος σε όλες τις στρατιωτικές επιχειρήσεις μαζί με το θείο του, τον μεγάλο ηγέτη Λυκούργο Λογοθέτη.
«Ο Γεώργιος Κλεάνθης πάνω στη βράση του αγώνα αγάπησε παράφορα την κόρη του καπετάν Σταμάτη, την πεντάμορφη Κλεοπάτρα. Ένας εξαίσιος έρωτας γεννημένος μέσα στη φλόγα του ανελέητου πολέμου. Ο γάμος, λαπρός, έγινε το 1833 στο Νέο Καρλόβασι. Ένας εξαίσιος γάμος. Δύο ιδανικοί ερωτευμένοι. Οι Θεοί όμως δε συγχωράνε τους ιδανικούς. Ζηλεύουν»*****3
«Όταν το Μάιο του 1834 ο Λογοθέτης Λυκούργος έφυγε από το νησί, ο Γ. Κλεάνθης παρέμεινε συνεχίζοντας τον αγώνα ως Πρόεδρος της τελευταίας Επαναστατικής Επιτροπής και αναχώρησε για την Εύβοια, τόπο εξορίας των αγωνιστών της Σάμου από το Ηγεμονικό καθεστώς τον Ιούλιο του 1834»******4.
«Τελευταίος ο Κλεάνθης. Εγκαθιστά έγκυο την Κλεοπάτρα στην Κάρυστο και εκείνος γυρίζει στη Μύκονο, όπου επιστατεί στη μεταφορά των αυτοεξορίστων. Και στη Μύκονο ή στην Τήνο είναι, όταν τον χτυπάει ο κεραυνός. Η είδηση του θανάτου της Κλεοπάτρας πάνω στη γέννα. Το χτύπημα ήταν τρομερό. Δε θα συνέλθει απ' αυτό ποτέ. Βυθίζεται στο πέλαγος της απελπισίας. Το 1839 σε ηλικία 38 ετών, πεθαίνει στον Ωρωπό. Θρηνώντας το 1834 το ωραιότερο ποίημά του: το θρήνο. Η κορυφαία στροφή της ποίησης του Κλεάνθη:
Στ' ακρογιάλι ρωτώ της Μυκόνου
και ηχώ μ' απαντάει βραχνά
εβασίλευσ' ο ήλιος της Σάμου
στης Καρύστου τα μαύρα βουνά».*****5
ΟΙ ΣΑΜΙΩΤΕΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΥΒΟΙΑ
Μετανάστη αδελφέ μου
τίποτε δε μας χωρίζει
Ούτε τόπος ούτε χρόνος
των ψυχών μας διασχίζει
Ένωσιν την σωστικήν.
Γεώργιος Κλεάνθης
Η μετανάστευση των Σαμίων στην Εύβοια το 1834 ήταν, χωρίς αμφισβήτηση, σταθμός στην ιστορία των δύο μεγάλων νησιών της πατρίδας μας.
Για τη Σάμο ήταν βέβαια τραγωδία, ενώ για την Εύβοια ένα πρόβλημα. Γιατί έτσι το είδαν τότε οι δικοί μας. Από το Νομάρχη δ. Ψύλλα, μέχρι τον τελευταίο Ευβοιώτη.
Βέβαια σήμερα, κοντά δυο αιώνες μετά, θα πρέπει να θεωρούμε τιμή μας, που κάποτε το άνθος των αγωνιστών και των λογίων της Σάμου ήρθε να μείνει στον τόπο μας. Τιμή μας και μόνο. Κάθε άλλη σκέψη είναι απαγορευτική.
Οι υπέροχοι αυτοί άνθρωποι δεν ήρθαν στην Εύβοια για να μας δημιουργήσουν προβλήματα. Με πόνο ψυχής αυτοεξορίστηκαν. Και πριν πάρουν το δρόμο της ξενιτιάς είχαν δώσει ένα υπέροχο αγώνα - υπέροχοι αυτοί - εναντίον των ξένων και ντόπιων κατακτητών.
Κι ως προς τους ξένους κατακτητές καλά τα κατάφεραν. Με τους ντόπιους ήταν το πρόβλημα. Ο Καποδίστριας κι ο Κωλέττης αποδείχτηκαν δύσκολοι «αντίπαλοι»****6 Στο τέλος ήρθε κι ο κουφός Βαυαρός, ο «ελεώ Θεού Βασιλεύς των Ελλήνων». Οι Σαμιώτες θέλησαν να ζητήσουν τη βοήθειά του. Και να η απάντηση του «Έλληνα» βασιλιά.»
«Η ιερότης των συνθηκών αι οποίαι είναι η βάσις του νέου βασιλείου.... επιβάλλουσι εις τον Βασιλέα το χρέος του να μη δώσει ακρόασιν εις καμίαν αίτησιν, σκοπόν έχουσα την προσβολήν των ηγεμονικών δικαιωμάτων της Οθωμανικής Αυλής». (10-5-1833).
«Τούτοι οι καινουριοι δυνάστες μάς έφεραν την καρμανιόλα, για να μας κόβουν τα κεφάλια, όταν ζητούσαμε ελευθερία κι οι Σαμιώτες ζήτησαν τη βοήθειά τους για ελευθερία. Τι ειρωνεια! Όλες τους οι πράξεις ήταν πράξεις κατακτητών και όχι ανθρώπων που ήρθαν να βοηθήσουν το λαό μας κι οι Σαμιώτες ζήτησαν τη βοήθειά τους, για να μην κατακτηθούν. Πόσο έπεφταν έξω! Τούτοι κόντεψαν να σκοτώσουν τον Κολοκοτρώνη κι οι Σαμιώτες τους ζήτησαν δικαιοσύνη. Πόσο ξεγελάστηκαν! Με τέτοιους φωστήρες που μας κουβάλησαν οι τρεις προστάτιδες δυνάμεις, πώς να δούμε προκοπή...
... Το ρολόι της ιστορίας για το νησί χτύπησε τότε, την υπέρτατη ώρα κι ο λαός του νησιού την ένιωσε βαθιά στην ψυχή του. Δεκαοχτώ χωριά φανέρωσαν τη θέλησή τους, ελευθερία ή θάνατος και προτίμησαν το θάνατο με την αυτοεξορία στη Χαλκίδα. Ήταν θάνατος, γιατί ήξεραν πολύ καλά που πήγαιναν, γυμνοί, ξυπόλητοι, πάμπτωχοι, έχοντας το τίποτα. Πήγαιναν σ' έναν ακαλλιέργητο, στενό και ξερό μέρος που το θέριζε η ελονοσία. Πήγαιναν σε μια κυβέρνηση τυχοδιωκτών που το μόνο που θα τους έκανε, όταν διαμαρτύρονταν, ήταν να τους κόψει τα κεφάλια με την καρμανιόλα».******7
Έτσι, οριστικά πλέον, με πόνο ψυχής οι Σαμιώτες αναγκάζονται να φύγουν για την Εύβοια.
«Από τεκμήρια της εποχής, γίνονται γνωστές ορισμένες σημαντικές λεπτομέρειες για τη μετοικεσία. Έτσι, πληροφορούμαστε πως η αναχώρηση των Σαμίων από το νησί τους επισημοποιήθηκε αφού προηγουμένως, με την απόφαση της 13ης/25ης Οκτωβρίου 1834, έλαβαν από τον Όθωνα την άδεια εγκατάστασης στη Χαλκίδα. Με την ίδια απόφαση, παραχωρήθηκαν σ' αυτούς δημόσια κτήματα και οικόπεδα, «εις το μάκρος της παραλίας, κατά το πρότερον σχεδιασθέν σχέδιον, δια να κτίσουν εκεί οικιάς, αποθήκας εμπορικάς κα καλύβας ξυλίνας (μπαράγκας).
Μεγαλύτερο ενδιαφέρουν παρουσιάζουν ορισμένα άλλα σημεία της απόφασης, τα οποία αποδεικνύουν πως η εγκατάσταση των Σαμίων εντασσόταν σε ένα ευρύτερο σχέδιο αναδιοργάνωσης και βελτίωσης της οικολογικής και καλλιεργητικής κατάστασης του νησιού^ δηλαδή, σε ένα σχέδιο αύξησης της εγγείου απόδοσης. Συγκεκριμένα, περιλαμβανόταν ειδικό άρθρο για την παραχώρηση βαλτώδους έκτασης στο δήμο της Χαλκίδας, η οποία περιέζωνε το νότιο, το ανατολικό και το βορειοανατολικό τμήμα της πόλης. Ο δήμος αναλάμβανε την υποχρέωση να διανείμει την έκταση αυτή στους δημότες του, συμπεριλαμβανομένων των Σαμίων, με βάση τον αριθμό των μελών της κάθε οικογένειας. Η ρήτρα για τη διατήρηση της κυριότητας των μεριδίων υπήρξε σαφής: «Τον βάλτον τούτον θέλουν ξηράνει αφεύκτως εις τα δύο πρώτα έτη^ εάν αυτή η συμφωνία του φυλαχθή τότε ακυρούται η δωρεά αύτη και μένει ανίσχυρος, η δε ιδιοκτησία περνά πάλιν εις το δημόσιον».
Εκτός αυτού, σε άλλο σημείο της απόφασης αναφερόταν ρητώς, ότι οι παραχωρηθείσες στους Σαμίους γαίες θα έπρεπε να είναι περιορισμένης αποδοτικότητας: «Πρέπει όμως να ληφθώσι τοιαύται γαίαι (αγροί) αι οποίαι εχρησίμευσαν μεν προσκαίρως εις τους παλαιούς κατοίκους, δεν είχον όμως ενοικιασθή θετικώς υπ' αυτών». Έτσι, βλέπουμε πως η απόφαση προσπαθούσε να συνδυάσει την πύκνωση του πληθυσμού της Εύβοιας με την επέκταση των καλλιεργειών σε εδάφη περιθωριακά και με δυσκολίες στην αξιοποίησή τους».******8
Η ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΣΑΜΙΩΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΒΟΙΑ
Με το υπ' αριθμόν 1395 και από 27/9 Νοεμβρίου 1834 έγγραφο της επί των Εσωτερικών Γραμματείας της Ελλάδος προς τους Σαμίους, ωρίζοντο τόποι μετανάστευσης η Χαλκίδα και τα περίξ αυτής ως και τα χωριά της Εύβοιας Καστέλλα, Ψαχνά, Σκεπαστή, Κουρκουλοί, Γιάλτρα, Άγιος Θεόδωρος και Αυγαριά «μετά γαιών εκ πεντήκοντα χιλιάδων στρεμμάτων»******9.
Βέβαια ο κύριος όγκος των μεταναστών εγκαταστάθηκαν στη Χαλκίδα. Μικρός αριθμός Σαμιωτών πήγε και σε άλλες περιοχές, όπως τα νησίδια Πεταλιοί, το Μαρμάρι, οι Κουρκουλοί, η Σκεπαστή, η Λίμνη και ο Δοκός. Επίσης, αρχικά είχε προγραμματιστεί να γίνει εγκατάσταση και στην Καστέλλα, τα Ψαχνά, τον Άγιο Θεόδωρο, τα Γιάλτρα και την Αβγαριά, αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία, που να αποδεικνύουν ότι συνέβη κάτι τέτοιο.********10
Κι ενώ δεν υπάρχουν στοιχεία για εγκατάσταση στα πιο πάνω χωριά, υπάρχει αναφορά για εγκατάσταση στο Αυλωνάρι****1. Εκεί εγκαταστάθηκε η οικογένεια του Γεωργίου Δημητριάδη κι αργότερα μέλη της οικογένειας του καπετάν Σταμάτη Γεωργιάδη.
Βέβαια όπως υπάρχει μπέρδεμα με τους τόπους εγκατάστασης, υπάρχει και με τον αριθμό των ανθρώπων που μετανάστευσαν στην Εύβοια. Πάντως, χωρίς να υπάρχει ακρίβεια στα στοιχεία, φαίνεται ότι οι μετανάστες ήσαν κοντά στις 5.000.******12.
Μοναδικό και σπουδαίο στοιχείο είναι ένας κατάλογος που βρίσκεται στο Ιστορικό Αρχείο Σάμου με τίτλο: Αντίγραφο εκ του καταλόγου των μεταναστών Σαμίων, των αποφασισάντων και ήδη θετικώς να διαμείνωσιν και αποκατασταθώσιν εις την Ελλάδα, επί τη βάσει των δια την μετανάστευσιν αυτών και αποκατάστασιν εκδοθέντων διαφόρων Υ.Β. Διαταγμάτων.
Είναι, όπως δηλώνει και ο τίτλος, αντίγραφο πρωτοτύπου εγγράφου που χάθηκε, όπως πληροφορούμαστε από τους δακτυλογράφους καταλόγους χειρογράφων της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας Ελλάδος που έφερε τον εξής τίτλο: Κατάλογος γενικός των εν Ελλάδι μεταναστευσάντων Σαμίων, ήτοι των ονομάτων των οικογενειαρχών, του αριθμού των ψυχών εκάστης οικογενείας, της θέσεως και των στρεμμάτων της εις αυτούς παραχωρηθείσης εν Ευβοία Εθνικής γης, και διανεμηθείσης κατά κληρουχίας. Τελευταίον ήδη εκ των κατά το 1833 και 1835 γενομένων κληρουχιών επιδιορθωθείς, δια να δοθώσιν επί τη βάσει αυτού και τα ανήκοντα παραχωρητήρια, κατά και τας τελευταίας διαταγάς της επί των εσωτερικών Β΄ Γραμματείας την 30 Σεπτεμβρίου 1837 εν Χαλκίδι»*******13
Ο κατάλογος είχε συνταχθεί με προσπάθειες του Διοικητή Ευβοίας Ι. Μηλαϊτη και με την υπόσχεση ότι θα χρησιμοποιηθεί για τη χορήγηση δανείου στους Σαμιώτες. Στον κατάλογο περιλαμβάνονται 170 οικογένειες που περικλείουν 682 ψυχές. Ανάμεσα στις οικογένειες του Σταμάτη Γεωργιάδη βλέπουμε τις οικογένειες του καπετάν Σταμάτη Γεωργιάδη με 6 ψυχές (αριθμός καταλόγου 13) του λόγιου Ιωάννη Λεκάτη με 4 ψυχές (αρ. καταλόγου 45) του αρχηγού Λυκούργου Λογοθέτη με 5 ψυχές (αρ. κατ. 57) του Σχολάρχη Γεωργίου Δημητριάδη με 3 ψυχές (αρ. κατ. 92) του ποιητή Γεωργίου Κλεάνθη, που αναφέρεται σαν ένα άτομο, γιατί η γυναίκα του Κλεοπάτρα έχει ήδη χαθεί στην Κάρυστο (αρ. κατ. 136) και του λόγιου - εκπαιδευτικού Ιωάννη Σφοίνη με 3 ψυχές (αρ. κατ. 62).
Τον σπουδαίο αυτό δάσκαλο τον Ι. Σφοίνη τον διεκδικεί και η Εύβοια (όπως πολύ σωστά γράφει ο Δαυίδ Αντωνίου)******14, λόγω της μακρόχρονης παραμονής του στο νησί. Ο Ιωάννης Σφοίνης είχε γεννηθεί το 1899 στον Μαραθόκαμπο της Σάμου. Στην Εύβοια για πρώτη φορά διορίστηκε στο Ελληνικό Σχολείο Χαλκίδας το Μάρτη του 1835, σαν πρώτος δάσκαλος.
Τη διεύθυνση του Ελληνικού σχολείου της Χαλκίδας ανέλαβε ο Σφοίνης με υπουργική απόφαση της 17 Ιουνίου 1836, και στις 5 Απριλίου 1837 προβιβάστηκε σε σχολάρχη. Στη Χαλκίδα ως μετανάστης Σάμιος είχε αποκτήσει γεωργική έκταση πλησίον του Δοκού την οποία και καλλιεργούσε. Από τη Χαλκίδα μετατέθηκε στη Σκόπελο (19 Απριλίου 1841), από τη Σκόπελο στην Κύμη (30 Σεπτεμβρίου 1845), από εκεί στη Σπάρτη (20 Αυγούστου 1848), όπου όμως δε μετέβη, διότι τροποποιήθηκε η διαταγή μεταθέσεως και επανήλθε ως σχολάρχης στη Χαλκίδα (2 Σεπτεμβρίου 1848). Στη Χαλκίδα παρέμεινε ως τις 13 Σεπτεμβρίου 1855, οπότε μετατέθηκε στη Λαμία και την 1 Νοεμβρίου του ίδιου έτους προβιβάστηκε σε καθηγητή του Γυμνασίου Λαμιας. Στη Λαμία παρέμεινε ως το φθινόπωρο του 1861, οπότε αποδέχθηκε πρόταση του ηγεμόνα της Σάμου και μετέβη στην ιδιαίτερη πατρίδα ως Γυμνασιάρχης του Πυθαγορείου Γυμνασίου. Λόγω όμως δυσάρεστων γεγονότων δεν παρέμεινε για πολύ στη νέα θέση του, επέστρεψε στην Ελλάδα και διορίστηκε καθηγητής του Γυμνασίου Χαλκίδας (24 Σεπτεμβρίου 1862). Στο τέλος του ίδιου χρόνου μετατέθηκε στο Γυμνάσιο Λαμίας, όπου παρέμεινε μέχρι τις 29 Δεκεμβρίου 1863, όποτε υπέβαλε την παραίτησή του και συνταξιοδοτήθηκε από τις 17 Ιανουαρίου. Πέθανε στη Χαλκίδα στις 2 Οκτωβρίου 1875.*****15
Αλλά βέβαια και τους υπόλοιπους Σαμιώτες, που έζησαν αρκετά χρόνια στο νησί μας, τους διεκδικούμε και τους θεωρούμε δικούς μας ανθρώπους. Πολλοί απ' αυτούς έμειναν μέχρι το τέλος τη ζωής τους στην Εύβοια και άφησαν απογόνους, που ζουν εδώ μέχρι σήμερα. Έτσι ονόματα από τον κατάλογο των μεταναστών της Σάμου το 1834 τα συναντάμε και σήμερα στην περιοχή Αυλωναρίου, αλλά και σε άλλες περιοχές της Εύβοιας. Τα ονόματα των Σαμιωτών που συναντάμε στην Εύβοια είναι: Ανδρέου, Θεοδώρου, Σταμέλος, Μακρής, Ορφανός, Ιωάννου, Αλεξάνδρου, Δημητρίου, Σταματίου, Χανιάς, Ταμπάκης, Βαρελάς, Μαραγκός, Δεμερτζής, Κυριαζής, Αγγελέτος, Μιχελής, Κέπετζης, Κατσούλης, Πέτρου, Νικολής, Λογοθέτης, Χριστοδούλου, Στεφάνου, Γεωργιάδης, Δημητριάδης.****16 Τα δύο τελευταία επίθετα είναι αυτά που έγιναν περισσότερο γνωστά στην περιοχή Αυλωναρίου.
Οι Γεωργιάδηδες που ζουν και σήμερα στο Αυλωνάρι, είναι απόγονοι του Μεγάλου ηγέτη των Σαμιωτών στον αγώνα του 1821, του καπετάν Σταμάτη Γεωργιάδη. Ο καπετάνιος γεννήθηκε στον Μαραθόκαμπο της Σάμου. Πατέρας του ο Γεώργιος Σταμάτης, παππούς του ο Σταμάτης και προππάπος του ο γενάρχης της οικογένειας ο Διαμανής.
«Ο Σταμάτης Γεωργιάδης αφού έμαθε λίγα γράμματα στον Μαραθόκαμπο επέλεξε το επάγγελμα του ναυτικού^ δεν ταξίδευε όμως στα κοντινά με τη Σάμο μέρη, όπως ήταν συνηθισμένο, αλλά έφτασε μέχρι την Αμερική. Γύρισε στην πατρίδα του γύρω στα 1810 μετά από ένα ταξίδι τεσσάρων χρόνων και όπως αναφέρεται: «κατόρθωσε δια της ικανότητάς του να κερδίση σημαντικήν περιουσίαν, ώστε επανελθών εις την πατρίδα του, να διακρίνηται μεταξύ των ευπορωτέρων, απολαύων ένεκα των αρετών του, της κοινής υπολήψεως». Η κοινωνική ανέλιξη του καπετάν Σταμάτη ήταν εντυπωσιακή^ κατόρθωσε σε τέσσερα χρόνια ό,τι δεν μπόρεσε ο πατέρας του σε όλη του τη ζωή: να αποκτήσει μια σημαντική περιουσία και συνεπακόλουθα να επιβάλει το κύρος και την ισχύ του στους συμπατριώτες του»*******17
Το Μάρτη του 1811 ο Σταμάτης Γεωργιάδης και ο αδελφός του Αντώνιος φιλοξένησαν στο Μαραθόκαμπο τον Λυκούργο Λογοθέτη και τούδωσαν ως σύζυγο την αδελφή τους Λουλουδίτσα, παρόλο που αυτή ήταν αρραβωνιασμένη με κάποιον άλλον.*****18
Κόρη του καπετάν Σταμάτη η πανέμορφη Κλεοπάτρα που παντρεύτηκε τον ποιητή Γεώργιο Κλεάνθη και χάθηκε στη γέννα.
Το 1834 ο καπετάν Σταμάτης Γεωργιάδης με την οικογένειά του ήρθε κι εγκαταστάθηκε στη Χαλκίδα. Αργότερα, μέλος της οικογένειάς του ήρθε κι έμεινε στ' Αυλωνάρι, πιθανόν λόγω της συγγένειας με το Γεώργιο Δημητριάδη, που έμενε μόνιμα στην έδρα του Δήμου Δυστίων*****19.
Τον πρώτο Γεωργιάδη που βρήκα στο Μητρώο του Δήμου Αυλώνος είναι ο Σταμάτης Γεωργιάδης, με έτος γεννήσεως το 1876.*****20
Ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ ΣΤΟ ΑΥΛΩΝΑΡΙ
Κι ενώ για τους Γεωργιάδηδες του Αυλωναρίου δεν έχουμε πολλά στοιχεία, για τον Δημητριάδη έχομε αρκετά. Ο Γεώργιος Δημητριάδης γεννήθηκε το 1791****21 στον Μαραθόκαμπο της Σάμου. Η καταγωγή του είναι παράλληλη με την καταγωγή του καπετάν-Σταμάτη Γεωργιάδη. Διαβάζομε στην «Ιστορία της Σάμου» που ο Γεώργιος Δημητριάδης έγραψε στο Αυλωνάρι το 1860: «Ο Διαμαντής ούτος εγέννησε δύο υιούς Σταμάτην και Κωνσταντάκην, οι δύο ούτοι αδελφοί ήσαν υπό την προστασίαν του πατρός των, μέχρις ότου υπανδρευθέντες ετεκνοποίησαν, και ο μεν Σταμάτης εγέννησε οκτώ υιούς, Γεώργιον (ούτινος υιοί Αντώνιος και Σταμάτιος Γεωργιάδης, και 4 θυγατέρας, ων μία ην η Λουλούδα σύζυγος του Λογοθέτου) Δημήτριον, Κωνσταντίνον, Νικόλαον, Χριστόδουλον, Αλέξην, Ιωάννην, και Διαμαντήν, ο τελευταίος ούτος εχρημάτισε μέχρι της αποβιώσεώς του μεγάλος προεστώς της Σάμου, διαδεχθείς τον αδελφόν του Γεώργιον όστις προηγουμένως ην τοιούτος^ [...] ο δε Κωνσταντάκης γενόμενος και ιερεύς, εγέννησε δύο μόνον υιούς Διαμαντήν και Δημήτριον (ούτινος υιός ο Γ. Δημητριάδης) και οκτώ θυγατέρας»*****22.
Βλέπομε λοιπόν ότι ο Γεώργιος Δημητριάδης ήταν δεύτερος εξάδελφος του καπετάν Σταμάτη Γεωργιάδη. Ο παππούς του Κωνσταντάκης ήταν αδελφός του παππού του Σταμάτη Γεωργιάδη.
Τα παιδικά του χρόνια τα πέρασε στο Μαραθόκαμπο. Γράμματα έμαθε στο πλάι ενός σπουδαίου δασκάλου του Ιγνάτιου, που είχε τη Σχολή του στο Βαθύ. Το 1821 τον βρίσκει μαθητή του Ιγνάτιου. Τέλη Μαρτίου της ιερής αυτής χρονιάς έρχεται στη Σάμο απεσταλμένος της Φιλικής Εταιρείας με προκήρυξη του Υψηλάντη και απευθύνθηκε στον Ιγνάντιο. Ο δάσκαλος του Δημητριάδη «δι' ουδένων άλλων ηδύνατο να ενεργήση και εν Σάμω την επανάστασιν με εθνικήν επιτυχίαν και επιτόπιον ασφάλειαν, ειμή δια των παρ' αυτώ μαθητών Γ. Δημητριάδου και Χ. Ματακίδου, ως εχόντων άπασαν την εις τούτο απαιτουμένην ικανότητα και ως διατρεχόντων ήδη το τριακοστόν έτος της ηλικίας των».*****23
Ο Γεώγιος Δημητριάδης «εμύησεν τον γυναικάδελφον του Λυκούργου Λογοθέτη Σταμάτιον Γεωργιάδη, μεθ' ου κατήχησεν όλους τους επιφανείς των κωμών της Σάμου. Κηρυχθείσης δε εν Μαραθοκάμπω την Κυριακήν του Θωμά της Επαναστάσεως, ο Δημητριάδης ανεδείχθη υπασπιστής της Α΄ Χιλιαρχίας Σάμου, και επολέμησεν, κατά τον Λυκούργον, γενναιότατα καθ' όλον τον αγώνα, αναγνωρισθείς πολιτικής Ε΄ τάξεως». ********24
Το 1828 ο Γεώργιος Δημητριάδης διορίζεται γραμματέας της Δημαρχίας Μαραθόκαμπου*****25 και για 3 χρόνια, από το 1832 μέχρι το 1834 Σχολάρχης του Σχολαρχείου Καρλοβασίου*****26.
Στις 28 Απριλίου 1834 ο λαός της Σάμου τον αναγόρευσε παμψηφεί αναπληρωτή Γραμματέα της Συνέλευσης «Συνελθόντος παντός του λαού εις την πλησίον της Ελληνικής Σχολής ευρύχωρον πεδιάδα ανηγορεύθη παμψηφί Πρόεδρος της Συνελεύσεως ο Κ: Α. Γεωργιάδης και γραμματεύς ο Κ: Γ. Κλεάνθης, εν απουσία δε τούτων ενεκρίθη να προεδρεύη την Συνέλευσιν ο Κ.: Χρ. Σταματιάδης και να γραμματεύη ο Κ: Δ. Δημητριάδης.»********27
Τον Ιούλιο του 1834 ο Γ. Δημημητριάδης με όλους τους σπουδαίους του απελευθερωτικού αγώνα και τις οικογένειές τους αυτοεξορίζονται στην Εύβοια. Μετά από σύντομη διαμονή στη Χαλκίδα, έρχεται για να μείνει οριστικά στο Αυλωνάρι. Κουβαλάει όμως βαριά τα άριστα στοιχεία της ταυτότητάς του: «Ο Δημητριάδης Γεώργιος της Σάμου, διεκρίθη και κατά την προεπαναστατικήν περίοδον, καθ' ην προσεπάθησεν να μυήση τους προύχοντας της νήσου εις την Φιλικήν, και κατά το στάδιον της Επαναστάσεως, καθ' ην επολέμησεν γενναιότητα και επολιτεύθη σωφρόνωνς».******28
Στον κατάλογο των μεταναστών Σαμέων με αριθμό 92, η οικογένεια του Γ. Δημητριάδη εμφανίζεται να έχει τρία μέλη.*******29 Εκτός από τη γυναίκα του Λελούδα φαίνεται ότι είχε και κάποιον από τους γονείς του ή της γυναίκας του.
Όταν εγκαταστάθηκε στο Αυλωνάρι του χορηγήθηκε μια έκταση στην τοποθεσία «Γλώσσα» και οικόπεδο σε κεντρικό σημείο του Αυλωναρίου.
Τα επόμενα χρόνια μετά το 1834 ο Δημητριάδης θα φτιάξει ένα σπουδαίο σπιτικό, αρχοντικό και καμάρι για τ' Αυλωνάρι κείνου του καιρού. Ο κυρ Γιώργης ο Σαμιώτης, όπως τον έλεγαν οι Αυλωναρίτες ήταν, ιδιαίτερα αγαπητός από τους ντόπιους. Η προφορική παράδοση τον θέλει να κάνει το γιατρό στο χωριό. Είχε κι ένα μικρό εργαστήρι πούφτιζε σαπούνια. Η γυναίκα του η Λελούδα, έκανε ωραία πλεκτά, κι ήτανε τούτο σπουδαίο πράμα, γιατί οι ντόπιες δεν ξέρανε να πλέξουνε. Ο κυρ Γιώργος κι η γυναίκα του δεν μπόρεσαν ν' αποκτήσουν δικά τους παιδιά. Τη θετή του κόρη τη βρήκαν ένα πρωινό, αφημένη έξω από την πόρτα τους. Τούτη η κόρη η Μαρία, θα παντρευτεί όταν μεγαλώσει τον Αυλωναρίτη Σχολάρχη (καθηγητή της Θεολογίας) Νικόλαο Αποστολίδη. Ο γιος τους Γεώργιος Νικολάου Αποστολίδης, που γεννήθηκε το 1864 στη Χαλκίδα πήρε το όνομα του παππού του. Ο Γεώργιος Αποστολίδης έγινε συμβολαιογράφος στη Χαλκίδα.*****30
Τον Απρίλη του 1844 του χορηγήθηκε το αργυρούν Αριστείον του Αγώνος 1821-29. Το Αριστείον του Αγώνος «ιδρύθηκε με το από 20-5-1834 Β.Δ., το οποίο επικυρώθηκε με το Η΄ Ψήφισμα της Εθνικής Συνέλευσης της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 και απονεμήθηκε σε όλους όσους έλαβαν μέρος στον Αγώνα υπέρ της Ανεξαρτησίας. Περιελάμβανε τρεις τάξεις - το αργυρούν, το χαλκούν και το σιδηρούν - και απονεμόταν αντίστοιχα σε Αξιωματικούς, Υπαξιωματικούς, στρατιώτες, ναύτες και άλλους αγωνιστές.
Οι τιμηθέντες απολάμβαναν ορισμένα προνόμια, όπως να τους παραχωρούνται τα πρωτεία στις εκλογές, να οπλοφορούν χωρίς άδεια, να κατέχουν την πρώτη τιμητική θέση μετά τις Αρχές και να απαλλάσσονται από κάθε σωματική εργασία στις γενικές υπηρεσίες του Κράτους»******31.
Στις 8 του Οκτωβρίου του 1844 ο Γεώργιος Δημητριάδης φιλοξένησε στο σπίτι του τον Όθωνα και την Αμαλία που έκαναν επίσκεψη στην Εύβοια. Όπως αναφέρει ο Λουδοβίκος Ross «το βράδυ το περάσανε στο ευρύχωρο χωλ του λαμπρού σπιτιού, όπου φιλοξενήθηκαν οι Μεγαλειότητες τους παίζοντας διάφορα παιχνίδια»******32.
Όσον περνούν τα χρόνια, η οικογένεια του Δημητριάδη αφομοιώνεται πλήρως από την τοπική κοινωνία. Οι ντόπιοι εκτιμούν κι αγαπούν το Δημητριάδη κι αυτός νιώθει πια Αυλωναρίτης. Μακρυά πλέον από τους αγώνες για τη λευτεριά ασχολείται με τα χτυπήματά του στο Αυλωνάρι.
Στον «Επαρχιακό Κατάλογο Καρυστίας των εχόντων προσόντα Ενόρκων δια το 1855 έτος» (ΦΕΚ 10-9-1855) ο Γεώργιος Δημητριάδης, με επιτήδευμα «Κτηματίας» έχει ετήσιο εισόδημα 600*******33. Στον «Γενικό Κατάλογο των εχόντων προσόντα ενόρκων πολιτών της Επαρχίας Καρυστίας δια το έτος 1860» (ΦΕΚ 30-9-1860) ο Γ. Δημητριάδης με εργασία «κτηματίας» έχει ετήσιο εισόδημα 600 και «Αξία ακίνητης περιουσίας» 6000*******34.
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ
ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗ
Τον ίδιο χρόνο, το 1860, ο Δημητριάδης αποφασίζει να γράψει για την πατρίδα του τη Σάμο όσα είδε και έζησε στον δεκάχρονο αγώνα του '21 για τη λεφτεριά που τελικά προδόθηκε από τις ξένες και ντόπιες φατρίες.
Το βιβλίο εκδόθηκε μετά 6 χρόνια, τέλος Νοεμβρίου του 1866, από το τυπογραφείο της Χαλκίδας «Εύριπος». Στο τέλος της αγγελίας της έκδοσης ο συγγραφέας αναφέρει: «Εν Αυλωναρίω την 26 Νοεμβρίου 1860 - ο εκδότης - Γ. Δημητριάδης». Είναι το πρώτο βιβλίο που γράφτηκε αποκλειστικά στο Αυλωνάρι.
Στο εξώφυλλο του βιβλίου διαβάζομε:
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ
ΣΥΝΤΑΧΘΕΙΣΑ ΚΑΙ ΕΚΔΟΘΕΙΣΑ
ΥΠΟ
ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ
ΣΑΜΙΟΥ
ΑΥΤΟΠΤΟΥ
ΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ
ΠΡΟΣ ΧΡΗΣΙΝ
ΤΗΣ ΦΙΛΟΜΑΘΟΥΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ
ΠΡΟΣ ΗΝ
Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΑΝ ΑΝΑΤΙΘΗΣΙ
«Και μείζον' όστις αντί της αυτού πάτρας φίλου νομίζει, τούτον ουδαμού λόγω»
Σοφοκλής
ΕΝ ΧΑΛΚΙΔΙ
ΕΚ ΤΟΥ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΥ ΕΥΡΙΠΟΥ
(οδός Βύρωνος)
1866
Αξίζει να διαβάσουμε στην αναγγελία του Γ. Δημητριάδη «προς τους φιλομούσους συνδρομητάς».
ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΦΙΛΟΜΟΥΣΟΥΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΑΣ
Από τινω εαυν ανήγγειλα την έκδοσιν της ιστορίας της Σάμου, κατά την αναγέννησιν της Ελλάδος. Η έκδοσις ταύτης ανεβλήθη μέχρι σήμερον^ αιτία της αναβολής ταύτης είναι τα γενόμενα κατά τα τελευταία ταύτα έτη εδη την Ελλάδα, διο και άμα καταστάν την των πραγμάτων, επιχειρώ να εκπληρώσω την υπόσχεσίν μου^ όθεν πέποιθα ότι οι κύριοι συνδρομηταί ευμενώς θέλουσιν συγχωρήσει την.
Κύριοι! Ιστορικός δεν είμαι, διο και δεν πρέπει να απαιτήσετε από τας χείρας μου επιστημονικόν τι ιστορικόν βιβλιον, φέρει όμως το βιβλίον, όπερ ήδη έχετε ανά χείρας το κυριότατον της ιστορίας συστατικόν, την αλήθειαν αυτόπτης εγενόμην των πραγμάτων, τα οποία εκθέτω^ και τα εκθέτω ειλικρινώς, όπως τα αντελήφθην.
Περιττόν νομίζω να επαναλάβω και τώρα τον σκοπόν όστις με παρεκίνησεν εις την συγγραφήν ταύτην περί τούτου ωμίλησα εις την αγγελίαν μου, και ταύτην έχετε και ήδη υπ' όψιν σας: δεν προεθόμην να πορισθώ χρήματα, διότι εις την Ελλάδα ολίγη είναι η εξόδευσις του βιβλίου. Δεν προεθέμην δε ουδέ δόξαν συγγραφέως ή ιστορικού να αποκτήσω, διότι τοιούτος δεν είμαι. Πλην αλλ' όμως ταχέως κατεβαίνω εις τον τάφον και ο άδολος πατριωτισμός μου δεν με αφήνει να συνθάψω μετ' εμού αλήθειαν, την οποίαν κατέχω. Έπρεπε την περιουσίαν μου ταύτην, να την αφήσω εις την πατρίδα μου. Είθε να μιμηθωσι πολλού το έργον, και να γράψωσι έκαστος, όσα είδεν ή ήκουσεν, ώστε κατόπιν δόκιμος ιστορικός, θέμενος ενώπιον τας μερικώς ταύτας ιστορίας, να δυνηθεί να συγγράψω πλήρη και αληθή ιστορίαν της αναγεννηθείσης Ελλάδος.
Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΤΑΜΑΤΙΑΔΗ
Λίγους μήνες μετά την έκδοση της Ιστορίας της Σάμου του Γ. Δημητριάδη, ο Επαμεινώνδας Σταματιάδης, ιστορικός συγγραφέας της Σάμου, εκδίδει στην Αθήνα, μέσα στο 1867 βιβλίο, που αποτελείται από 107 σελίδες. Είναι απάντηση στο Δημητριάδη και αντικρούει τα γραφόμενα για τη δράση του αρχηγού του αγώνα της Σάμου Λυκούργου Λογοθέτη. Ο τίτλος του βιβλίου είναι: «Ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ απορραπιζόμενος ως διαστροφεύς και παραχαράκτης της κατά την Ελλην. Επανάστασιν ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ - υπό ΕΠΑΜΕΙΝΔΟΥ Ι. ΣΤΑΜΑΤΙΑΔΟΥ - Αθήνισι - 1867».
Αξίζει να δούμε αποσπάσματα απ' αυτό το βιβλίο, γιατί και στοιχεία έχουν για τη ζωή του Δημητριάδη και δηλωτικά είναι της διχόνοιας που κατασπάραζε πάντα τους Έλληνες. Έτσι στον πρόλογο του βιβλίου (σελ. 4-5-6) ο Ε. Σταματιάδης γράφει:
«...επληροφορήθημεν ότι Σάμιός τις, Γεώργιος Δημητριάδης καλούμενος, και εν Αυλωναρίω της Ευβοίας κατοικών, προυτίθετο να εκδώση ιστορίαν της Σάμου^ επειδή δε ηγνοούμεν παντελώς τα κατά τον άνδραν τούτον, όλως άγνωστον όντα, εσπεύσαμεν να ζητήσωμεν περί αυτού παρά πολλών συμπατριωτών ημών πληροφρίας, πάντες δε μια φωνή απεκρίθησαν προς ημάς, ότι ο Κ. Δημητριάδης ήτο απλούς τις γραμματοδιδάσκαλος της εν Καρλόβασοις σχολής, ελάχιστον, ει μη ουδέν, κατά τον αγώνα της Σάμου μέρος λαβών, και επομένως απαρατήρητος καθ' όλον αυτού το τρισκαιδεκάετες διάστημα διατελέσας. Και ημείς δ' αυτοί τον άνδρα προ τινών ετών εν Αθήναις ιδόντες, και εις λόγους περί των της Σάμου πραγμάτων μετ' αυτού ελθόντες, επείσθημεν ότι ουδέν γενναίον παρ' αυτού ηδυνάμεθα να περιμένωμεν, διότι άμοιρος υπάρχει και παιδείας και ξένων γλωσσών και κριτικής και παντός, τέλος, εξ εκείνων, άτινα πρέπει να έχη ο μέλλων να γράψη ιστορίαν, και ιστορίαν μάλιστα των συγχρόνων του. Ουχ ήττον όμως δια την ηλικίαν, επεριμένομεν να ίδωμεν χρονογραφικόν τι πόνημα, ώστε οι μετά ταύτα ασχοληθησόμενοι περί την σαμινήν ιστορίαν να έχωσι προς τοις άλλοις και έτερόν τι βοήθημα δια τον σκοπόν αυτών.
Μετά πλείστης άρα περιεργείας περιμένομεν την υπό του Γ. Δημητριάδου προαγγελθείσαν ιστορίαν της Σάμου, και εν τοις πρώτοις ίσως εσπεύσαμεν να προμηθευθώμεν αυτήν εκτυπωθείσαν, όπως την αναγνώσωμεν. Αλλ' οποία υπήρξεν η έκπληξις ημών, ότε, αντί ιστορικού πονήματος, εύρομεν ανεπιτυχή ψευδών συρραφήν απ' αρχής μέχρι τέλους, εύρομεν ανεπιτυχή ψευδών συρραφήν απ' αρχής μέχρι τέλους, παραμόρφωσιν γεγονότων αξιογέλαστον, επισήμων εγγράφων στρέβλωσιν, και ενί λόγω κακόπλαστον και αδόκιμον δοχείον ύβρεων, συκοφαντιών και ανυπάρκτων πραγμάτων!
Ο Γ. Δημητριάδης υπό μίσους ασπόνδου προς τον καθ' ολον το διάστημα της επαναστάσεως αρχηγόν της Σάμου διατελέσαντα Λογοθέτην Λουκούργον κατεχόμενος, εν μόνον μέλημα έσχε, πώς να αμαυρώση με την δόξαν αυτού, να αναδείξη δε αυτόν πρωτουργόν της εν Σάμω επαναστάσεως, μυήσαντα τους Σαμίους εις τα της Φιλικής Εταιρίας, ιθύντορα του αγώνος, ενί λόγω αρχηγόν της Σάμου. Όπως δε επιτύχη του σκοπού αυτού, δεν εδίστασε, θύων εις το πάθος του εγωισμού, να αμαυρώση την τιμήν και της πατρίδας του, παριστών τον Λυκούργον, και επομένως τους αναδείξαντας αυτόν δια κοινής αποφάσεως αρχηγόν των Σαμίους, ένκεα του κατ' αυτόν απονενοημένου και ανοήτου κινήματος της επί Χίον εκστρατείας, αιτίους της καταστροφής της νήσου εκείνης! Φαίνεται δε ότι εκ προθέσεως εβράδυνε τοσούτον την έκδοσιν του πολυτίμου πονήματός του, το οποίον θεωρεί περιουσίαν εθνικήν, ην δε επεθύμει, ως λέγει, να φέρη μεθ' εαυτού εις τον τάφον, φρονών ότι, αποθανόντων των αοιδίμων εκείνων ανδρών, οίτινες ηδύναντο να διαψεύσωσι τα παρ' αυτού γεγραμμένα, δεν ήθελε τις ευρεθή να ανασκευάση αυτά, ώστε δια του χρόνου ο μεν Λυκούργος να απομείνει, όπως τον παριστά, αυτός δε ο ίδιος να θεωρηθή ως πρωτουργός του εν Σάμω αγώνος, αδικηθείς δε και μη κατ' αξίαν εκτιμηθείς. Ο δείλαιος!
Στο τέλος του βιβλίου (σελ. 102-107) ο Ε. Σταματιάδης δημοσιεύει επιστολήν του
«αγαθού γέροντος Κ. Δημ. Ξυλάρα, ενός των επιζόντων έτι γεραρών λειψάνων της γενεάς του αγώνος του 1821, ου μόνον συγχωρίου αλλά και συγγενούς του Κ. ιστοριογράφου, γινώσκοντος κάλλιον παντός άλλου τα κατ' αυτόν, παρ' ου έχομεν ζητήσει εσχάτως πληροφορίας. Ιδού δε αύτη.
Κύριε Επαμενώνδα!
Μετά την λήψιν της επιστολής σας, αρυσθείς τας οποίας ζητείτε πληροφορίας, εξέθηκα εν τη εσωκλείστω εκθέσει, την οποίαν και πέμπω ημίν δια τα περαιτέρω.
Τας αξιώσεις του περί ου πρόκειται εκλαμβάνω ως αρχήν μονομανίας, κληρονομικής ούσης αυτώ.
Εν Μαραθοκάμπω την 20 Φεβρουαρίου 1867.
Ο Σός
Δ. ΞΥΛΑΡΑΣ
Ως προς το πρώτον ερώτημά σου^ τι ήτο ο Γεώργιος Δημητριάδης, πρώην κάτοικος Μαραθόκαμπου, νυν δε Αυλωναρίου της Ευβοίας, και αν πραγματικώς έλαβε μέρος τόσον ενεργόν εν Σάμω κατά τον αγώνα του 1821, όσον λέγει εις την ιστορίαν του, παριστάνων εαυτόν πρωτουργόν της επαναστάσεως, ιδού εγώ τι γνωρίζω.
Ο Κύριος Γεώργιος Δημητριάδης είναι γέννημα και θρέμμα της κωμωπόλεώς μας Μαραθοκάμπου, συγγενής μου μάλιστα. Κατά τας αρχάς της επαναστάσεως του 1821 ήτο ακόμη μαθητής του μακαρίτου διδασκάλου Ιγναντίου εις Βαθύ. Κατά τα τέλη Μαρτίου του 1821 ελλιμενίσθη εις Βαθύ εν Υδραϊκόν πλοίον, του οποίου ο πλοίαρχος εφανέρωσεν εις τον Ιγνάτιον τα τρέχοντα περί της Ελληνικής επαναστάσεως. Ο δε τα είπε και εις άλλους μαθητάς του, και εις τον ειρημέον Δημητριάδην. Ο Δημητριάδης κατ' εκείνας τας ημέρας έτυχε να έλθη εις Μαραθόκαμπον, δια να κάμη το Πάχα, και εκοινολόγησεν ό,τι ήκουσεν από τον Ιγνάτιον, χωρίς όμως να κάμη μηδέ την παραμικρήν ενέργειαν. Και τι ημπορούσε να κάμη ένας φτωχός μαθητής, ο οποίος δεν είχε καμμίαν επιρροήν εις τον Μαραθόκαμπον!
Την Παρασκευή της Διακαινησίμου εφάνησαν και δύο πλοία Σπετσιώτικα προς τον Πετροκάραβον, τα οποία την αυτήν εσπέραν εκυρίευσαν το εις Κολώναν ελλιμενισμένον κορβέτον της Ρόδου και ακολούθως ηγκυροβόλησαν εις το Ταρβογάζιον. Μετά τρεις ημέρας, ήτοι την Δευτέραν του Θωμά, ηκούσθη ότι ο Λαχανάς εφόνευσεν εις Βαθύ τους Οθωμανούς εμπόρους^ ο αοίδιμος αρχηγός Λογοθέτης Λυκούργος ακόμη δεν είχε φθάσει εις την Σάμον. Προ πολλών ετών κατατρεγμένος, έμενε εις την Σμύρνην οικογενειακώς. Και αφ' ου εξερράγη η επανάστασις έφυγεν από εκεί με ένα Μανολάκην Σμυρναίον, ο οποίος προ πολλού τον είχε κατηχημένον εις τα μυστήρια της Εταιρίας, και ήλθεν εις Σάμον, αφ' ου προηγουμένως απέρασεν από τον Πάτμον και εντάμωσε τον Δ. Θέμελην, ο οποίος και αυτός ήλθε μαζύ του. Αφ' ου ήλθεν εις την Σάμον, δεν απέρασαν πολλαί ημέραι, και εκηρύχθη γενικός αρχηγός, και διέδωκεν εις όλα τα έρη την επανάστασιν. Περιοδεύων δε με τους οπαδούς του τα χωρία, ήλθε και εις τον Μαραθόκαμπον. Ο λαός συνηθροίσθη εις την εκκλησίαν του Οσίου Αντωνίου, δια να διδαχθή από τον Λυκούργον τα της επαναστάσεως.
Ο διαληφθείς Γεώργιος Δημητριάδης τότε εχρησίμευσεν εις το να μοιράση μόνον κηρία εις τους συναθροισθέντας. Αν λοιπόν εκ μόνης της διανομής των κηρίων φαντάζεται ότι αυτός ύψωσε την σημαίαν της επαναστάσεως, μεγάλως λανθάνεται^ διότι η σημαία της επαναστάσεως υψώθη επί της Σάμου συνεργεία του αρχηγού Λογοθέτου Λυκούργου, και ουχί του Γ. Δημητριάδη, όστις δεν είχεν ουδέ την παραμικράν σημασίαν εις τον τόπον.
Κατά τας 3 Ιουλίου του αυτού έτους 1821 ημέραν Κυριακήν περί ώραν 9 εφάνη από τον Μαραθόκαμπον ο ναύαρχος της Τουρκίας Καραλή-πασάς με 28 μοναδικά πλοία, τρίκροτα, φρεγάτας, κορβέτας κ.τ.λ. Την ιδίαν εσπέραν άπας ο στόλος ηγκυροβόλησεν εις το Ποτοκάκι, παραθαλάσσιον της Χώρας. Τότε ο λαός της Σάμου κατέφυγεν εις τα όρη, καθώς και ο Γ. Δημητριάδης εις τας υπωρεείας του υπερηφάνου και υψηκορύφου Κέρκη ο δε γενναίος Λυκούργος με τους Μαραθοκαμπίους καπιτανέους, Σταμάτην Γεωργιάδην, Κωνσταντίνον Παλαιόν και Σεβαστόν Γραγάν και άλλους Σαμίους και ξένους, οίον τον Χ. Γεώργιον Κρητικόν κ.τ.λ., εκάθητο εις Χώραν. Τότε είπεν εις όλους τους καπιτανέους τα αξιομνημόνευτα ταύτα λόγια^ «Είμαι ωρκισμένος, Κύριοι, να μη δείξω ποτέ νώτα εις τον εχθρόν, αλλά στήθος». Ταυτοχρόνως ο ίδιος και οι παρευριθέντες κατέβησαν εις το Ποτοκάκι, και ύψωσαν την σημαίαν της επαναστάσεως, δια να αντιπαραχθώσι εις τον εχθρόν.
Μετά μίαν ημέραν ή δύο, δεν ενθυμούμαι τόσον καλά, οι Τούρκοι έκαμαν απόβασιν εις το ακρωτήριον Καβοφονιά, αλλά δεν επέτυχαν, διότι προφθάσας ο Σταμάτης Γεωργιάδης και οι άλλοι ανωτέρω μνημονευθέντες ήρωες, τους κατέσφαξον και τους εθαλάσσωσαν. Ο τότε αρχιερεύς της Σάμου Κύριλλος ήλθεν εις τον Μαραθόκαμπον, και έφερε μίαν οθωμανικήν κεφαλήν^ ο δε Γ. Δημητριάδης, αφ' ου επληροφορήθη περί της νίκης και της κεφαλής, εξήλθεν από τα σπήλαια του Κέρκη και εφάνη εις την αγοράν του Μαραθοκάμπου. Μετά την αναχώρησιν αμφοτέρων των στόλων, οθωμανικού και ελληνικού, οι Σάμιοι οπωσούν ησύχασαν, ο δε Γ. Δημητριάδης, ως πτωχός και άπορος, μη δυνάμενος να προσπορισθή άλλως προς τα προς το ζην, κατ' επιείκιαν διωρίσθη από τον Λυκούργον γραμματεύς των εισοδημάτων του εν τη Κολόνα Πατμιακού Μετοχίου. Ταυτοχρόνως ησθένησε και ενοσηλεύετο από του 1821 - 1828, χωρίς να έχη ούτε υπόληψιν, ούτε την ελαχίστην επιρροήν εις τους Μαραθοκαμπίτας και τους άλλους Σαμίους. Εν τω μεταξύ ελάμβανε τα προς το ζην και από την οποίαν μετήρχετο τότε τέχνην του σαπωνίου.
Κατά το 1828 ήλθεν εις Σάμον ο Κ. Ιωάννης Κωλέτης ως έκτακτος επίτροπος των ανατολικών Σποράδων. Τότε ο διαληφθείς Γεώργιος διωρίσθη γραμματεύς της δημαρχίας Μαραθοκάμπου, και μετά την αναχώρησιν του Κωλέτου μετέβη εις την Ελλάδα. Επανήλθεν εις την Σάμον με τον Ιωάννην Λεκάτην ως υπηρέτης του τυπογραφείου κατά το 1832. Κατώκησεν εις Καρλοβάσια, επομένως έγινε διδάσκαλος των Καρλοβασίων με τας εξηγήσεις ενός συμμαθητού του μέχρι του 1834, καθ ον χρόνου ήλθεν εις Σάμον ο Χασάν μπέης, και επομένως μετηνάστευσε και αυτός εις την Ελλάδα. Δια συστάσεως του Λυκούργου και του καπετάν Σταμάτη ηξιώθη να λάβη αναξίως παρά του βασιλέως της Ελλάδος το οποίον έχει αργυρούν αριστείον^ όπερ, όταν ήρχετο εις Μαραθόκαμπον, επιδεικτικώς έφερεν εις το στήθος του^ διότι είναι φυσικά άνθρωπος αλαζών και μάταιος. Πολλοί Μαραθόκαμπιοι τότε είπον εις αυτόν, ότι αναξίως του εδόθη το αριστείον, διότι ούτε εις την επανάστασιν έπραξέ τι, ούτε παρευρέθη εις τον πρώτον εκείνον πόλεμον, όστις εδόξασε τους παρευρεθέντας εκείνους ήρωας και την Σάμον.
Συνετάχθη εν Μαραθοκάμπω την 20 Φεβρουαρίου 1867.
Ιδού δε τι γράφει περί του Δημητριάδου και ο δι' ου έπεμψεν ημίν ο Κ. Ξυλάρας την ανωτέρω επιστολήν και έκθεσιν αυτού φίλος ημών Κύριος Κ. Ω. συγχώριος και αυτός και συγγενής του διευθύνοντος και ενεργήσαντος την επανάστασιν εν Σάμω.
Φίλτατέ μοι Επαμεινώνδα!
Τας επιστολάς σου της 1 και 3 Φεβρουαρίου έλαβν προ ημερών, και την έγκλειστον προς τον θείον μου Ξυλάραν έπεμψα αμέσως. Σήμερον έλαβον απάντησίν του και επιστολήν προς υμάς περιέχουσαν έκθεσιν αφορώσαν τον ιστοριογράφον Δημητριάδην, τον αξιούσα την δόξαν του αρχηγού της επαναστάσεως εν Σάμω κατά το 1821^ το κατ' εμέ δε γνωρίζω τα κατά την εποχήν εκείνην, διότι ήμην διετηής. Εξ όσων όμως ήκουσα από τους μεγαλειτέρους μου και έμαθον εκ παραδόσεως, γνωρίζω ότι ο Λυκουργος ήτο ο αρχηγός της επαναστάσεως εν Σάμω, και υπ' αυτόν διεκρίθησαν οι οπλαρχηγοί Σ. Γεωργιάδης και Λαχανάς, ιδίως ο πρώτος εις την κατά τον Καβο-φονιά μάχην, ήτις ήτο η κρισιμωτάτη, και μετ' αυτού ο Κ. Παλαιός, Καπετάν Σεβαστός και εις Χ. Γεώργιος Κρης μετ' ευαρίθμων άλλων υπαρχηγών και στρατιωτών^ ο δε Δημητριάδης ουδέποτε ηκούσθη ούτε ως αρχηγός, ούτε ως υπαρχηγός, ούτε ως απλούς τουλάχιστον στρατιώτης, ούτε ως συντελέσας άλλως πως εις τον ιερόν εκείνον αγώνα^ εξ εναντίας εθεωρείτο και θεωρείται ως άνθρωπος άσημος, ποταμός και ουδεμιάς υπολήψεως απολαμβάνων. Εις Μαραθόκαμπον μάλιστα εθεωρείτο γελοίος υπό των προυχόντων, και εξετιμάτο ως σχολαστικός^ εχλευάζετο και απεκαλείτο χεζολεκανίδα, αλλά διατί τω απέδιδον το επίθετον αυτό αγνοώ. Είναι όμως τόσο κοινόν εις Μαραθόκαμπον, ώστε και σήμερα αν ερωτήσεις Μαραθοκάμπιόν τινα εκ των συγχρόνων του ή και των νεωτέρων του ούτω^ «ηξεύρεις τον Γεωργάκην τον χεζολεκανίδα;» θ' αποκριθή «α! τον Γεωργάκη του Διακοδημήτρη; τον ξέρω». Ίσως οι περίφημοι αρχηγοί, κατά τον ιστοριογράφον, του τότε καιρού έχεζον τας λεκανίδας, φοβούμενοι να εξέλθωσι την νύχτα της θύρας της οικίας των, διότι και σήμερον έτι τους δειλούς και φοβουμένους την νύχτα τους αποκαλούσι χεζολεκανίδας, σκατιάδες και τα παρόμοια. Ο Κύριος Δημητριάδης είναι πρώτος εξάδελφος της μητρός μου, και ήθελα κομπάζει και εγώ ότι ο θείός μου υπηρξεν ο πρωτεπαναστάτης της Σάμου^ αλλά δυστυχώς ουδέποτα άκουσα, αν και 48 ετών ήδη, περί του συγγενούς μου τούτου κατόρθωμά τι εκτός του επιθέτου του χεζολεκανίδα. Ιδού, φίλτατε ό,τι περί του ανθρώπου αυτού γινώσκω.
Λιμήν Βαθέος Σάμου την 25 Φεβρουαρίου 1867.
Πρόθυμος φίλος
Κ.Ω.
Χάριτας ό,τι πλείστας ομολογούμεν προς τον φίλον ημών Κύριον Κ.Ω. διότι δια του αστείου αυτού γράμματος έδωκεν ημίν την καλλίστην και καταλληλοτάτην επισφράγισιν της περί του γελοίου προσώπου του Δημητριάδου πραγματείας ημών».******33
Ο Γ. Δημητριάδης θα απαντήσει στον Ε. Σταματιάδη από την εφημερίδα «Εύριπο» της Χαλκίδας. Θα ακολουθήσουν νέες «κονταρομαχίες» και έκδοση δεύτερου βιβλίου από τον Σταματιάδη. Ο τίτλος του «Δεύτερον απορράπισμα του διαστροφέως και παραχαράκτου της κατά την Ελληνικήν Επανάστασιν Ιστορία της Σάμου Γεωργίου Δημητριάδου - Αθήναι 1868».
Η ΠΙΚΡΑ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗ
Ο γέρος του Αυλωναρίου, 76 χρονών πια το 1867, πικράθηκε όταν έμαθε την αντίδραση του Ε. Σταματιάδη, «Αγράμματος», «γραφικός», «γελοίος», «χεζολεκανίδας». Η αντιπαράθεση στα γεγονότα είναι θεμιτή και επιβάλλεται. Αλλά η ανέντιμη επίθεση σε προσωπικό επίπεδο και μάλιστα από ένα άνθρωπο που όταν ο Γ. Δημητριάδης αυτοεξοριζόταν στην Εύβοια δεν είχε ακόμα γεννηθεί. Έφερε μεγάλη πίκρα στο γέρο του Αυλωναρίου. Να σημειώσω εδώ ότι ο Ε. Σταματιάδης γεννήθηκε το 1835 στη Σάμο και πέθανε το 1901 στη Σμύρνη.
Απάντησε βέβαια με συνεχόμενες δημοσιεύσεις, από την εφημερίδα «Εύριπος» της Χαλκίδας. Όμως δεν ήταν εκεί το πρόβλημα. Ποιος είχε δηλαδή δίκιο. Κύρια η καρδιά του είχε πικραθεί. Ευνοημένος από το Θεό, γιατί πέθανε σε βαθιά γεράματα στο Αυλωνάρι, πικράθηκε από τους ανθρώπους.
Η αντιπαράθεση Γεωργιάδου-Σταματιάδου για τα γεγονότα της Επανάστασης του 1821 στη Σάμο δεν μας αφορά. Και βέβαια δεν μπορούμε να κρίνουμε. Ίσως κι όλας ο Γ. Δημητριάδης να αντανακλούσε τις σκέψεις του καπετάν Σταμάτη Γεωργιάδη που κι αυτός είχε απ' ότι φαίνεται διαφορές, κατά τη διάρκεια του αγώνα, με το Λυκούργο Λογοθέτη. Μάλιστα όπως είδαμε ο Γεώργιος Δημητριάδης είχε φέρει μέλος της οικογένειας του συγγενή του καπετάν Σταμάτη Γεωργιάδη στο Αυλωνάρι, για να διατηρηθεί η οικογένεια αυτή μέχρι σήμερα. Θα αναφέρουμε εδώ την απάντηση του Δημητριάδη από την εφημερίδα «Εύριπο» της Χαλκίδας, γιατί σ' αυτήν παραθέτει στοιχεία από τη ζωή του.
«Εν Αυλωναρίω 5 Μαϊου 1867
Κύριε Συντάκτα του Ευρίπου
Σας παρακαλώ να δημοσιεύσητε εις την αξιότιμον εφημερίδα σας την εξής απάντησιν μου εις τας φλυαρίας του Επαμ. Σταματιάδου
Γ. ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ
Η ιστορία της Σάμου
Προ μηνών εξεδόθη υπ' εμού η ιστορία της Σάμου από του 1600 μέχρι του 1834 έτους.
Τα εν αυτή εκτιθεμένα εκέντισαν την χολήν των ανθρώπων εκείνων, οίτινες επεθύμουν να μην εδημοσιεύετο η αλήθεια των γενομένων^ όργανον λοιπόν μεταχειρισθέντες τον δυστυχή Σταματιάδην, τον έτοιμον υπεύθυνον συντάκτην πάσης διατριβής την οποίαν οι αληθείς συντάκται θέλουσιν μεν να δημοσιεύσωσι, δεν επιθυμούσιν όμως και να φανώσιν αυτοί εις τον κοινόν, όργανον λόγω, μεταχειρισθέντες τον δυστυχή Εμαμ. Σταματιάδην, επέρασαν από το στόμα του παν αισχρόν και ακάθαρτον, προτιθέμενοι να προσβάλωσιν άλλοις. Ο δυστυχής Σταματιάδης τα έχαψεν όλα ανεξετάστως και ούτως έχων με γεμάτον το στόμα επαρουσιάσθη εις το κοινόν^ γελούν ο κόσμος, γελά και αυτός αναμασών τα των άλλων και χάριτος επί τούτοις ομολογών ότι πλείστας εις τον φίλον Κ.Ω. -ήτοι τον Κωνσ. Ωρολογάν.
Αλλ' έστω, ας αφήσωμεν τον Επαμεινώνδα ούτως έχοντα, και ας έλθωμεν να ανασκευάσωμεν δια βραχέων τα μέρη εκείνα, τα οποία έχουσι σχέσιν με την Ιστορίαν της Σάμου, δεν θα καταδεχθώμεν δε διόλου να ανθυβρίσωμεν, ημείς τον Επαμεινώνδα, διότι δεν έχομεν την τέχνην αυτήν^ η τέχνη του υβρίζειν έργον χυδαίων και βαναύσων ανθρώπων, είναι πολύ μακράν παντός συναισθανομένων την θέσιν αυτού και της κοινωνίας των ομοίων του.
Ο Γεώργιος Δημητριάδης κατά τον κύριον αυτόν «είναι άγνωστός τις, και μόλις μετά πολλάς ερεύνας (σελ. 4) ηδυνήθη ο Επαμεινώνδας μας να μάθη ότι ήτο πάλαι ποτέ Γραμματοδιδάσκαλος της εν Καρλοβασίω Σχολής, ελάχιστον, ειμή ουδέν κατά τον αγώνα της Σάμου μέρος λαβών, και επομένως απαρατήρητος καθ' όλον αυτού το τρισεκαδεκαετές διάστημα διατελέσας»! Τις δύναται να μη κύψη τον αυχένα εις την ανακάλυψιν τοιαύτης αληθείας, και ταύτα παρά ανθρώπου ουχί αγνώστου αλλά λίαν γνωστού πάσι τοις Σαμίοις^ τις δε γνωρίζει την διανοητικήν ανάπτυξην του ανδρός, την εν τοις λόγοις δεινότητα, και την περί πάντα σοφίαν, και εάν θελήσωμεν να απαριθμήσουμεν μόνον τα έργα του ανδρός, δε θα δυνηθώμεν να το κατορθώσωμεν, το πράγμα είναι ανώτερον των δυνάμεων ενός γραμματοδιδασκάλου, είναι έργα μεγάλου και σπουδαία, ιστορικά, φιλοσοφικά, θεολογικά, αρχαιολογικά, και πάσης άλλης υποθέσεως και ύλης ου της τυχούσης δεν αστειευόμεθα^ αλλά πώς λέγουν το κόσμος ότι τα έργα δεν είναι ιδικά του, ότι ούτος είναι εντελώς αγράμματος, ότι δεν έχει νουν ουδέ τον κοινόν ότι αυτός είναι εν... τις το πιστεύει, έχει και εχθρούς ο άνθρωπος.
Ο Δημητριάδης είναι άγνωστος τις γραμματοδιδάσκαλος, και τούτο μόλις ηδυνήθη να ανακαλυφθεί μετά πολλάς ερεύνας! Τι να γίνει έκαστος άνθρωπος κατά την αξίαν του έχει και την θέσιν του^ αλλά δεν εντρέπεται ο άθλιος λέγων γραμματοδιδασκαλείον, το γνωστόν τοις πάσι Σχολαρχείον του Καρλοβασίου, ένθαα εις έτι Σχολαρχήσας ο Δημητριάδης φέρει επισήμους ευχαριστίους αποδείξεις, αλλά το λέγω, δια να εντρέπεται τις πρέπει να είναι άνθρωπος!!!
«Ο Δημητριάδης ουδέν μέρος έλαβεν κατά τον αγώνα της Σάμου»! ας ίδωμεν τίνα θέλετε ευγενέστατε κύριε Σταματιάδη να ερευνήσωμεν; Παραδέρεσθε να ερωτήσωμεν τον καπετάν Σταμάτην, πιστεύω, ότι δεν έχετε και αυτήν την αναίδειαν να υβρίσητε την ιεράν μνήμην ανδρός, σεβασμίου και τιμημένου παρά παντός γνησίου Σαμίου, ή μάλλον ειδείν, την αναίδειαν ίσως έχετε, δεν δύνασθε όμως να έχετε και την τόλμην, διότι γνωρίζετε με ποίους ύστερον να λογαριασθήτε^ άλλ' έστω θέλετε την μαρτυρίαν και του Λυκούργου. Ιδού.
«Πιστοποιούμεν οι υποφαινόμενοι ότι ο μύριος Γιώργος Δημητριάδης εις των μεταναστατών Σαμίων διορισθείς κατά τας αρχάς της Επαναστάσεως υπασπιστής της Α΄ εν Σάμω χιλιαρχίας και υπηρετών τα χρέη του ταύτα με αφοσίωσιν, πίστιν, ικανότητα και πειθαρχίαν, παρευρέθη κατά πάσα τας εν Σάμω κατά του εχθρού μάχας, και γενναίως μετά των συμπατριωτών του ηγωνίσθη^ μετά δεν τον αγώνα υπηρέτησαν και πολιτικώς την πατρίδα κατά τα ανά χείρας του αποδεικτικά.
Όθεν δίδονται αυτού το παρόν, ίνα το χρησιμεύση όπου ανήκει».
Εν Αθήναις 14 Απριλίου 1844
Ο Συνταγματάρχης
Λ. ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ
Ο Αντισυνταγματάρχης
ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ
Βλέπεις λοιπόν, κύριε Σταματιάδη, πόσον καλά έχεις τας πληροφορίας σου περί των προσώπων και πραγμάτων της Σάμου^ βλέπεις πόσον μακράν είναι ο άνθρωπος από την αλήθειαν των πραγμάτων, όταν, μα ειδώς αυτός βασίζεται εις πληροφορίας άλλων και ταύτας προερχομένας από πάθος αλόγου; Συ βεβαίως μήτε οι Σοι δεν ηδύνασθε να γνωρίζετε τα της Σάμου^ όταν οι Σάμιοι αγωνίζοντο τον οπέρ πίστεως και πατρίδος αγώνα, γνώριζες που ευρίσκετο η οικογένειά Σου! Ο Δημητριάδης όμως «παρευρέθη κατά πάσας τας εν Σάμω κατά των εχθρών μάχας, και γενναίως μετά των συμπατριωτών του ηγωνίσθη». Ημείς μη θελήσαντες να περιαυτολογήσωμεν, απεφύγαμεν να δημοσιεύσωμεν εις την Ιστορίαν τα αφορώντα ημάς επίσημα έγγραφα, αλλ' ιδού όπου σήμερον αναγκαζόμεθα να μη σιγήσωμεν».******34
ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΜΑΧΗ
ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗ - ΣΤΑΜΑΤΙΑΔΗ
Και επειδή οι ανταπαντήσεις στη διαμάχη του Γ. Δημητριάδη με τον Ε. Σταματιάδη δεν είχαν τελειωμό, θα ήθελα να τελειώσω εδώ την αναδρομή στη ζωή του Γ. Δημητριάδη και στη μετανάστευση των Σαμίων στην Εύβοια το 1834, με ορισμένες επισημάνσεις. Όχι για να υπερασπιστώ τον «Αυλωναρίτη» πια Γ. Δημητριάδη, αφού έζησε τα μισά χρόνια της ζωής του στο Αυλωνάρι και πέθανε εδώ, αλλά γιατί είναι ορισμένα στοιχειά που προβληματίζουν ακόμη και πιο καλόπιστο στον αναγνώστη των γραφτών του Ε. Σταματιάδη.
1. Το ύφος στα γραφτά του Ε. Σταματιάδη δεν είναι αυτό που θα περίμενε κανείς από τον μέγιστο ιστορικό συγγραφέα και λόγιο της Σάμου. Οι λέξεις ποταπός, γελοίος και χεζολεκανίδας είναι οι μόνες που δεν περιμένεις να συναντήσεις σ' ένα ιστορικό πόνημα του 1867. Τότε που η σοβαρότητα, υπέρμετρη πολλές φορές ήταν το κύριο χαρακτηριστικό στα γραφτά των ιστορικών και μη συγγραφέων. Βέβαια είναι από «φιλοξενούμενη επιστολή» αλλά με τας «πλείστας χάριτας» που ομολογεί προς τον επιστολογράφο Κ.Ω. (που δεν είχε την τόλμη να γράψει τ' όνομά του - Κωνσταντίνος Ωρολογάς λέγεται όπως είδαμε από την απάντηση του Γ. Δημητριάδη) φαίνεται ότι τις εγκρίνει και τις υιοθετεί.
2. Εντυπωσιάζουν και προβληματίζουν οι δύο εκδόσεις - βιβλία - διακοσίων περίπου σελίδων του Ε. Σταματιάδη, ως απάντηση στο λιγότερων σελίδων βιβλίο του «γελοίου και ανυπόληπτου στη Σάμο χεζολεκανίδα» Γ. Δημητριάδη. Ήταν η καλύτερη διαφήμιση στο έργο του γέρου του Αυλωναρίου. Εάν ήσαν έτσι όπως τα αναφέρει ο Ε. Σταματιάδης, η δε θάπρεπε ν' ασχοληθεί μαζί του, ή έστω αρκούσε μια επιστολή σε εφημερίδα της Σάμου.
3. Στο πρώτο βιβλίο του 1867, αναφέρει ο Ε. Σταματιάδης (σελ...) ότε του είναι παντελώς άγνωστος ο Γ. Δημητριάδης και λίγο πιο κάτω στην ίδια σελίδα, γράφει ότι τον είχε συναντήσει στην Αθήνα, είχε συζητήσει μαζι του, αλλά είχε διαπιστώσει ότι δεν άξιζε τίποτε. Το βέβαιο είναι πως όταν συναντάσαι με κάποιον και συζητάς μαζί του, με πρόθεση μάλιστα να πληροφορηθείς απ' αυτόν γεγονότα που σ' ενδιαφέρουν, γνωρίζεις ποιος είναι και δεν είναι «παντελώς άγνωστος». Για το αν ήταν γραμματοδιδάσκαλος ή Σχολάρχης, απαντά ο ίδιος ο Δημητριάδης.
4. Στο ίδιο βιβλίο του 1867, ο Ε. Σταματιάδης γράφει ότι ο Γ. Δημητριάδης «εκ προθέσεως εβράδυνε τοσούτον την έκδοσιν... φρονών ότι αποθανόντων των αποδήμων εκείνων ανδρών, οίτινες ηδύναντο να διαζεύσωσι τα παρ' αυτού γεγραμμένα, δεν ήθελε τις ευρεθή να ανασκευάση αυτά»****35 το λιγότερο που μπορεί να χαρακτηρίσει τη γνώμη αυτή είναι πικρόχολη και άδικη.
Όταν έχεις διαβάσει στην αναγγελία του βιβλίου του Γ. Δημητριάδη την ανθρώπινη και συγκινητικη αποστροφή «δεν προεθέμην ουδέ δόξαν συγγραφέως ή ιστορικού να αποκτήσω, διότι τοιούτος δεν είμαι. Πλην αλλ' όμως ταχέως κατεβαίνω εις τον τάφον και ο άδολος πατριωτισμός μου δεν με αφήνει να συνθάψω μετ' εμού, αλήθειαν την οποίαν κατέχω»*****36
5. Για την επιστολή του γέροντα Δ. Ξυλάρα, δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς ότι την έχει συντάξει ο Κ. Ωρολογάς. Στην επιστολή αυτή αναφέρεται ότι με συστάσεις του Λυκούργου και του καπετάν Σταμάτη ο Γ. Δημητριάδης πήρε «ανάξια» το Αργυρούν Αριστείον. Όπως είναι γνωστό το Αργυρούν Αριστείον απονεμήθηκε στους Αξιωματικούς του αγώνα. Άρα ήταν Αξιωματικός και δεν είναι δυνατόν οι Αρχηγοί της Σάμου να τούκαναν τέτοια χάρη και οι ίδιοι να γινόντουσαν ψεύτες και «παραχαράκτες» της αλήθειας. Αν ήταν υπαξιωματικός θάπαιρνε το χαλκούν κι αν ήταν στρατιώτης, θάπαιρνε το σιδηρούν αριστείο.
6. Θα ήθελα να αναφερθώ και στο ύφος του Γ. Δημητριάδη στην απαντητική του επιστολή που δημοσιεύτηκε στον «Εύριπο». Παρά την πίκρα του για την εναντίον του προσωπική επίθεση, απαντά με μια αξιοπρόσεκτη σοβαρότητα και ευγένεια. Τα στοιχεία αυτά δηλούν ανώτερο άνθρωπο. Δεν καταδέχεται να ανθυβρίσει τον Ε. Σταματιάδη, διότι δεν έχει την τέχνη αυτή, όπως γράφει, «Η τέχνη του υβρίζειν έργον χυδαίων και βαναύσων ανθρώπων, είναι πολύ μακράν παντός συναισθηνομένου την θέσιν αυτού και της κοινωνίας των ομοίων του»****37
7. Θα ήθελα επίσης να αναφερθώ σε μια αποστροφή της Χριστίνας Κουλούρη: «Δεν είναι, νομίζω, τυχαίο ότι σχεδόν όλες οι ιστορίες της Σάμου αναφέρονται στο στοιχείο του διχασμού και της διχόνοιας ως χαρακτηριστικό της ιστορικής πορείας του νησιού από την αρχαιότητα ως το παρόν»*****38. Είναι πιστεύω η κύρια αιτία και της διαμάχης του Ε. Σταματιάδη με τον Γ. Δημητριάδη. Αλλά, επειδή το ζιζάνιο αυτό «φυτρώνει» σ' όλη την Ελλάδα - και βέβαια που μαστίζει από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα την πατρίδα μας. Ας ελπίσουμε κι ας ευχηθούμε γι' αυτό, ότι το ζιζάνιο αυτό κάποτε θα ξεραθεί και δε θα ξαναφυτρώσει στην πατρίδα μας...
Κώστας Σγούρος
********
1. Στην παναγιά τη Σπηλιανή Σάμου. Επιμέλεια Ι.Ε. Στεφανή Θεσσαλονίκη 1995 - σελ. 44.
2. Γ. Ι. Φουσάρα: Η Μετεπεναστατική Χαλκίδα στα ανέκδοτα απομνημονεύματα του Γεωργίου Ψύλλα «Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών» τόμος Ζ΄ Αθήναι 1960 - σελ. 136-137.
3. Κ. Καλατζής: Γεώργιος Κλεάνθης, φωνή Ελευθερίας, από το «Ο Γ. Κλεάνθης και η εποχή του» Έκδοση Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σάμου - πρακτικά Συνεδρίου - Σάμος 1991 - σελ. 36
4. Γεωργίου - Αναγνώστη Κλεάνθη: ΑΠΑΝΤΑ. Επιμέλεια - Υπομνήματα Μ.Γ. Βαρβούνης: πνευματικό ίδρυμα Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου»
Βιβλιοθήκη Επιστημονικών Εκδόσεων - β - Αθήνα 1995 σελ. 17-18
5. Κ. Καλατζής ο.π. σελ. 36-37
6. Γ.Κ. Αγάθος: Η Ευρωπαϊκή διπλωματία και ο αγώνας της Σαμιακής πολιτείας 1830-1834 για Ένωση με την Ελλάδα (ο Γ. Κλεάνθης και η εποχή του: Έκδοση Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Σάμου -1- πρακτικά Συνεδρίου) Σάμος 1991 σελ. 148-149-150 και
Αλέξης Σεβαστάκης: Η θεμελίωση της Σαμιακής πολιτείας: ΣΑΜΙΑΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ - τόμος Δεύτερος 1995-1996 - πνευματικό ίδρυμα Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου» Αθήνα 1996 σελ. 317-318-319-322-323
7. Γ.Κ. Αγάθος ο.π. σελ. 152-154
8. Κώστας Κόμης: Μετανάστευση Σαμίων στην Εύβοια (1834) ΣΑΜΙΑΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ - τόμος πρώτος - 1994 σελ. 82-83
9. Νικολάου Κ. Μπελλάρα: Το ΕΛΥΜΝΙΟΝ (Λίμνη Ευβοίας)
Β΄ Έκδοσις Αθήναι 1969 - σελ. 62 και Κ.Α. Γουναρόπουλος - Ιστορία της νήσου Ευβοίας. Από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ' ημάς - Θεσσαλονίκη 1930 - σελ. 27.
10. Κώστας Κόμης ό.π. σελ. 84
11. Κώστα Σγούρου: ΧΡΟΝΙΚΟ ΔΗΜΟΥ ΑΥΛΩΝΟΣ - 1833 - 1862 στου Όθωνα τα χρόνια - Έκδοση Ενωτικής Περιοχής Αυλωναρίου Αθήνα 1983 σελ. 31
12. Κώστας Κόμης ό.π. σελ. 85
13. Κώστας Κόμης ό.π. σελ. 89
14. Δαυίδ Αντωνίου: Συμβολή στη Σαμιακή προσωπογραφία: Στοιχεία για τον εκπαιδευτικό Ιωάννη Σφοίνη: ΣΑΜΙΑΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ τόμος τρίτος 1997-1998 - Πνευματικό ΄Ίδρυμα Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου» Αθήνα 1999 σελ. 435
15. Δαυίδ Αντωνίου ό.π. 454
16. Κώστας Κόμης ό.π. σελ. 92-96
17. Μανόλης Α. Βουρλιώτης: οι τοπικοί προεστοί της Σάμου - Η περίπτωση των προγόνων του καπετάν Σταμάτη - ΑΝΤΙΠΕΛΑΡΓΗΣΗ - τιμητικός τόμος για το Νικόλαο Α. Δημητρίου - πνευματικό ίδρυμα Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου» - Βιβλιοθήκη Επιστημονικών Εκδόσεων -2- Αθήνα 1992 σελ. 327
18. Μανόλης Α. Βουρλιώτης ό.π. σελ. 326
19. Προφορική παράδοση στο Αυλωνάρι (Διήγηση Νίτσας Κούκη - Μάρτης 1978)
20. Μητρώον Αρρένων του Δήμου Αυλώνος εν έτει 1879 ανατυπωθέν δ' έν έτει 1885 (Αύξων Αριθμός Αρρένων 1422) - σελ. 65
21. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ Συνταχθείσα και εκδοθείσα υπό Γεωργίου Δημητριάδου Σαμίου αυτόπτου των κατά την Επανάστασιν γεγονότων προς χρήσιν της φιλομαθούς Νεολαίας προς ην ο συγγραφεύς την παρούσαν αντίθεσι. Εν Χαλκίδι εκ του τυπογραφείου Ευρίπου (οδός Βύρωνος) 1866 σελ. 19.
22. Γεωργίου Δημητριάδου ό.π. σελ. 22
23. Γεωργίου Δημητριάδου ό.π. σελ. 19
24. (Μητρώου αρ. 365, Αρχείον Αγωνιστών 24993-25014) και Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ελευθερουδάκη τόμος 4-1528 σελ. 429
25. Επαμεινώνδα Ι. Σταματιάδη: Ο Γεώργιος Δημητριάδης απορραπιζόμενος ως διαστροφεύς και παραχαράκτης της κατά την Ελληνικήν Επανάστασιν Ιστορία της Σάμου
26. Επ. Ι. Σταματιάδης ό.π. σελ. 105 και Εφημερίδα ΕΥΡΙΠΟΣ 13 Μαϊου 1867 φύλλο 95 σελ. 3
27. Πρακτικά της εν Βαθεί Σάμου εκ δεκάτης πανδήμου των Σαμίων Συνελεύσεως - προκαταρκτική Συνεδρίαση την 28η Απριλίου 1834. Δημοσίευση Αρχείου Σάμου 5 (1956) σελ. 94
28. Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια Πυρσός τόμος Θ΄ (1929) σελ. 94
29. Κώστας Κόμης ό.π. σελ. 94
30. Κώστα Σγούρου ό.π. σελ. 31-32-33
31. Τάγματα Αριστείας και στρατιωτικά μετάλλια της Ελλάδος (πολεμικό Μουσείο) Αθήνα 1991 σελ. 84
32. Κώστα Σγούρου ό.π. σελ. 53
33.
34. Κώστας Σγούρος ό.π. 113
35. Κώστας Σγούρος ό.π. 121
33. Ο Γεώργιος Δημητριάδης απορραπιζόμενος ως διαστροφεύς και παραχαράκτης της κατά την Ελλην. Επανάστασιν Ιστορία της Σάμου υπό Επαμεινώνδου Ι. Σταματιάδου Αθήνησι τύποις Π.Α. Σακελλαρίου 1867 (σελ. 4-5-6-102 μέχρι 107).
34. Εφημερίδα «ΕΥΡΙΠΟΣ» 13 Μαϊου 1867 Τεύχος 95 - σελ. -3
35. Ο Γεώργιος Δημητριάδης απορραπιζόμενος... υπό Ε. Σταματιάδου ό.π. σελ. 5
36. Γ. Δημητριάδου: Ιστορία της Σάμου ό.π. σελ. 4
37. Εφημερίδα «ΕΥΡΙΠΟΣ» ό.π. σελ. 3
38. Χριστίνα Κουλούρη: Η Σάμος στα σχολικά βιβλία της ηγεμονίας - σχέσεις Εθνικής και τοπικής ταυτότητας - «Η ΣΑΜΟΣ ΑΠΟ ΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ» πρακτικά Συνεδρίου τόμος Β΄ - Πνευματικό ίδρυμα Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου» - Βιβλιοθήκη Επιστημονικών Εκδόσεων - 12 Β Αθήνα 1998 σελ. 559
ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΤΩΝ ΣΑΜΙΩΝ
ΣΤΗΝ ΕΥΒΟΙΑ ΤΟ 1834
Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ
Ελλάς ω Μήτερ δεν σε αρνούμαι
Αν και πολλά σε παραπονούμαι
πώς να νάχης συ την Ελευθερίαν
Και να με σπρώχνης εις την Τουρκίαν
Τούτο με κάμνει ν' αδημονώ.
Γεώργιος Κλεάνθης
Όταν οι γενναίοι Σαμιώτες, τον Απρίλη του 1821, ξεσηκώνονταν για τη λευτεριά τους με ηγέτες τον Λυκούργο Λογοθέτη και τον καπετάν Σταμάτη Γεωργιάδη, πίστευαν πως ο μόνος αντίπαλος ήταν ο Τούρκος κατακτητής. Κι ως προς αυτόν τα κατάφεραν
 |
| ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΛΟΓΟΘΕΤΗΣ |
καλά. Μετά από πολύχρονους ηρωικούς και αιματηρούς αγώνες κέρδισαν τη λευτεριά τους. Κι η νίκη τους είχε τεράστια σημασία, γιατί η Σάμος ήταν μια ανάσα μακριά από την Τουρκία. Λιγότερο από ένα χιλιόμετρο.
Όμως οι γενναίοι Σαμιώτες δεν γεύτηκαν τη λευτεριά τους. Δεν είχαν δυστυχώς υπολογίσει τη διεθνή διπλωματία και τη θέληση των Μεγάλων Δυνάμεων. Μάλιστα πολλοί κατηγόρησαν και τον Καποδίστρια και τον Κωλέττη, για συμμετοχή στο «παζάρεμα». Έτσι με «το πρωτόκολλο του Λονδίνου, που υπέγραψαν οι Μεγάλες Δυνάμεις με την Τουρκία (3 Φεβρ. 1830), αναγνωρίζεται η ανεξαρτησία της Ελλάδος, μένει όμως εκτός των συνόρων του νέου κράτους η Σάμος. Ακολουθούν νέοι ατελέσφοροι αγώνες έως το 1834, οπότε αναγκάζονται οι μεν επιφανέστεροι αγωνιστές να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους, οι δε υπόλοιποι να αποδεχθούν το νέο καθεστώς. Δύο χρόνια πιο πριν ο Σουλτάνος είχε υπογράψει φιρμάνι που καθιστούσε τη Σάμο Ηγεμονία φόρου υποτελή στην Τουρκία με ηγεμόνα χριστιανό ορθόδοξο.»*****1
 |
| 1794 «Αρχαίο υδραγωγείο στη Σάμο. 1794» © LUIGI MAYER (1755–1803). «VIEWS IN TURKEY IN EUROPE AND ASIA, COMPRISING ROMELIA, BULGARIA, WALACHIA, SYRIA AND PALESTINE: SELECTED FROM THE COLLECTION OF SIR ROBERT AINSLIE. DRAWN BY LUIGI MAYER AND ENGGRAVED BY WILLIAM WATTS, 1801. BIBLIOTHÈQUE NATIONALE DE FRANCE». |
Έτσι οι «λεύτεροι» Σαμιώτες, αναγκάζονται να μεταναστεύσουν στην Ελλάδα. Οι περισσότεροι έρχονται στην Εύβοια.
 |
| 1801 «Δυτικό λιμάνι της νήσου Σάμου» © LUIGI MAYER (1755–1803). «VIEWS IN TURKEY IN EUROPE AND ASIA, COMPRISING ROMELIA, BULGARIA, WALACHIA, SYRIA AND PALESTINE: SELECTED FROM THE COLLECTION OF SIR ROBERT AINSLIE. DRAWN BY LUIGI MAYER AND ENGGRAVED BY WILLIAM WATTS, 1801. BIBLIOTHÈQUE NATIONALE DE FRANCE» |
Όπως γράφει ο τότε Νομάρχης της Εύβοιας Γ. Ψύλλας «το δυσκολώτερον πάντων ήτο ότι, πανδημείς κατέφευγον εκεί τότε οι Σάμιοι, ως αποδοθείσης της νήσου των εις την Οθωμανικήν κυριαρχίαν υπό των τριών Δυνάμεων και έπρεπε βεβαίως να τοις ευρίσκω οικίας δια να καταλύωσι, τούτου δε ένεκα έπρεπε να καταλαμβάνωνται αι κεναί των Οθωμανών οικίαι, τας οποίας ούτοι, ή οι επίτροποι των απόντων, μετά πολλής δυσκολίας παρεχώρουν».****2
Ανάμεσα στους Σαμιώτες που φθάνουν στη Χαλκίδα είναι ο Λυκούργος Λογοθέτης κι ο καπετάν Σταμάτης Γεωργιάδης, ηγέτες της Επανάστασης του 1821. Ο ποιητής κι αγωνιστής Γεώργιος Κλεάνθης, οι λόγιοι - Ιωάννης Λεκάτης και Ιωάννης Σφοίνης κι ο Γεώργιος Δημητριάδης, Σχολάρχης του Σχολαρχείου Καρλοβασίου.
Η τραγωδία της Σάμου έχει αρχίσει. Με κορυφαίο ένα ωραίο άντρα, που «γλυκεία μορφή του ήταν ανταύγεια της αγαθής ψυχής του» όπως γράφει ο Καρλοβασίτης γιατρός Εμμανουήλ Κρητικίδης (στην τοπογραφία της Σάμου). Τον Γεώργιο Κλεάνθη, τον μεγάλο της Σάμου ποιητή, τον γενναίο αγωνιστή, που πήρε μέρος σε όλες τις στρατιωτικές επιχειρήσεις μαζί με το θείο του, τον μεγάλο ηγέτη Λυκούργο Λογοθέτη.
«Ο Γεώργιος Κλεάνθης πάνω στη βράση του αγώνα αγάπησε παράφορα την κόρη του καπετάν Σταμάτη, την πεντάμορφη Κλεοπάτρα. Ένας εξαίσιος έρωτας γεννημένος μέσα στη φλόγα του ανελέητου πολέμου. Ο γάμος, λαπρός, έγινε το 1833 στο Νέο Καρλόβασι. Ένας εξαίσιος γάμος. Δύο ιδανικοί ερωτευμένοι. Οι Θεοί όμως δε συγχωράνε τους ιδανικούς. Ζηλεύουν»*****3
«Όταν το Μάιο του 1834 ο Λογοθέτης Λυκούργος έφυγε από το νησί, ο Γ. Κλεάνθης παρέμεινε συνεχίζοντας τον αγώνα ως Πρόεδρος της τελευταίας Επαναστατικής Επιτροπής και αναχώρησε για την Εύβοια, τόπο εξορίας των αγωνιστών της Σάμου από το Ηγεμονικό καθεστώς τον Ιούλιο του 1834»******4.
«Τελευταίος ο Κλεάνθης. Εγκαθιστά έγκυο την Κλεοπάτρα στην Κάρυστο και εκείνος γυρίζει στη Μύκονο, όπου επιστατεί στη μεταφορά των αυτοεξορίστων. Και στη Μύκονο ή στην Τήνο είναι, όταν τον χτυπάει ο κεραυνός. Η είδηση του θανάτου της Κλεοπάτρας πάνω στη γέννα. Το χτύπημα ήταν τρομερό. Δε θα συνέλθει απ' αυτό ποτέ. Βυθίζεται στο πέλαγος της απελπισίας. Το 1839 σε ηλικία 38 ετών, πεθαίνει στον Ωρωπό. Θρηνώντας το 1834 το ωραιότερο ποίημά του: το θρήνο. Η κορυφαία στροφή της ποίησης του Κλεάνθη:
Στ' ακρογιάλι ρωτώ της Μυκόνου
και ηχώ μ' απαντάει βραχνά
εβασίλευσ' ο ήλιος της Σάμου
στης Καρύστου τα μαύρα βουνά».*****5
ΟΙ ΣΑΜΙΩΤΕΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΥΒΟΙΑ
Μετανάστη αδελφέ μου
τίποτε δε μας χωρίζει
Ούτε τόπος ούτε χρόνος
των ψυχών μας διασχίζει
Ένωσιν την σωστικήν.
Γεώργιος Κλεάνθης
Η μετανάστευση των Σαμίων στην Εύβοια το 1834 ήταν, χωρίς αμφισβήτηση, σταθμός στην ιστορία των δύο μεγάλων νησιών της πατρίδας μας.
Για τη Σάμο ήταν βέβαια τραγωδία, ενώ για την Εύβοια ένα πρόβλημα. Γιατί έτσι το είδαν τότε οι δικοί μας. Από το Νομάρχη δ. Ψύλλα, μέχρι τον τελευταίο Ευβοιώτη.
Βέβαια σήμερα, κοντά δυο αιώνες μετά, θα πρέπει να θεωρούμε τιμή μας, που κάποτε το άνθος των αγωνιστών και των λογίων της Σάμου ήρθε να μείνει στον τόπο μας. Τιμή μας και μόνο. Κάθε άλλη σκέψη είναι απαγορευτική.
Οι υπέροχοι αυτοί άνθρωποι δεν ήρθαν στην Εύβοια για να μας δημιουργήσουν προβλήματα. Με πόνο ψυχής αυτοεξορίστηκαν. Και πριν πάρουν το δρόμο της ξενιτιάς είχαν δώσει ένα υπέροχο αγώνα - υπέροχοι αυτοί - εναντίον των ξένων και ντόπιων κατακτητών.
Κι ως προς τους ξένους κατακτητές καλά τα κατάφεραν. Με τους ντόπιους ήταν το πρόβλημα. Ο Καποδίστριας κι ο Κωλέττης αποδείχτηκαν δύσκολοι «αντίπαλοι»****6 Στο τέλος ήρθε κι ο κουφός Βαυαρός, ο «ελεώ Θεού Βασιλεύς των Ελλήνων». Οι Σαμιώτες θέλησαν να ζητήσουν τη βοήθειά του. Και να η απάντηση του «Έλληνα» βασιλιά.»
«Η ιερότης των συνθηκών αι οποίαι είναι η βάσις του νέου βασιλείου.... επιβάλλουσι εις τον Βασιλέα το χρέος του να μη δώσει ακρόασιν εις καμίαν αίτησιν, σκοπόν έχουσα την προσβολήν των ηγεμονικών δικαιωμάτων της Οθωμανικής Αυλής». (10-5-1833).
«Τούτοι οι καινουριοι δυνάστες μάς έφεραν την καρμανιόλα, για να μας κόβουν τα κεφάλια, όταν ζητούσαμε ελευθερία κι οι Σαμιώτες ζήτησαν τη βοήθειά τους για ελευθερία. Τι ειρωνεια! Όλες τους οι πράξεις ήταν πράξεις κατακτητών και όχι ανθρώπων που ήρθαν να βοηθήσουν το λαό μας κι οι Σαμιώτες ζήτησαν τη βοήθειά τους, για να μην κατακτηθούν. Πόσο έπεφταν έξω! Τούτοι κόντεψαν να σκοτώσουν τον Κολοκοτρώνη κι οι Σαμιώτες τους ζήτησαν δικαιοσύνη. Πόσο ξεγελάστηκαν! Με τέτοιους φωστήρες που μας κουβάλησαν οι τρεις προστάτιδες δυνάμεις, πώς να δούμε προκοπή...
... Το ρολόι της ιστορίας για το νησί χτύπησε τότε, την υπέρτατη ώρα κι ο λαός του νησιού την ένιωσε βαθιά στην ψυχή του. Δεκαοχτώ χωριά φανέρωσαν τη θέλησή τους, ελευθερία ή θάνατος και προτίμησαν το θάνατο με την αυτοεξορία στη Χαλκίδα. Ήταν θάνατος, γιατί ήξεραν πολύ καλά που πήγαιναν, γυμνοί, ξυπόλητοι, πάμπτωχοι, έχοντας το τίποτα. Πήγαιναν σ' έναν ακαλλιέργητο, στενό και ξερό μέρος που το θέριζε η ελονοσία. Πήγαιναν σε μια κυβέρνηση τυχοδιωκτών που το μόνο που θα τους έκανε, όταν διαμαρτύρονταν, ήταν να τους κόψει τα κεφάλια με την καρμανιόλα».******7
Έτσι, οριστικά πλέον, με πόνο ψυχής οι Σαμιώτες αναγκάζονται να φύγουν για την Εύβοια.
«Από τεκμήρια της εποχής, γίνονται γνωστές ορισμένες σημαντικές λεπτομέρειες για τη μετοικεσία. Έτσι, πληροφορούμαστε πως η αναχώρηση των Σαμίων από το νησί τους επισημοποιήθηκε αφού προηγουμένως, με την απόφαση της 13ης/25ης Οκτωβρίου 1834, έλαβαν από τον Όθωνα την άδεια εγκατάστασης στη Χαλκίδα. Με την ίδια απόφαση, παραχωρήθηκαν σ' αυτούς δημόσια κτήματα και οικόπεδα, «εις το μάκρος της παραλίας, κατά το πρότερον σχεδιασθέν σχέδιον, δια να κτίσουν εκεί οικιάς, αποθήκας εμπορικάς κα καλύβας ξυλίνας (μπαράγκας).
Μεγαλύτερο ενδιαφέρουν παρουσιάζουν ορισμένα άλλα σημεία της απόφασης, τα οποία αποδεικνύουν πως η εγκατάσταση των Σαμίων εντασσόταν σε ένα ευρύτερο σχέδιο αναδιοργάνωσης και βελτίωσης της οικολογικής και καλλιεργητικής κατάστασης του νησιού^ δηλαδή, σε ένα σχέδιο αύξησης της εγγείου απόδοσης. Συγκεκριμένα, περιλαμβανόταν ειδικό άρθρο για την παραχώρηση βαλτώδους έκτασης στο δήμο της Χαλκίδας, η οποία περιέζωνε το νότιο, το ανατολικό και το βορειοανατολικό τμήμα της πόλης. Ο δήμος αναλάμβανε την υποχρέωση να διανείμει την έκταση αυτή στους δημότες του, συμπεριλαμβανομένων των Σαμίων, με βάση τον αριθμό των μελών της κάθε οικογένειας. Η ρήτρα για τη διατήρηση της κυριότητας των μεριδίων υπήρξε σαφής: «Τον βάλτον τούτον θέλουν ξηράνει αφεύκτως εις τα δύο πρώτα έτη^ εάν αυτή η συμφωνία του φυλαχθή τότε ακυρούται η δωρεά αύτη και μένει ανίσχυρος, η δε ιδιοκτησία περνά πάλιν εις το δημόσιον».
Εκτός αυτού, σε άλλο σημείο της απόφασης αναφερόταν ρητώς, ότι οι παραχωρηθείσες στους Σαμίους γαίες θα έπρεπε να είναι περιορισμένης αποδοτικότητας: «Πρέπει όμως να ληφθώσι τοιαύται γαίαι (αγροί) αι οποίαι εχρησίμευσαν μεν προσκαίρως εις τους παλαιούς κατοίκους, δεν είχον όμως ενοικιασθή θετικώς υπ' αυτών». Έτσι, βλέπουμε πως η απόφαση προσπαθούσε να συνδυάσει την πύκνωση του πληθυσμού της Εύβοιας με την επέκταση των καλλιεργειών σε εδάφη περιθωριακά και με δυσκολίες στην αξιοποίησή τους».******8
Η ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΣΑΜΙΩΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΒΟΙΑ
Με το υπ' αριθμόν 1395 και από 27/9 Νοεμβρίου 1834 έγγραφο της επί των Εσωτερικών Γραμματείας της Ελλάδος προς τους Σαμίους, ωρίζοντο τόποι μετανάστευσης η Χαλκίδα και τα περίξ αυτής ως και τα χωριά της Εύβοιας Καστέλλα, Ψαχνά, Σκεπαστή, Κουρκουλοί, Γιάλτρα, Άγιος Θεόδωρος και Αυγαριά «μετά γαιών εκ πεντήκοντα χιλιάδων στρεμμάτων»******9.
Βέβαια ο κύριος όγκος των μεταναστών εγκαταστάθηκαν στη Χαλκίδα. Μικρός αριθμός Σαμιωτών πήγε και σε άλλες περιοχές, όπως τα νησίδια Πεταλιοί, το Μαρμάρι, οι Κουρκουλοί, η Σκεπαστή, η Λίμνη και ο Δοκός. Επίσης, αρχικά είχε προγραμματιστεί να γίνει εγκατάσταση και στην Καστέλλα, τα Ψαχνά, τον Άγιο Θεόδωρο, τα Γιάλτρα και την Αβγαριά, αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία, που να αποδεικνύουν ότι συνέβη κάτι τέτοιο.********10
Κι ενώ δεν υπάρχουν στοιχεία για εγκατάσταση στα πιο πάνω χωριά, υπάρχει αναφορά για εγκατάσταση στο Αυλωνάρι****1. Εκεί εγκαταστάθηκε η οικογένεια του Γεωργίου Δημητριάδη κι αργότερα μέλη της οικογένειας του καπετάν Σταμάτη Γεωργιάδη.
Βέβαια όπως υπάρχει μπέρδεμα με τους τόπους εγκατάστασης, υπάρχει και με τον αριθμό των ανθρώπων που μετανάστευσαν στην Εύβοια. Πάντως, χωρίς να υπάρχει ακρίβεια στα στοιχεία, φαίνεται ότι οι μετανάστες ήσαν κοντά στις 5.000.******12.
Μοναδικό και σπουδαίο στοιχείο είναι ένας κατάλογος που βρίσκεται στο Ιστορικό Αρχείο Σάμου με τίτλο: Αντίγραφο εκ του καταλόγου των μεταναστών Σαμίων, των αποφασισάντων και ήδη θετικώς να διαμείνωσιν και αποκατασταθώσιν εις την Ελλάδα, επί τη βάσει των δια την μετανάστευσιν αυτών και αποκατάστασιν εκδοθέντων διαφόρων Υ.Β. Διαταγμάτων.
Είναι, όπως δηλώνει και ο τίτλος, αντίγραφο πρωτοτύπου εγγράφου που χάθηκε, όπως πληροφορούμαστε από τους δακτυλογράφους καταλόγους χειρογράφων της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας Ελλάδος που έφερε τον εξής τίτλο: Κατάλογος γενικός των εν Ελλάδι μεταναστευσάντων Σαμίων, ήτοι των ονομάτων των οικογενειαρχών, του αριθμού των ψυχών εκάστης οικογενείας, της θέσεως και των στρεμμάτων της εις αυτούς παραχωρηθείσης εν Ευβοία Εθνικής γης, και διανεμηθείσης κατά κληρουχίας. Τελευταίον ήδη εκ των κατά το 1833 και 1835 γενομένων κληρουχιών επιδιορθωθείς, δια να δοθώσιν επί τη βάσει αυτού και τα ανήκοντα παραχωρητήρια, κατά και τας τελευταίας διαταγάς της επί των εσωτερικών Β΄ Γραμματείας την 30 Σεπτεμβρίου 1837 εν Χαλκίδι»*******13
Ο κατάλογος είχε συνταχθεί με προσπάθειες του Διοικητή Ευβοίας Ι. Μηλαϊτη και με την υπόσχεση ότι θα χρησιμοποιηθεί για τη χορήγηση δανείου στους Σαμιώτες. Στον κατάλογο περιλαμβάνονται 170 οικογένειες που περικλείουν 682 ψυχές. Ανάμεσα στις οικογένειες του Σταμάτη Γεωργιάδη βλέπουμε τις οικογένειες του καπετάν Σταμάτη Γεωργιάδη με 6 ψυχές (αριθμός καταλόγου 13) του λόγιου Ιωάννη Λεκάτη με 4 ψυχές (αρ. καταλόγου 45) του αρχηγού Λυκούργου Λογοθέτη με 5 ψυχές (αρ. κατ. 57) του Σχολάρχη Γεωργίου Δημητριάδη με 3 ψυχές (αρ. κατ. 92) του ποιητή Γεωργίου Κλεάνθη, που αναφέρεται σαν ένα άτομο, γιατί η γυναίκα του Κλεοπάτρα έχει ήδη χαθεί στην Κάρυστο (αρ. κατ. 136) και του λόγιου - εκπαιδευτικού Ιωάννη Σφοίνη με 3 ψυχές (αρ. κατ. 62).
Τον σπουδαίο αυτό δάσκαλο τον Ι. Σφοίνη τον διεκδικεί και η Εύβοια (όπως πολύ σωστά γράφει ο Δαυίδ Αντωνίου)******14, λόγω της μακρόχρονης παραμονής του στο νησί. Ο Ιωάννης Σφοίνης είχε γεννηθεί το 1899 στον Μαραθόκαμπο της Σάμου. Στην Εύβοια για πρώτη φορά διορίστηκε στο Ελληνικό Σχολείο Χαλκίδας το Μάρτη του 1835, σαν πρώτος δάσκαλος.
Τη διεύθυνση του Ελληνικού σχολείου της Χαλκίδας ανέλαβε ο Σφοίνης με υπουργική απόφαση της 17 Ιουνίου 1836, και στις 5 Απριλίου 1837 προβιβάστηκε σε σχολάρχη. Στη Χαλκίδα ως μετανάστης Σάμιος είχε αποκτήσει γεωργική έκταση πλησίον του Δοκού την οποία και καλλιεργούσε. Από τη Χαλκίδα μετατέθηκε στη Σκόπελο (19 Απριλίου 1841), από τη Σκόπελο στην Κύμη (30 Σεπτεμβρίου 1845), από εκεί στη Σπάρτη (20 Αυγούστου 1848), όπου όμως δε μετέβη, διότι τροποποιήθηκε η διαταγή μεταθέσεως και επανήλθε ως σχολάρχης στη Χαλκίδα (2 Σεπτεμβρίου 1848). Στη Χαλκίδα παρέμεινε ως τις 13 Σεπτεμβρίου 1855, οπότε μετατέθηκε στη Λαμία και την 1 Νοεμβρίου του ίδιου έτους προβιβάστηκε σε καθηγητή του Γυμνασίου Λαμιας. Στη Λαμία παρέμεινε ως το φθινόπωρο του 1861, οπότε αποδέχθηκε πρόταση του ηγεμόνα της Σάμου και μετέβη στην ιδιαίτερη πατρίδα ως Γυμνασιάρχης του Πυθαγορείου Γυμνασίου. Λόγω όμως δυσάρεστων γεγονότων δεν παρέμεινε για πολύ στη νέα θέση του, επέστρεψε στην Ελλάδα και διορίστηκε καθηγητής του Γυμνασίου Χαλκίδας (24 Σεπτεμβρίου 1862). Στο τέλος του ίδιου χρόνου μετατέθηκε στο Γυμνάσιο Λαμίας, όπου παρέμεινε μέχρι τις 29 Δεκεμβρίου 1863, όποτε υπέβαλε την παραίτησή του και συνταξιοδοτήθηκε από τις 17 Ιανουαρίου. Πέθανε στη Χαλκίδα στις 2 Οκτωβρίου 1875.*****15
Αλλά βέβαια και τους υπόλοιπους Σαμιώτες, που έζησαν αρκετά χρόνια στο νησί μας, τους διεκδικούμε και τους θεωρούμε δικούς μας ανθρώπους. Πολλοί απ' αυτούς έμειναν μέχρι το τέλος τη ζωής τους στην Εύβοια και άφησαν απογόνους, που ζουν εδώ μέχρι σήμερα. Έτσι ονόματα από τον κατάλογο των μεταναστών της Σάμου το 1834 τα συναντάμε και σήμερα στην περιοχή Αυλωναρίου, αλλά και σε άλλες περιοχές της Εύβοιας. Τα ονόματα των Σαμιωτών που συναντάμε στην Εύβοια είναι: Ανδρέου, Θεοδώρου, Σταμέλος, Μακρής, Ορφανός, Ιωάννου, Αλεξάνδρου, Δημητρίου, Σταματίου, Χανιάς, Ταμπάκης, Βαρελάς, Μαραγκός, Δεμερτζής, Κυριαζής, Αγγελέτος, Μιχελής, Κέπετζης, Κατσούλης, Πέτρου, Νικολής, Λογοθέτης, Χριστοδούλου, Στεφάνου, Γεωργιάδης, Δημητριάδης.****16 Τα δύο τελευταία επίθετα είναι αυτά που έγιναν περισσότερο γνωστά στην περιοχή Αυλωναρίου.
Οι Γεωργιάδηδες που ζουν και σήμερα στο Αυλωνάρι, είναι απόγονοι του Μεγάλου ηγέτη των Σαμιωτών στον αγώνα του 1821, του καπετάν Σταμάτη Γεωργιάδη. Ο καπετάνιος γεννήθηκε στον Μαραθόκαμπο της Σάμου. Πατέρας του ο Γεώργιος Σταμάτης, παππούς του ο Σταμάτης και προππάπος του ο γενάρχης της οικογένειας ο Διαμανής.
«Ο Σταμάτης Γεωργιάδης αφού έμαθε λίγα γράμματα στον Μαραθόκαμπο επέλεξε το επάγγελμα του ναυτικού^ δεν ταξίδευε όμως στα κοντινά με τη Σάμο μέρη, όπως ήταν συνηθισμένο, αλλά έφτασε μέχρι την Αμερική. Γύρισε στην πατρίδα του γύρω στα 1810 μετά από ένα ταξίδι τεσσάρων χρόνων και όπως αναφέρεται: «κατόρθωσε δια της ικανότητάς του να κερδίση σημαντικήν περιουσίαν, ώστε επανελθών εις την πατρίδα του, να διακρίνηται μεταξύ των ευπορωτέρων, απολαύων ένεκα των αρετών του, της κοινής υπολήψεως». Η κοινωνική ανέλιξη του καπετάν Σταμάτη ήταν εντυπωσιακή^ κατόρθωσε σε τέσσερα χρόνια ό,τι δεν μπόρεσε ο πατέρας του σε όλη του τη ζωή: να αποκτήσει μια σημαντική περιουσία και συνεπακόλουθα να επιβάλει το κύρος και την ισχύ του στους συμπατριώτες του»*******17
Το Μάρτη του 1811 ο Σταμάτης Γεωργιάδης και ο αδελφός του Αντώνιος φιλοξένησαν στο Μαραθόκαμπο τον Λυκούργο Λογοθέτη και τούδωσαν ως σύζυγο την αδελφή τους Λουλουδίτσα, παρόλο που αυτή ήταν αρραβωνιασμένη με κάποιον άλλον.*****18
Κόρη του καπετάν Σταμάτη η πανέμορφη Κλεοπάτρα που παντρεύτηκε τον ποιητή Γεώργιο Κλεάνθη και χάθηκε στη γέννα.
Το 1834 ο καπετάν Σταμάτης Γεωργιάδης με την οικογένειά του ήρθε κι εγκαταστάθηκε στη Χαλκίδα. Αργότερα, μέλος της οικογένειάς του ήρθε κι έμεινε στ' Αυλωνάρι, πιθανόν λόγω της συγγένειας με το Γεώργιο Δημητριάδη, που έμενε μόνιμα στην έδρα του Δήμου Δυστίων*****19.
Τον πρώτο Γεωργιάδη που βρήκα στο Μητρώο του Δήμου Αυλώνος είναι ο Σταμάτης Γεωργιάδης, με έτος γεννήσεως το 1876.*****20
Ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ ΣΤΟ ΑΥΛΩΝΑΡΙ
Κι ενώ για τους Γεωργιάδηδες του Αυλωναρίου δεν έχουμε πολλά στοιχεία, για τον Δημητριάδη έχομε αρκετά. Ο Γεώργιος Δημητριάδης γεννήθηκε το 1791****21 στον Μαραθόκαμπο της Σάμου. Η καταγωγή του είναι παράλληλη με την καταγωγή του καπετάν-Σταμάτη Γεωργιάδη. Διαβάζομε στην «Ιστορία της Σάμου» που ο Γεώργιος Δημητριάδης έγραψε στο Αυλωνάρι το 1860: «Ο Διαμαντής ούτος εγέννησε δύο υιούς Σταμάτην και Κωνσταντάκην, οι δύο ούτοι αδελφοί ήσαν υπό την προστασίαν του πατρός των, μέχρις ότου υπανδρευθέντες ετεκνοποίησαν, και ο μεν Σταμάτης εγέννησε οκτώ υιούς, Γεώργιον (ούτινος υιοί Αντώνιος και Σταμάτιος Γεωργιάδης, και 4 θυγατέρας, ων μία ην η Λουλούδα σύζυγος του Λογοθέτου) Δημήτριον, Κωνσταντίνον, Νικόλαον, Χριστόδουλον, Αλέξην, Ιωάννην, και Διαμαντήν, ο τελευταίος ούτος εχρημάτισε μέχρι της αποβιώσεώς του μεγάλος προεστώς της Σάμου, διαδεχθείς τον αδελφόν του Γεώργιον όστις προηγουμένως ην τοιούτος^ [...] ο δε Κωνσταντάκης γενόμενος και ιερεύς, εγέννησε δύο μόνον υιούς Διαμαντήν και Δημήτριον (ούτινος υιός ο Γ. Δημητριάδης) και οκτώ θυγατέρας»*****22.
Βλέπομε λοιπόν ότι ο Γεώργιος Δημητριάδης ήταν δεύτερος εξάδελφος του καπετάν Σταμάτη Γεωργιάδη. Ο παππούς του Κωνσταντάκης ήταν αδελφός του παππού του Σταμάτη Γεωργιάδη.
Τα παιδικά του χρόνια τα πέρασε στο Μαραθόκαμπο. Γράμματα έμαθε στο πλάι ενός σπουδαίου δασκάλου του Ιγνάτιου, που είχε τη Σχολή του στο Βαθύ. Το 1821 τον βρίσκει μαθητή του Ιγνάτιου. Τέλη Μαρτίου της ιερής αυτής χρονιάς έρχεται στη Σάμο απεσταλμένος της Φιλικής Εταιρείας με προκήρυξη του Υψηλάντη και απευθύνθηκε στον Ιγνάντιο. Ο δάσκαλος του Δημητριάδη «δι' ουδένων άλλων ηδύνατο να ενεργήση και εν Σάμω την επανάστασιν με εθνικήν επιτυχίαν και επιτόπιον ασφάλειαν, ειμή δια των παρ' αυτώ μαθητών Γ. Δημητριάδου και Χ. Ματακίδου, ως εχόντων άπασαν την εις τούτο απαιτουμένην ικανότητα και ως διατρεχόντων ήδη το τριακοστόν έτος της ηλικίας των».*****23
Ο Γεώγιος Δημητριάδης «εμύησεν τον γυναικάδελφον του Λυκούργου Λογοθέτη Σταμάτιον Γεωργιάδη, μεθ' ου κατήχησεν όλους τους επιφανείς των κωμών της Σάμου. Κηρυχθείσης δε εν Μαραθοκάμπω την Κυριακήν του Θωμά της Επαναστάσεως, ο Δημητριάδης ανεδείχθη υπασπιστής της Α΄ Χιλιαρχίας Σάμου, και επολέμησεν, κατά τον Λυκούργον, γενναιότατα καθ' όλον τον αγώνα, αναγνωρισθείς πολιτικής Ε΄ τάξεως». ********24
Το 1828 ο Γεώργιος Δημητριάδης διορίζεται γραμματέας της Δημαρχίας Μαραθόκαμπου*****25 και για 3 χρόνια, από το 1832 μέχρι το 1834 Σχολάρχης του Σχολαρχείου Καρλοβασίου*****26.
Στις 28 Απριλίου 1834 ο λαός της Σάμου τον αναγόρευσε παμψηφεί αναπληρωτή Γραμματέα της Συνέλευσης «Συνελθόντος παντός του λαού εις την πλησίον της Ελληνικής Σχολής ευρύχωρον πεδιάδα ανηγορεύθη παμψηφί Πρόεδρος της Συνελεύσεως ο Κ: Α. Γεωργιάδης και γραμματεύς ο Κ: Γ. Κλεάνθης, εν απουσία δε τούτων ενεκρίθη να προεδρεύη την Συνέλευσιν ο Κ.: Χρ. Σταματιάδης και να γραμματεύη ο Κ: Δ. Δημητριάδης.»********27
Τον Ιούλιο του 1834 ο Γ. Δημημητριάδης με όλους τους σπουδαίους του απελευθερωτικού αγώνα και τις οικογένειές τους αυτοεξορίζονται στην Εύβοια. Μετά από σύντομη διαμονή στη Χαλκίδα, έρχεται για να μείνει οριστικά στο Αυλωνάρι. Κουβαλάει όμως βαριά τα άριστα στοιχεία της ταυτότητάς του: «Ο Δημητριάδης Γεώργιος της Σάμου, διεκρίθη και κατά την προεπαναστατικήν περίοδον, καθ' ην προσεπάθησεν να μυήση τους προύχοντας της νήσου εις την Φιλικήν, και κατά το στάδιον της Επαναστάσεως, καθ' ην επολέμησεν γενναιότητα και επολιτεύθη σωφρόνωνς».******28
Στον κατάλογο των μεταναστών Σαμέων με αριθμό 92, η οικογένεια του Γ. Δημητριάδη εμφανίζεται να έχει τρία μέλη.*******29 Εκτός από τη γυναίκα του Λελούδα φαίνεται ότι είχε και κάποιον από τους γονείς του ή της γυναίκας του.
Όταν εγκαταστάθηκε στο Αυλωνάρι του χορηγήθηκε μια έκταση στην τοποθεσία «Γλώσσα» και οικόπεδο σε κεντρικό σημείο του Αυλωναρίου.
Τα επόμενα χρόνια μετά το 1834 ο Δημητριάδης θα φτιάξει ένα σπουδαίο σπιτικό, αρχοντικό και καμάρι για τ' Αυλωνάρι κείνου του καιρού. Ο κυρ Γιώργης ο Σαμιώτης, όπως τον έλεγαν οι Αυλωναρίτες ήταν, ιδιαίτερα αγαπητός από τους ντόπιους. Η προφορική παράδοση τον θέλει να κάνει το γιατρό στο χωριό. Είχε κι ένα μικρό εργαστήρι πούφτιζε σαπούνια. Η γυναίκα του η Λελούδα, έκανε ωραία πλεκτά, κι ήτανε τούτο σπουδαίο πράμα, γιατί οι ντόπιες δεν ξέρανε να πλέξουνε. Ο κυρ Γιώργος κι η γυναίκα του δεν μπόρεσαν ν' αποκτήσουν δικά τους παιδιά. Τη θετή του κόρη τη βρήκαν ένα πρωινό, αφημένη έξω από την πόρτα τους. Τούτη η κόρη η Μαρία, θα παντρευτεί όταν μεγαλώσει τον Αυλωναρίτη Σχολάρχη (καθηγητή της Θεολογίας) Νικόλαο Αποστολίδη. Ο γιος τους Γεώργιος Νικολάου Αποστολίδης, που γεννήθηκε το 1864 στη Χαλκίδα πήρε το όνομα του παππού του. Ο Γεώργιος Αποστολίδης έγινε συμβολαιογράφος στη Χαλκίδα.*****30
Τον Απρίλη του 1844 του χορηγήθηκε το αργυρούν Αριστείον του Αγώνος 1821-29. Το Αριστείον του Αγώνος «ιδρύθηκε με το από 20-5-1834 Β.Δ., το οποίο επικυρώθηκε με το Η΄ Ψήφισμα της Εθνικής Συνέλευσης της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 και απονεμήθηκε σε όλους όσους έλαβαν μέρος στον Αγώνα υπέρ της Ανεξαρτησίας. Περιελάμβανε τρεις τάξεις - το αργυρούν, το χαλκούν και το σιδηρούν - και απονεμόταν αντίστοιχα σε Αξιωματικούς, Υπαξιωματικούς, στρατιώτες, ναύτες και άλλους αγωνιστές.
Οι τιμηθέντες απολάμβαναν ορισμένα προνόμια, όπως να τους παραχωρούνται τα πρωτεία στις εκλογές, να οπλοφορούν χωρίς άδεια, να κατέχουν την πρώτη τιμητική θέση μετά τις Αρχές και να απαλλάσσονται από κάθε σωματική εργασία στις γενικές υπηρεσίες του Κράτους»******31.
Στις 8 του Οκτωβρίου του 1844 ο Γεώργιος Δημητριάδης φιλοξένησε στο σπίτι του τον Όθωνα και την Αμαλία που έκαναν επίσκεψη στην Εύβοια. Όπως αναφέρει ο Λουδοβίκος Ross «το βράδυ το περάσανε στο ευρύχωρο χωλ του λαμπρού σπιτιού, όπου φιλοξενήθηκαν οι Μεγαλειότητες τους παίζοντας διάφορα παιχνίδια»******32.
Όσον περνούν τα χρόνια, η οικογένεια του Δημητριάδη αφομοιώνεται πλήρως από την τοπική κοινωνία. Οι ντόπιοι εκτιμούν κι αγαπούν το Δημητριάδη κι αυτός νιώθει πια Αυλωναρίτης. Μακρυά πλέον από τους αγώνες για τη λευτεριά ασχολείται με τα χτυπήματά του στο Αυλωνάρι.
Στον «Επαρχιακό Κατάλογο Καρυστίας των εχόντων προσόντα Ενόρκων δια το 1855 έτος» (ΦΕΚ 10-9-1855) ο Γεώργιος Δημητριάδης, με επιτήδευμα «Κτηματίας» έχει ετήσιο εισόδημα 600*******33. Στον «Γενικό Κατάλογο των εχόντων προσόντα ενόρκων πολιτών της Επαρχίας Καρυστίας δια το έτος 1860» (ΦΕΚ 30-9-1860) ο Γ. Δημητριάδης με εργασία «κτηματίας» έχει ετήσιο εισόδημα 600 και «Αξία ακίνητης περιουσίας» 6000*******34.
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ
ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗ
Τον ίδιο χρόνο, το 1860, ο Δημητριάδης αποφασίζει να γράψει για την πατρίδα του τη Σάμο όσα είδε και έζησε στον δεκάχρονο αγώνα του '21 για τη λεφτεριά που τελικά προδόθηκε από τις ξένες και ντόπιες φατρίες.
Το βιβλίο εκδόθηκε μετά 6 χρόνια, τέλος Νοεμβρίου του 1866, από το τυπογραφείο της Χαλκίδας «Εύριπος». Στο τέλος της αγγελίας της έκδοσης ο συγγραφέας αναφέρει: «Εν Αυλωναρίω την 26 Νοεμβρίου 1860 - ο εκδότης - Γ. Δημητριάδης». Είναι το πρώτο βιβλίο που γράφτηκε αποκλειστικά στο Αυλωνάρι.
Στο εξώφυλλο του βιβλίου διαβάζομε:
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ
ΣΥΝΤΑΧΘΕΙΣΑ ΚΑΙ ΕΚΔΟΘΕΙΣΑ
ΥΠΟ
ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ
ΣΑΜΙΟΥ
ΑΥΤΟΠΤΟΥ
ΤΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ
ΠΡΟΣ ΧΡΗΣΙΝ
ΤΗΣ ΦΙΛΟΜΑΘΟΥΣ ΝΕΟΛΑΙΑΣ
ΠΡΟΣ ΗΝ
Ο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΑΝ ΑΝΑΤΙΘΗΣΙ
«Και μείζον' όστις αντί της αυτού πάτρας φίλου νομίζει, τούτον ουδαμού λόγω»
Σοφοκλής
ΕΝ ΧΑΛΚΙΔΙ
ΕΚ ΤΟΥ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΥ ΕΥΡΙΠΟΥ
(οδός Βύρωνος)
1866
Αξίζει να διαβάσουμε στην αναγγελία του Γ. Δημητριάδη «προς τους φιλομούσους συνδρομητάς».
ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΦΙΛΟΜΟΥΣΟΥΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΑΣ
Από τινω εαυν ανήγγειλα την έκδοσιν της ιστορίας της Σάμου, κατά την αναγέννησιν της Ελλάδος. Η έκδοσις ταύτης ανεβλήθη μέχρι σήμερον^ αιτία της αναβολής ταύτης είναι τα γενόμενα κατά τα τελευταία ταύτα έτη εδη την Ελλάδα, διο και άμα καταστάν την των πραγμάτων, επιχειρώ να εκπληρώσω την υπόσχεσίν μου^ όθεν πέποιθα ότι οι κύριοι συνδρομηταί ευμενώς θέλουσιν συγχωρήσει την.
Κύριοι! Ιστορικός δεν είμαι, διο και δεν πρέπει να απαιτήσετε από τας χείρας μου επιστημονικόν τι ιστορικόν βιβλιον, φέρει όμως το βιβλίον, όπερ ήδη έχετε ανά χείρας το κυριότατον της ιστορίας συστατικόν, την αλήθειαν αυτόπτης εγενόμην των πραγμάτων, τα οποία εκθέτω^ και τα εκθέτω ειλικρινώς, όπως τα αντελήφθην.
Περιττόν νομίζω να επαναλάβω και τώρα τον σκοπόν όστις με παρεκίνησεν εις την συγγραφήν ταύτην περί τούτου ωμίλησα εις την αγγελίαν μου, και ταύτην έχετε και ήδη υπ' όψιν σας: δεν προεθόμην να πορισθώ χρήματα, διότι εις την Ελλάδα ολίγη είναι η εξόδευσις του βιβλίου. Δεν προεθέμην δε ουδέ δόξαν συγγραφέως ή ιστορικού να αποκτήσω, διότι τοιούτος δεν είμαι. Πλην αλλ' όμως ταχέως κατεβαίνω εις τον τάφον και ο άδολος πατριωτισμός μου δεν με αφήνει να συνθάψω μετ' εμού αλήθειαν, την οποίαν κατέχω. Έπρεπε την περιουσίαν μου ταύτην, να την αφήσω εις την πατρίδα μου. Είθε να μιμηθωσι πολλού το έργον, και να γράψωσι έκαστος, όσα είδεν ή ήκουσεν, ώστε κατόπιν δόκιμος ιστορικός, θέμενος ενώπιον τας μερικώς ταύτας ιστορίας, να δυνηθεί να συγγράψω πλήρη και αληθή ιστορίαν της αναγεννηθείσης Ελλάδος.
Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΤΑΜΑΤΙΑΔΗ
Λίγους μήνες μετά την έκδοση της Ιστορίας της Σάμου του Γ. Δημητριάδη, ο Επαμεινώνδας Σταματιάδης, ιστορικός συγγραφέας της Σάμου, εκδίδει στην Αθήνα, μέσα στο 1867 βιβλίο, που αποτελείται από 107 σελίδες. Είναι απάντηση στο Δημητριάδη και αντικρούει τα γραφόμενα για τη δράση του αρχηγού του αγώνα της Σάμου Λυκούργου Λογοθέτη. Ο τίτλος του βιβλίου είναι: «Ο ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ απορραπιζόμενος ως διαστροφεύς και παραχαράκτης της κατά την Ελλην. Επανάστασιν ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ - υπό ΕΠΑΜΕΙΝΔΟΥ Ι. ΣΤΑΜΑΤΙΑΔΟΥ - Αθήνισι - 1867».
Αξίζει να δούμε αποσπάσματα απ' αυτό το βιβλίο, γιατί και στοιχεία έχουν για τη ζωή του Δημητριάδη και δηλωτικά είναι της διχόνοιας που κατασπάραζε πάντα τους Έλληνες. Έτσι στον πρόλογο του βιβλίου (σελ. 4-5-6) ο Ε. Σταματιάδης γράφει:
«...επληροφορήθημεν ότι Σάμιός τις, Γεώργιος Δημητριάδης καλούμενος, και εν Αυλωναρίω της Ευβοίας κατοικών, προυτίθετο να εκδώση ιστορίαν της Σάμου^ επειδή δε ηγνοούμεν παντελώς τα κατά τον άνδραν τούτον, όλως άγνωστον όντα, εσπεύσαμεν να ζητήσωμεν περί αυτού παρά πολλών συμπατριωτών ημών πληροφρίας, πάντες δε μια φωνή απεκρίθησαν προς ημάς, ότι ο Κ. Δημητριάδης ήτο απλούς τις γραμματοδιδάσκαλος της εν Καρλόβασοις σχολής, ελάχιστον, ει μη ουδέν, κατά τον αγώνα της Σάμου μέρος λαβών, και επομένως απαρατήρητος καθ' όλον αυτού το τρισκαιδεκάετες διάστημα διατελέσας. Και ημείς δ' αυτοί τον άνδρα προ τινών ετών εν Αθήναις ιδόντες, και εις λόγους περί των της Σάμου πραγμάτων μετ' αυτού ελθόντες, επείσθημεν ότι ουδέν γενναίον παρ' αυτού ηδυνάμεθα να περιμένωμεν, διότι άμοιρος υπάρχει και παιδείας και ξένων γλωσσών και κριτικής και παντός, τέλος, εξ εκείνων, άτινα πρέπει να έχη ο μέλλων να γράψη ιστορίαν, και ιστορίαν μάλιστα των συγχρόνων του. Ουχ ήττον όμως δια την ηλικίαν, επεριμένομεν να ίδωμεν χρονογραφικόν τι πόνημα, ώστε οι μετά ταύτα ασχοληθησόμενοι περί την σαμινήν ιστορίαν να έχωσι προς τοις άλλοις και έτερόν τι βοήθημα δια τον σκοπόν αυτών.
Μετά πλείστης άρα περιεργείας περιμένομεν την υπό του Γ. Δημητριάδου προαγγελθείσαν ιστορίαν της Σάμου, και εν τοις πρώτοις ίσως εσπεύσαμεν να προμηθευθώμεν αυτήν εκτυπωθείσαν, όπως την αναγνώσωμεν. Αλλ' οποία υπήρξεν η έκπληξις ημών, ότε, αντί ιστορικού πονήματος, εύρομεν ανεπιτυχή ψευδών συρραφήν απ' αρχής μέχρι τέλους, εύρομεν ανεπιτυχή ψευδών συρραφήν απ' αρχής μέχρι τέλους, παραμόρφωσιν γεγονότων αξιογέλαστον, επισήμων εγγράφων στρέβλωσιν, και ενί λόγω κακόπλαστον και αδόκιμον δοχείον ύβρεων, συκοφαντιών και ανυπάρκτων πραγμάτων!
Ο Γ. Δημητριάδης υπό μίσους ασπόνδου προς τον καθ' ολον το διάστημα της επαναστάσεως αρχηγόν της Σάμου διατελέσαντα Λογοθέτην Λουκούργον κατεχόμενος, εν μόνον μέλημα έσχε, πώς να αμαυρώση με την δόξαν αυτού, να αναδείξη δε αυτόν πρωτουργόν της εν Σάμω επαναστάσεως, μυήσαντα τους Σαμίους εις τα της Φιλικής Εταιρίας, ιθύντορα του αγώνος, ενί λόγω αρχηγόν της Σάμου. Όπως δε επιτύχη του σκοπού αυτού, δεν εδίστασε, θύων εις το πάθος του εγωισμού, να αμαυρώση την τιμήν και της πατρίδας του, παριστών τον Λυκούργον, και επομένως τους αναδείξαντας αυτόν δια κοινής αποφάσεως αρχηγόν των Σαμίους, ένκεα του κατ' αυτόν απονενοημένου και ανοήτου κινήματος της επί Χίον εκστρατείας, αιτίους της καταστροφής της νήσου εκείνης! Φαίνεται δε ότι εκ προθέσεως εβράδυνε τοσούτον την έκδοσιν του πολυτίμου πονήματός του, το οποίον θεωρεί περιουσίαν εθνικήν, ην δε επεθύμει, ως λέγει, να φέρη μεθ' εαυτού εις τον τάφον, φρονών ότι, αποθανόντων των αοιδίμων εκείνων ανδρών, οίτινες ηδύναντο να διαψεύσωσι τα παρ' αυτού γεγραμμένα, δεν ήθελε τις ευρεθή να ανασκευάση αυτά, ώστε δια του χρόνου ο μεν Λυκούργος να απομείνει, όπως τον παριστά, αυτός δε ο ίδιος να θεωρηθή ως πρωτουργός του εν Σάμω αγώνος, αδικηθείς δε και μη κατ' αξίαν εκτιμηθείς. Ο δείλαιος!
Στο τέλος του βιβλίου (σελ. 102-107) ο Ε. Σταματιάδης δημοσιεύει επιστολήν του
«αγαθού γέροντος Κ. Δημ. Ξυλάρα, ενός των επιζόντων έτι γεραρών λειψάνων της γενεάς του αγώνος του 1821, ου μόνον συγχωρίου αλλά και συγγενούς του Κ. ιστοριογράφου, γινώσκοντος κάλλιον παντός άλλου τα κατ' αυτόν, παρ' ου έχομεν ζητήσει εσχάτως πληροφορίας. Ιδού δε αύτη.
Κύριε Επαμενώνδα!
Μετά την λήψιν της επιστολής σας, αρυσθείς τας οποίας ζητείτε πληροφορίας, εξέθηκα εν τη εσωκλείστω εκθέσει, την οποίαν και πέμπω ημίν δια τα περαιτέρω.
Τας αξιώσεις του περί ου πρόκειται εκλαμβάνω ως αρχήν μονομανίας, κληρονομικής ούσης αυτώ.
Εν Μαραθοκάμπω την 20 Φεβρουαρίου 1867.
Ο Σός
Δ. ΞΥΛΑΡΑΣ
Ως προς το πρώτον ερώτημά σου^ τι ήτο ο Γεώργιος Δημητριάδης, πρώην κάτοικος Μαραθόκαμπου, νυν δε Αυλωναρίου της Ευβοίας, και αν πραγματικώς έλαβε μέρος τόσον ενεργόν εν Σάμω κατά τον αγώνα του 1821, όσον λέγει εις την ιστορίαν του, παριστάνων εαυτόν πρωτουργόν της επαναστάσεως, ιδού εγώ τι γνωρίζω.
Ο Κύριος Γεώργιος Δημητριάδης είναι γέννημα και θρέμμα της κωμωπόλεώς μας Μαραθοκάμπου, συγγενής μου μάλιστα. Κατά τας αρχάς της επαναστάσεως του 1821 ήτο ακόμη μαθητής του μακαρίτου διδασκάλου Ιγναντίου εις Βαθύ. Κατά τα τέλη Μαρτίου του 1821 ελλιμενίσθη εις Βαθύ εν Υδραϊκόν πλοίον, του οποίου ο πλοίαρχος εφανέρωσεν εις τον Ιγνάτιον τα τρέχοντα περί της Ελληνικής επαναστάσεως. Ο δε τα είπε και εις άλλους μαθητάς του, και εις τον ειρημέον Δημητριάδην. Ο Δημητριάδης κατ' εκείνας τας ημέρας έτυχε να έλθη εις Μαραθόκαμπον, δια να κάμη το Πάχα, και εκοινολόγησεν ό,τι ήκουσεν από τον Ιγνάτιον, χωρίς όμως να κάμη μηδέ την παραμικρήν ενέργειαν. Και τι ημπορούσε να κάμη ένας φτωχός μαθητής, ο οποίος δεν είχε καμμίαν επιρροήν εις τον Μαραθόκαμπον!
Την Παρασκευή της Διακαινησίμου εφάνησαν και δύο πλοία Σπετσιώτικα προς τον Πετροκάραβον, τα οποία την αυτήν εσπέραν εκυρίευσαν το εις Κολώναν ελλιμενισμένον κορβέτον της Ρόδου και ακολούθως ηγκυροβόλησαν εις το Ταρβογάζιον. Μετά τρεις ημέρας, ήτοι την Δευτέραν του Θωμά, ηκούσθη ότι ο Λαχανάς εφόνευσεν εις Βαθύ τους Οθωμανούς εμπόρους^ ο αοίδιμος αρχηγός Λογοθέτης Λυκούργος ακόμη δεν είχε φθάσει εις την Σάμον. Προ πολλών ετών κατατρεγμένος, έμενε εις την Σμύρνην οικογενειακώς. Και αφ' ου εξερράγη η επανάστασις έφυγεν από εκεί με ένα Μανολάκην Σμυρναίον, ο οποίος προ πολλού τον είχε κατηχημένον εις τα μυστήρια της Εταιρίας, και ήλθεν εις Σάμον, αφ' ου προηγουμένως απέρασεν από τον Πάτμον και εντάμωσε τον Δ. Θέμελην, ο οποίος και αυτός ήλθε μαζύ του. Αφ' ου ήλθεν εις την Σάμον, δεν απέρασαν πολλαί ημέραι, και εκηρύχθη γενικός αρχηγός, και διέδωκεν εις όλα τα έρη την επανάστασιν. Περιοδεύων δε με τους οπαδούς του τα χωρία, ήλθε και εις τον Μαραθόκαμπον. Ο λαός συνηθροίσθη εις την εκκλησίαν του Οσίου Αντωνίου, δια να διδαχθή από τον Λυκούργον τα της επαναστάσεως.
Ο διαληφθείς Γεώργιος Δημητριάδης τότε εχρησίμευσεν εις το να μοιράση μόνον κηρία εις τους συναθροισθέντας. Αν λοιπόν εκ μόνης της διανομής των κηρίων φαντάζεται ότι αυτός ύψωσε την σημαίαν της επαναστάσεως, μεγάλως λανθάνεται^ διότι η σημαία της επαναστάσεως υψώθη επί της Σάμου συνεργεία του αρχηγού Λογοθέτου Λυκούργου, και ουχί του Γ. Δημητριάδη, όστις δεν είχεν ουδέ την παραμικράν σημασίαν εις τον τόπον.
Κατά τας 3 Ιουλίου του αυτού έτους 1821 ημέραν Κυριακήν περί ώραν 9 εφάνη από τον Μαραθόκαμπον ο ναύαρχος της Τουρκίας Καραλή-πασάς με 28 μοναδικά πλοία, τρίκροτα, φρεγάτας, κορβέτας κ.τ.λ. Την ιδίαν εσπέραν άπας ο στόλος ηγκυροβόλησεν εις το Ποτοκάκι, παραθαλάσσιον της Χώρας. Τότε ο λαός της Σάμου κατέφυγεν εις τα όρη, καθώς και ο Γ. Δημητριάδης εις τας υπωρεείας του υπερηφάνου και υψηκορύφου Κέρκη ο δε γενναίος Λυκούργος με τους Μαραθοκαμπίους καπιτανέους, Σταμάτην Γεωργιάδην, Κωνσταντίνον Παλαιόν και Σεβαστόν Γραγάν και άλλους Σαμίους και ξένους, οίον τον Χ. Γεώργιον Κρητικόν κ.τ.λ., εκάθητο εις Χώραν. Τότε είπεν εις όλους τους καπιτανέους τα αξιομνημόνευτα ταύτα λόγια^ «Είμαι ωρκισμένος, Κύριοι, να μη δείξω ποτέ νώτα εις τον εχθρόν, αλλά στήθος». Ταυτοχρόνως ο ίδιος και οι παρευριθέντες κατέβησαν εις το Ποτοκάκι, και ύψωσαν την σημαίαν της επαναστάσεως, δια να αντιπαραχθώσι εις τον εχθρόν.
Μετά μίαν ημέραν ή δύο, δεν ενθυμούμαι τόσον καλά, οι Τούρκοι έκαμαν απόβασιν εις το ακρωτήριον Καβοφονιά, αλλά δεν επέτυχαν, διότι προφθάσας ο Σταμάτης Γεωργιάδης και οι άλλοι ανωτέρω μνημονευθέντες ήρωες, τους κατέσφαξον και τους εθαλάσσωσαν. Ο τότε αρχιερεύς της Σάμου Κύριλλος ήλθεν εις τον Μαραθόκαμπον, και έφερε μίαν οθωμανικήν κεφαλήν^ ο δε Γ. Δημητριάδης, αφ' ου επληροφορήθη περί της νίκης και της κεφαλής, εξήλθεν από τα σπήλαια του Κέρκη και εφάνη εις την αγοράν του Μαραθοκάμπου. Μετά την αναχώρησιν αμφοτέρων των στόλων, οθωμανικού και ελληνικού, οι Σάμιοι οπωσούν ησύχασαν, ο δε Γ. Δημητριάδης, ως πτωχός και άπορος, μη δυνάμενος να προσπορισθή άλλως προς τα προς το ζην, κατ' επιείκιαν διωρίσθη από τον Λυκούργον γραμματεύς των εισοδημάτων του εν τη Κολόνα Πατμιακού Μετοχίου. Ταυτοχρόνως ησθένησε και ενοσηλεύετο από του 1821 - 1828, χωρίς να έχη ούτε υπόληψιν, ούτε την ελαχίστην επιρροήν εις τους Μαραθοκαμπίτας και τους άλλους Σαμίους. Εν τω μεταξύ ελάμβανε τα προς το ζην και από την οποίαν μετήρχετο τότε τέχνην του σαπωνίου.
Κατά το 1828 ήλθεν εις Σάμον ο Κ. Ιωάννης Κωλέτης ως έκτακτος επίτροπος των ανατολικών Σποράδων. Τότε ο διαληφθείς Γεώργιος διωρίσθη γραμματεύς της δημαρχίας Μαραθοκάμπου, και μετά την αναχώρησιν του Κωλέτου μετέβη εις την Ελλάδα. Επανήλθεν εις την Σάμον με τον Ιωάννην Λεκάτην ως υπηρέτης του τυπογραφείου κατά το 1832. Κατώκησεν εις Καρλοβάσια, επομένως έγινε διδάσκαλος των Καρλοβασίων με τας εξηγήσεις ενός συμμαθητού του μέχρι του 1834, καθ ον χρόνου ήλθεν εις Σάμον ο Χασάν μπέης, και επομένως μετηνάστευσε και αυτός εις την Ελλάδα. Δια συστάσεως του Λυκούργου και του καπετάν Σταμάτη ηξιώθη να λάβη αναξίως παρά του βασιλέως της Ελλάδος το οποίον έχει αργυρούν αριστείον^ όπερ, όταν ήρχετο εις Μαραθόκαμπον, επιδεικτικώς έφερεν εις το στήθος του^ διότι είναι φυσικά άνθρωπος αλαζών και μάταιος. Πολλοί Μαραθόκαμπιοι τότε είπον εις αυτόν, ότι αναξίως του εδόθη το αριστείον, διότι ούτε εις την επανάστασιν έπραξέ τι, ούτε παρευρέθη εις τον πρώτον εκείνον πόλεμον, όστις εδόξασε τους παρευρεθέντας εκείνους ήρωας και την Σάμον.
Συνετάχθη εν Μαραθοκάμπω την 20 Φεβρουαρίου 1867.
Ιδού δε τι γράφει περί του Δημητριάδου και ο δι' ου έπεμψεν ημίν ο Κ. Ξυλάρας την ανωτέρω επιστολήν και έκθεσιν αυτού φίλος ημών Κύριος Κ. Ω. συγχώριος και αυτός και συγγενής του διευθύνοντος και ενεργήσαντος την επανάστασιν εν Σάμω.
Φίλτατέ μοι Επαμεινώνδα!
Τας επιστολάς σου της 1 και 3 Φεβρουαρίου έλαβν προ ημερών, και την έγκλειστον προς τον θείον μου Ξυλάραν έπεμψα αμέσως. Σήμερον έλαβον απάντησίν του και επιστολήν προς υμάς περιέχουσαν έκθεσιν αφορώσαν τον ιστοριογράφον Δημητριάδην, τον αξιούσα την δόξαν του αρχηγού της επαναστάσεως εν Σάμω κατά το 1821^ το κατ' εμέ δε γνωρίζω τα κατά την εποχήν εκείνην, διότι ήμην διετηής. Εξ όσων όμως ήκουσα από τους μεγαλειτέρους μου και έμαθον εκ παραδόσεως, γνωρίζω ότι ο Λυκουργος ήτο ο αρχηγός της επαναστάσεως εν Σάμω, και υπ' αυτόν διεκρίθησαν οι οπλαρχηγοί Σ. Γεωργιάδης και Λαχανάς, ιδίως ο πρώτος εις την κατά τον Καβο-φονιά μάχην, ήτις ήτο η κρισιμωτάτη, και μετ' αυτού ο Κ. Παλαιός, Καπετάν Σεβαστός και εις Χ. Γεώργιος Κρης μετ' ευαρίθμων άλλων υπαρχηγών και στρατιωτών^ ο δε Δημητριάδης ουδέποτε ηκούσθη ούτε ως αρχηγός, ούτε ως υπαρχηγός, ούτε ως απλούς τουλάχιστον στρατιώτης, ούτε ως συντελέσας άλλως πως εις τον ιερόν εκείνον αγώνα^ εξ εναντίας εθεωρείτο και θεωρείται ως άνθρωπος άσημος, ποταμός και ουδεμιάς υπολήψεως απολαμβάνων. Εις Μαραθόκαμπον μάλιστα εθεωρείτο γελοίος υπό των προυχόντων, και εξετιμάτο ως σχολαστικός^ εχλευάζετο και απεκαλείτο χεζολεκανίδα, αλλά διατί τω απέδιδον το επίθετον αυτό αγνοώ. Είναι όμως τόσο κοινόν εις Μαραθόκαμπον, ώστε και σήμερα αν ερωτήσεις Μαραθοκάμπιόν τινα εκ των συγχρόνων του ή και των νεωτέρων του ούτω^ «ηξεύρεις τον Γεωργάκην τον χεζολεκανίδα;» θ' αποκριθή «α! τον Γεωργάκη του Διακοδημήτρη; τον ξέρω». Ίσως οι περίφημοι αρχηγοί, κατά τον ιστοριογράφον, του τότε καιρού έχεζον τας λεκανίδας, φοβούμενοι να εξέλθωσι την νύχτα της θύρας της οικίας των, διότι και σήμερον έτι τους δειλούς και φοβουμένους την νύχτα τους αποκαλούσι χεζολεκανίδας, σκατιάδες και τα παρόμοια. Ο Κύριος Δημητριάδης είναι πρώτος εξάδελφος της μητρός μου, και ήθελα κομπάζει και εγώ ότι ο θείός μου υπηρξεν ο πρωτεπαναστάτης της Σάμου^ αλλά δυστυχώς ουδέποτα άκουσα, αν και 48 ετών ήδη, περί του συγγενούς μου τούτου κατόρθωμά τι εκτός του επιθέτου του χεζολεκανίδα. Ιδού, φίλτατε ό,τι περί του ανθρώπου αυτού γινώσκω.
Λιμήν Βαθέος Σάμου την 25 Φεβρουαρίου 1867.
Πρόθυμος φίλος
Κ.Ω.
Χάριτας ό,τι πλείστας ομολογούμεν προς τον φίλον ημών Κύριον Κ.Ω. διότι δια του αστείου αυτού γράμματος έδωκεν ημίν την καλλίστην και καταλληλοτάτην επισφράγισιν της περί του γελοίου προσώπου του Δημητριάδου πραγματείας ημών».******33
Ο Γ. Δημητριάδης θα απαντήσει στον Ε. Σταματιάδη από την εφημερίδα «Εύριπο» της Χαλκίδας. Θα ακολουθήσουν νέες «κονταρομαχίες» και έκδοση δεύτερου βιβλίου από τον Σταματιάδη. Ο τίτλος του «Δεύτερον απορράπισμα του διαστροφέως και παραχαράκτου της κατά την Ελληνικήν Επανάστασιν Ιστορία της Σάμου Γεωργίου Δημητριάδου - Αθήναι 1868».
Η ΠΙΚΡΑ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗ
Ο γέρος του Αυλωναρίου, 76 χρονών πια το 1867, πικράθηκε όταν έμαθε την αντίδραση του Ε. Σταματιάδη, «Αγράμματος», «γραφικός», «γελοίος», «χεζολεκανίδας». Η αντιπαράθεση στα γεγονότα είναι θεμιτή και επιβάλλεται. Αλλά η ανέντιμη επίθεση σε προσωπικό επίπεδο και μάλιστα από ένα άνθρωπο που όταν ο Γ. Δημητριάδης αυτοεξοριζόταν στην Εύβοια δεν είχε ακόμα γεννηθεί. Έφερε μεγάλη πίκρα στο γέρο του Αυλωναρίου. Να σημειώσω εδώ ότι ο Ε. Σταματιάδης γεννήθηκε το 1835 στη Σάμο και πέθανε το 1901 στη Σμύρνη.
Απάντησε βέβαια με συνεχόμενες δημοσιεύσεις, από την εφημερίδα «Εύριπος» της Χαλκίδας. Όμως δεν ήταν εκεί το πρόβλημα. Ποιος είχε δηλαδή δίκιο. Κύρια η καρδιά του είχε πικραθεί. Ευνοημένος από το Θεό, γιατί πέθανε σε βαθιά γεράματα στο Αυλωνάρι, πικράθηκε από τους ανθρώπους.
Η αντιπαράθεση Γεωργιάδου-Σταματιάδου για τα γεγονότα της Επανάστασης του 1821 στη Σάμο δεν μας αφορά. Και βέβαια δεν μπορούμε να κρίνουμε. Ίσως κι όλας ο Γ. Δημητριάδης να αντανακλούσε τις σκέψεις του καπετάν Σταμάτη Γεωργιάδη που κι αυτός είχε απ' ότι φαίνεται διαφορές, κατά τη διάρκεια του αγώνα, με το Λυκούργο Λογοθέτη. Μάλιστα όπως είδαμε ο Γεώργιος Δημητριάδης είχε φέρει μέλος της οικογένειας του συγγενή του καπετάν Σταμάτη Γεωργιάδη στο Αυλωνάρι, για να διατηρηθεί η οικογένεια αυτή μέχρι σήμερα. Θα αναφέρουμε εδώ την απάντηση του Δημητριάδη από την εφημερίδα «Εύριπο» της Χαλκίδας, γιατί σ' αυτήν παραθέτει στοιχεία από τη ζωή του.
«Εν Αυλωναρίω 5 Μαϊου 1867
Κύριε Συντάκτα του Ευρίπου
Σας παρακαλώ να δημοσιεύσητε εις την αξιότιμον εφημερίδα σας την εξής απάντησιν μου εις τας φλυαρίας του Επαμ. Σταματιάδου
Γ. ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ
Η ιστορία της Σάμου
Προ μηνών εξεδόθη υπ' εμού η ιστορία της Σάμου από του 1600 μέχρι του 1834 έτους.
Τα εν αυτή εκτιθεμένα εκέντισαν την χολήν των ανθρώπων εκείνων, οίτινες επεθύμουν να μην εδημοσιεύετο η αλήθεια των γενομένων^ όργανον λοιπόν μεταχειρισθέντες τον δυστυχή Σταματιάδην, τον έτοιμον υπεύθυνον συντάκτην πάσης διατριβής την οποίαν οι αληθείς συντάκται θέλουσιν μεν να δημοσιεύσωσι, δεν επιθυμούσιν όμως και να φανώσιν αυτοί εις τον κοινόν, όργανον λόγω, μεταχειρισθέντες τον δυστυχή Εμαμ. Σταματιάδην, επέρασαν από το στόμα του παν αισχρόν και ακάθαρτον, προτιθέμενοι να προσβάλωσιν άλλοις. Ο δυστυχής Σταματιάδης τα έχαψεν όλα ανεξετάστως και ούτως έχων με γεμάτον το στόμα επαρουσιάσθη εις το κοινόν^ γελούν ο κόσμος, γελά και αυτός αναμασών τα των άλλων και χάριτος επί τούτοις ομολογών ότι πλείστας εις τον φίλον Κ.Ω. -ήτοι τον Κωνσ. Ωρολογάν.
Αλλ' έστω, ας αφήσωμεν τον Επαμεινώνδα ούτως έχοντα, και ας έλθωμεν να ανασκευάσωμεν δια βραχέων τα μέρη εκείνα, τα οποία έχουσι σχέσιν με την Ιστορίαν της Σάμου, δεν θα καταδεχθώμεν δε διόλου να ανθυβρίσωμεν, ημείς τον Επαμεινώνδα, διότι δεν έχομεν την τέχνην αυτήν^ η τέχνη του υβρίζειν έργον χυδαίων και βαναύσων ανθρώπων, είναι πολύ μακράν παντός συναισθανομένων την θέσιν αυτού και της κοινωνίας των ομοίων του.
Ο Γεώργιος Δημητριάδης κατά τον κύριον αυτόν «είναι άγνωστός τις, και μόλις μετά πολλάς ερεύνας (σελ. 4) ηδυνήθη ο Επαμεινώνδας μας να μάθη ότι ήτο πάλαι ποτέ Γραμματοδιδάσκαλος της εν Καρλοβασίω Σχολής, ελάχιστον, ειμή ουδέν κατά τον αγώνα της Σάμου μέρος λαβών, και επομένως απαρατήρητος καθ' όλον αυτού το τρισεκαδεκαετές διάστημα διατελέσας»! Τις δύναται να μη κύψη τον αυχένα εις την ανακάλυψιν τοιαύτης αληθείας, και ταύτα παρά ανθρώπου ουχί αγνώστου αλλά λίαν γνωστού πάσι τοις Σαμίοις^ τις δε γνωρίζει την διανοητικήν ανάπτυξην του ανδρός, την εν τοις λόγοις δεινότητα, και την περί πάντα σοφίαν, και εάν θελήσωμεν να απαριθμήσουμεν μόνον τα έργα του ανδρός, δε θα δυνηθώμεν να το κατορθώσωμεν, το πράγμα είναι ανώτερον των δυνάμεων ενός γραμματοδιδασκάλου, είναι έργα μεγάλου και σπουδαία, ιστορικά, φιλοσοφικά, θεολογικά, αρχαιολογικά, και πάσης άλλης υποθέσεως και ύλης ου της τυχούσης δεν αστειευόμεθα^ αλλά πώς λέγουν το κόσμος ότι τα έργα δεν είναι ιδικά του, ότι ούτος είναι εντελώς αγράμματος, ότι δεν έχει νουν ουδέ τον κοινόν ότι αυτός είναι εν... τις το πιστεύει, έχει και εχθρούς ο άνθρωπος.
Ο Δημητριάδης είναι άγνωστος τις γραμματοδιδάσκαλος, και τούτο μόλις ηδυνήθη να ανακαλυφθεί μετά πολλάς ερεύνας! Τι να γίνει έκαστος άνθρωπος κατά την αξίαν του έχει και την θέσιν του^ αλλά δεν εντρέπεται ο άθλιος λέγων γραμματοδιδασκαλείον, το γνωστόν τοις πάσι Σχολαρχείον του Καρλοβασίου, ένθαα εις έτι Σχολαρχήσας ο Δημητριάδης φέρει επισήμους ευχαριστίους αποδείξεις, αλλά το λέγω, δια να εντρέπεται τις πρέπει να είναι άνθρωπος!!!
«Ο Δημητριάδης ουδέν μέρος έλαβεν κατά τον αγώνα της Σάμου»! ας ίδωμεν τίνα θέλετε ευγενέστατε κύριε Σταματιάδη να ερευνήσωμεν; Παραδέρεσθε να ερωτήσωμεν τον καπετάν Σταμάτην, πιστεύω, ότι δεν έχετε και αυτήν την αναίδειαν να υβρίσητε την ιεράν μνήμην ανδρός, σεβασμίου και τιμημένου παρά παντός γνησίου Σαμίου, ή μάλλον ειδείν, την αναίδειαν ίσως έχετε, δεν δύνασθε όμως να έχετε και την τόλμην, διότι γνωρίζετε με ποίους ύστερον να λογαριασθήτε^ άλλ' έστω θέλετε την μαρτυρίαν και του Λυκούργου. Ιδού.
«Πιστοποιούμεν οι υποφαινόμενοι ότι ο μύριος Γιώργος Δημητριάδης εις των μεταναστατών Σαμίων διορισθείς κατά τας αρχάς της Επαναστάσεως υπασπιστής της Α΄ εν Σάμω χιλιαρχίας και υπηρετών τα χρέη του ταύτα με αφοσίωσιν, πίστιν, ικανότητα και πειθαρχίαν, παρευρέθη κατά πάσα τας εν Σάμω κατά του εχθρού μάχας, και γενναίως μετά των συμπατριωτών του ηγωνίσθη^ μετά δεν τον αγώνα υπηρέτησαν και πολιτικώς την πατρίδα κατά τα ανά χείρας του αποδεικτικά.
Όθεν δίδονται αυτού το παρόν, ίνα το χρησιμεύση όπου ανήκει».
Εν Αθήναις 14 Απριλίου 1844
Ο Συνταγματάρχης
Λ. ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ
Ο Αντισυνταγματάρχης
ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ
Βλέπεις λοιπόν, κύριε Σταματιάδη, πόσον καλά έχεις τας πληροφορίας σου περί των προσώπων και πραγμάτων της Σάμου^ βλέπεις πόσον μακράν είναι ο άνθρωπος από την αλήθειαν των πραγμάτων, όταν, μα ειδώς αυτός βασίζεται εις πληροφορίας άλλων και ταύτας προερχομένας από πάθος αλόγου; Συ βεβαίως μήτε οι Σοι δεν ηδύνασθε να γνωρίζετε τα της Σάμου^ όταν οι Σάμιοι αγωνίζοντο τον οπέρ πίστεως και πατρίδος αγώνα, γνώριζες που ευρίσκετο η οικογένειά Σου! Ο Δημητριάδης όμως «παρευρέθη κατά πάσας τας εν Σάμω κατά των εχθρών μάχας, και γενναίως μετά των συμπατριωτών του ηγωνίσθη». Ημείς μη θελήσαντες να περιαυτολογήσωμεν, απεφύγαμεν να δημοσιεύσωμεν εις την Ιστορίαν τα αφορώντα ημάς επίσημα έγγραφα, αλλ' ιδού όπου σήμερον αναγκαζόμεθα να μη σιγήσωμεν».******34
ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΜΑΧΗ
ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗ - ΣΤΑΜΑΤΙΑΔΗ
Και επειδή οι ανταπαντήσεις στη διαμάχη του Γ. Δημητριάδη με τον Ε. Σταματιάδη δεν είχαν τελειωμό, θα ήθελα να τελειώσω εδώ την αναδρομή στη ζωή του Γ. Δημητριάδη και στη μετανάστευση των Σαμίων στην Εύβοια το 1834, με ορισμένες επισημάνσεις. Όχι για να υπερασπιστώ τον «Αυλωναρίτη» πια Γ. Δημητριάδη, αφού έζησε τα μισά χρόνια της ζωής του στο Αυλωνάρι και πέθανε εδώ, αλλά γιατί είναι ορισμένα στοιχειά που προβληματίζουν ακόμη και πιο καλόπιστο στον αναγνώστη των γραφτών του Ε. Σταματιάδη.
1. Το ύφος στα γραφτά του Ε. Σταματιάδη δεν είναι αυτό που θα περίμενε κανείς από τον μέγιστο ιστορικό συγγραφέα και λόγιο της Σάμου. Οι λέξεις ποταπός, γελοίος και χεζολεκανίδας είναι οι μόνες που δεν περιμένεις να συναντήσεις σ' ένα ιστορικό πόνημα του 1867. Τότε που η σοβαρότητα, υπέρμετρη πολλές φορές ήταν το κύριο χαρακτηριστικό στα γραφτά των ιστορικών και μη συγγραφέων. Βέβαια είναι από «φιλοξενούμενη επιστολή» αλλά με τας «πλείστας χάριτας» που ομολογεί προς τον επιστολογράφο Κ.Ω. (που δεν είχε την τόλμη να γράψει τ' όνομά του - Κωνσταντίνος Ωρολογάς λέγεται όπως είδαμε από την απάντηση του Γ. Δημητριάδη) φαίνεται ότι τις εγκρίνει και τις υιοθετεί.
2. Εντυπωσιάζουν και προβληματίζουν οι δύο εκδόσεις - βιβλία - διακοσίων περίπου σελίδων του Ε. Σταματιάδη, ως απάντηση στο λιγότερων σελίδων βιβλίο του «γελοίου και ανυπόληπτου στη Σάμο χεζολεκανίδα» Γ. Δημητριάδη. Ήταν η καλύτερη διαφήμιση στο έργο του γέρου του Αυλωναρίου. Εάν ήσαν έτσι όπως τα αναφέρει ο Ε. Σταματιάδης, η δε θάπρεπε ν' ασχοληθεί μαζί του, ή έστω αρκούσε μια επιστολή σε εφημερίδα της Σάμου.
3. Στο πρώτο βιβλίο του 1867, αναφέρει ο Ε. Σταματιάδης (σελ...) ότε του είναι παντελώς άγνωστος ο Γ. Δημητριάδης και λίγο πιο κάτω στην ίδια σελίδα, γράφει ότι τον είχε συναντήσει στην Αθήνα, είχε συζητήσει μαζι του, αλλά είχε διαπιστώσει ότι δεν άξιζε τίποτε. Το βέβαιο είναι πως όταν συναντάσαι με κάποιον και συζητάς μαζί του, με πρόθεση μάλιστα να πληροφορηθείς απ' αυτόν γεγονότα που σ' ενδιαφέρουν, γνωρίζεις ποιος είναι και δεν είναι «παντελώς άγνωστος». Για το αν ήταν γραμματοδιδάσκαλος ή Σχολάρχης, απαντά ο ίδιος ο Δημητριάδης.
4. Στο ίδιο βιβλίο του 1867, ο Ε. Σταματιάδης γράφει ότι ο Γ. Δημητριάδης «εκ προθέσεως εβράδυνε τοσούτον την έκδοσιν... φρονών ότι αποθανόντων των αποδήμων εκείνων ανδρών, οίτινες ηδύναντο να διαζεύσωσι τα παρ' αυτού γεγραμμένα, δεν ήθελε τις ευρεθή να ανασκευάση αυτά»****35 το λιγότερο που μπορεί να χαρακτηρίσει τη γνώμη αυτή είναι πικρόχολη και άδικη.
Όταν έχεις διαβάσει στην αναγγελία του βιβλίου του Γ. Δημητριάδη την ανθρώπινη και συγκινητικη αποστροφή «δεν προεθέμην ουδέ δόξαν συγγραφέως ή ιστορικού να αποκτήσω, διότι τοιούτος δεν είμαι. Πλην αλλ' όμως ταχέως κατεβαίνω εις τον τάφον και ο άδολος πατριωτισμός μου δεν με αφήνει να συνθάψω μετ' εμού, αλήθειαν την οποίαν κατέχω»*****36
5. Για την επιστολή του γέροντα Δ. Ξυλάρα, δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς ότι την έχει συντάξει ο Κ. Ωρολογάς. Στην επιστολή αυτή αναφέρεται ότι με συστάσεις του Λυκούργου και του καπετάν Σταμάτη ο Γ. Δημητριάδης πήρε «ανάξια» το Αργυρούν Αριστείον. Όπως είναι γνωστό το Αργυρούν Αριστείον απονεμήθηκε στους Αξιωματικούς του αγώνα. Άρα ήταν Αξιωματικός και δεν είναι δυνατόν οι Αρχηγοί της Σάμου να τούκαναν τέτοια χάρη και οι ίδιοι να γινόντουσαν ψεύτες και «παραχαράκτες» της αλήθειας. Αν ήταν υπαξιωματικός θάπαιρνε το χαλκούν κι αν ήταν στρατιώτης, θάπαιρνε το σιδηρούν αριστείο.
6. Θα ήθελα να αναφερθώ και στο ύφος του Γ. Δημητριάδη στην απαντητική του επιστολή που δημοσιεύτηκε στον «Εύριπο». Παρά την πίκρα του για την εναντίον του προσωπική επίθεση, απαντά με μια αξιοπρόσεκτη σοβαρότητα και ευγένεια. Τα στοιχεία αυτά δηλούν ανώτερο άνθρωπο. Δεν καταδέχεται να ανθυβρίσει τον Ε. Σταματιάδη, διότι δεν έχει την τέχνη αυτή, όπως γράφει, «Η τέχνη του υβρίζειν έργον χυδαίων και βαναύσων ανθρώπων, είναι πολύ μακράν παντός συναισθηνομένου την θέσιν αυτού και της κοινωνίας των ομοίων του»****37
7. Θα ήθελα επίσης να αναφερθώ σε μια αποστροφή της Χριστίνας Κουλούρη: «Δεν είναι, νομίζω, τυχαίο ότι σχεδόν όλες οι ιστορίες της Σάμου αναφέρονται στο στοιχείο του διχασμού και της διχόνοιας ως χαρακτηριστικό της ιστορικής πορείας του νησιού από την αρχαιότητα ως το παρόν»*****38. Είναι πιστεύω η κύρια αιτία και της διαμάχης του Ε. Σταματιάδη με τον Γ. Δημητριάδη. Αλλά, επειδή το ζιζάνιο αυτό «φυτρώνει» σ' όλη την Ελλάδα - και βέβαια που μαστίζει από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα την πατρίδα μας. Ας ελπίσουμε κι ας ευχηθούμε γι' αυτό, ότι το ζιζάνιο αυτό κάποτε θα ξεραθεί και δε θα ξαναφυτρώσει στην πατρίδα μας...
Κώστας Σγούρος
********
1. Στην παναγιά τη Σπηλιανή Σάμου. Επιμέλεια Ι.Ε. Στεφανή Θεσσαλονίκη 1995 - σελ. 44.
2. Γ. Ι. Φουσάρα: Η Μετεπεναστατική Χαλκίδα στα ανέκδοτα απομνημονεύματα του Γεωργίου Ψύλλα «Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών» τόμος Ζ΄ Αθήναι 1960 - σελ. 136-137.
3. Κ. Καλατζής: Γεώργιος Κλεάνθης, φωνή Ελευθερίας, από το «Ο Γ. Κλεάνθης και η εποχή του» Έκδοση Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Σάμου - πρακτικά Συνεδρίου - Σάμος 1991 - σελ. 36
4. Γεωργίου - Αναγνώστη Κλεάνθη: ΑΠΑΝΤΑ. Επιμέλεια - Υπομνήματα Μ.Γ. Βαρβούνης: πνευματικό ίδρυμα Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου»
Βιβλιοθήκη Επιστημονικών Εκδόσεων - β - Αθήνα 1995 σελ. 17-18
5. Κ. Καλατζής ο.π. σελ. 36-37
6. Γ.Κ. Αγάθος: Η Ευρωπαϊκή διπλωματία και ο αγώνας της Σαμιακής πολιτείας 1830-1834 για Ένωση με την Ελλάδα (ο Γ. Κλεάνθης και η εποχή του: Έκδοση Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Σάμου -1- πρακτικά Συνεδρίου) Σάμος 1991 σελ. 148-149-150 και
Αλέξης Σεβαστάκης: Η θεμελίωση της Σαμιακής πολιτείας: ΣΑΜΙΑΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ - τόμος Δεύτερος 1995-1996 - πνευματικό ίδρυμα Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου» Αθήνα 1996 σελ. 317-318-319-322-323
7. Γ.Κ. Αγάθος ο.π. σελ. 152-154
8. Κώστας Κόμης: Μετανάστευση Σαμίων στην Εύβοια (1834) ΣΑΜΙΑΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ - τόμος πρώτος - 1994 σελ. 82-83
9. Νικολάου Κ. Μπελλάρα: Το ΕΛΥΜΝΙΟΝ (Λίμνη Ευβοίας)
Β΄ Έκδοσις Αθήναι 1969 - σελ. 62 και Κ.Α. Γουναρόπουλος - Ιστορία της νήσου Ευβοίας. Από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ' ημάς - Θεσσαλονίκη 1930 - σελ. 27.
10. Κώστας Κόμης ό.π. σελ. 84
11. Κώστα Σγούρου: ΧΡΟΝΙΚΟ ΔΗΜΟΥ ΑΥΛΩΝΟΣ - 1833 - 1862 στου Όθωνα τα χρόνια - Έκδοση Ενωτικής Περιοχής Αυλωναρίου Αθήνα 1983 σελ. 31
12. Κώστας Κόμης ό.π. σελ. 85
13. Κώστας Κόμης ό.π. σελ. 89
14. Δαυίδ Αντωνίου: Συμβολή στη Σαμιακή προσωπογραφία: Στοιχεία για τον εκπαιδευτικό Ιωάννη Σφοίνη: ΣΑΜΙΑΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ τόμος τρίτος 1997-1998 - Πνευματικό ΄Ίδρυμα Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου» Αθήνα 1999 σελ. 435
15. Δαυίδ Αντωνίου ό.π. 454
16. Κώστας Κόμης ό.π. σελ. 92-96
17. Μανόλης Α. Βουρλιώτης: οι τοπικοί προεστοί της Σάμου - Η περίπτωση των προγόνων του καπετάν Σταμάτη - ΑΝΤΙΠΕΛΑΡΓΗΣΗ - τιμητικός τόμος για το Νικόλαο Α. Δημητρίου - πνευματικό ίδρυμα Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου» - Βιβλιοθήκη Επιστημονικών Εκδόσεων -2- Αθήνα 1992 σελ. 327
18. Μανόλης Α. Βουρλιώτης ό.π. σελ. 326
19. Προφορική παράδοση στο Αυλωνάρι (Διήγηση Νίτσας Κούκη - Μάρτης 1978)
20. Μητρώον Αρρένων του Δήμου Αυλώνος εν έτει 1879 ανατυπωθέν δ' έν έτει 1885 (Αύξων Αριθμός Αρρένων 1422) - σελ. 65
21. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΑΜΟΥ Συνταχθείσα και εκδοθείσα υπό Γεωργίου Δημητριάδου Σαμίου αυτόπτου των κατά την Επανάστασιν γεγονότων προς χρήσιν της φιλομαθούς Νεολαίας προς ην ο συγγραφεύς την παρούσαν αντίθεσι. Εν Χαλκίδι εκ του τυπογραφείου Ευρίπου (οδός Βύρωνος) 1866 σελ. 19.
22. Γεωργίου Δημητριάδου ό.π. σελ. 22
23. Γεωργίου Δημητριάδου ό.π. σελ. 19
24. (Μητρώου αρ. 365, Αρχείον Αγωνιστών 24993-25014) και Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ελευθερουδάκη τόμος 4-1528 σελ. 429
25. Επαμεινώνδα Ι. Σταματιάδη: Ο Γεώργιος Δημητριάδης απορραπιζόμενος ως διαστροφεύς και παραχαράκτης της κατά την Ελληνικήν Επανάστασιν Ιστορία της Σάμου
26. Επ. Ι. Σταματιάδης ό.π. σελ. 105 και Εφημερίδα ΕΥΡΙΠΟΣ 13 Μαϊου 1867 φύλλο 95 σελ. 3
27. Πρακτικά της εν Βαθεί Σάμου εκ δεκάτης πανδήμου των Σαμίων Συνελεύσεως - προκαταρκτική Συνεδρίαση την 28η Απριλίου 1834. Δημοσίευση Αρχείου Σάμου 5 (1956) σελ. 94
28. Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια Πυρσός τόμος Θ΄ (1929) σελ. 94
29. Κώστας Κόμης ό.π. σελ. 94
30. Κώστα Σγούρου ό.π. σελ. 31-32-33
31. Τάγματα Αριστείας και στρατιωτικά μετάλλια της Ελλάδος (πολεμικό Μουσείο) Αθήνα 1991 σελ. 84
32. Κώστα Σγούρου ό.π. σελ. 53
33.
34. Κώστας Σγούρος ό.π. 113
35. Κώστας Σγούρος ό.π. 121
33. Ο Γεώργιος Δημητριάδης απορραπιζόμενος ως διαστροφεύς και παραχαράκτης της κατά την Ελλην. Επανάστασιν Ιστορία της Σάμου υπό Επαμεινώνδου Ι. Σταματιάδου Αθήνησι τύποις Π.Α. Σακελλαρίου 1867 (σελ. 4-5-6-102 μέχρι 107).
34. Εφημερίδα «ΕΥΡΙΠΟΣ» 13 Μαϊου 1867 Τεύχος 95 - σελ. -3
35. Ο Γεώργιος Δημητριάδης απορραπιζόμενος... υπό Ε. Σταματιάδου ό.π. σελ. 5
36. Γ. Δημητριάδου: Ιστορία της Σάμου ό.π. σελ. 4
37. Εφημερίδα «ΕΥΡΙΠΟΣ» ό.π. σελ. 3
38. Χριστίνα Κουλούρη: Η Σάμος στα σχολικά βιβλία της ηγεμονίας - σχέσεις Εθνικής και τοπικής ταυτότητας - «Η ΣΑΜΟΣ ΑΠΟ ΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ» πρακτικά Συνεδρίου τόμος Β΄ - Πνευματικό ίδρυμα Σάμου «Νικόλαος Δημητρίου» - Βιβλιοθήκη Επιστημονικών Εκδόσεων - 12 Β Αθήνα 1998 σελ. 559
 |
| 1872 «Ο ναός της Ήρας στη Σάμο (Vestiges Du Temple De Junon À Samos)» © VOYAGE PITTORESQUE DE LA GRECE / LE COMTE DE CHOISEUL-GOUFFIER - TILLIARD J. B., 1872 |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου