ΤΑ ΧΩΡΙΑ ΤΟΥ ΔΥΣΤΟΥ

πρώην ΔΗΜΟΣ ΔΥΣΤΙΩΝ

            Ο δήμος Δυστίων καταλαμβάνει το κεντρικότερο τμήμα της Νότιας Εύβοιας και γειτνιάζει με τους δήμους : Αυλώνος, Ταμυναίων και Στυραίων. Έδρα του έχει τα Κριεζά, αλλά την ονομασία του την οφείλει  στον ιστορικότερο οικισμό της περιοχής, το Δύστο, με την αρχαία του ακρόπολη στεφάνι αγλαϊνό της νησίδας της ομώνυμης λίμνης.

Στο δήμο Δυστίων ανήκουν οι πρώην κοινότητες: Αργυρό ή Βύρα, Βέλος ή Βελούσια, Δύστος, Ζάρακες ή Ζάρκα, Κόσκινα, Λέπουρα και Πετριές, καθώς και οι οικισμοί : Άγιοι Απόστολοι ή Κάτω Πετριές, Άγιος Δημήτριος, Δροσιά ή Ζαπάντι, Κουτουμουλάς και Πόρτο Μπούφαλο. Ένα μέρος εξ αυτών είναι παραθαλάσσιοι (προς τη μεριά του Αιγαίου  ή του Ευβοϊκού) και ένα άλλο μεσόγειοι. Η σύνδεσή τους γίνεται με αυτοκινητοδρόμους δια μέσου του εθνικού οδικού δικτύου,  το οποίο ενώνεται κομβικά στο Διοικητικό Διαμέρισμα (Δ.Δ) Λεπούρων (Εθνική οδός Χαλκίδας – Λεπούρων – Κύμης και Επαρχιακή οδός Λεπούρων - Καρύστου), αλλά και διαδημοτικά. Η απόσταση Χαλκίδας –Λεπούρων είναι 54 χμ. , Λεπούρων – Κύμης 33 χμ. και Λεπούρων – Καρύστου 72 χμ.

Η δημιουργία ετούτου του οδικού δικτύου σχετίζεται και με τη γεωμορφολογία της περιοχής, η οποία χαρακτηρίζεται από ψηλούς ή χαμηλούς λόγους – κυρίως προς τη μεριά της θάλασσας, όπου δημιουργούνται πρόσχαροι και φιλόξενοι όρμοι ή αγριωπές, απότομες ακτές -  και πεδινές μεταξύ των λοφοσειρών εκτάσεις, όπου απλώνονται γόνιμες και φιλόξενες για την ανθρώπινη δημιουργία εκτάσεις, καθώς και ο σημαντικότερος υδροβιότοπος της Εύβοιας, η περιώνυμη Λίμνη του Δύστου.

Η ανθρώπινη  παρουσία στα όρια του Δήμου Δυστίων  είναι συνεχής από τα προϊστορικά  χρόνια και αποτυπωμένη στα διάσπαρτα αρχαιολογικά ή άλλα ευρήματα με κυριότερα αυτά της λίμνης Δύστου.

Ποικίλα τα χνάρια ζωής αυτών των μακρινών προγόνων μας στον τόπο μας από την προϊστορική ήδη εποχή. Αμυδρά τα παλαιότερα, εντονότερα τα πιο νέα. Τα παλαιότερα προέρχονται από τα εντόπια προελληνικά φύλα . Τα νεότερα  είναι προσφορά της παρουσίας και άλλων φύλλων (ελληνικών ή μη) που εποίκισαν το νησί μας : Ίωνες, Πελασγοί, Άβαντες, Δρύοπες, Κουρήτες Κρήτες, κ.ά.   

      Η έλευση  των τελευταίων στο νησί – ίσως προ του 2000 π.Χ. – βοηθά τους εντόπιους στην εξελικτική τους πορεία, καθώς τούς γνωρίζουν την κατεργασία των μετάλλων και τη χρήση του οψιανού, που μετέφεραν εδώ από τη Μήλο. Μάλιστα, έχουν περισυλλεγεί  σημαντικές ποσότητες του ορυκτού στο Πόρτο Μπούφαλο, γεγονός που φανερώνει  πως ο όρμος αυτός από την Προϊστορική ήδη περίοδο ήταν εμπορικός και ναυτιλιακός  σταθμός, απ’ όπου οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού επικοινωνούσαν ενεργά και αμφίδρομα με τις αγορές του Αιγαίου  αρχικά και της Ν.Α. Μεσογείου εν συνεχεία. Συνάμα, σ’ έναν από τους οικισμούς της Νεολιθικής εποχής – αυτόν της Μαγούλας Λεπούρων – έχουν ανευρεθεί ψήγματα κατεργασίας χαλκού.                                                                                                                        

 Άλλοι τέτοιοι  οικισμοί της Νεολιθικής περιόδου – στα όρια πάντα του δήμου Δυστίων –που έχουν ήδη εντοπιστεί, είναι και αυτοί : της Μαγούλας Λαμπούσας, του Δύστου, Ζαράκων και Κοσκίνων. Εξ αυτών, μεγαλύτερη ανάπτυξη παρατηρείται σε κατοπινές εποχές στο Δύστο, ο οποίος σταδιακά μετεξελίσσεται σε σημαντικό αυτόνομο πόλισμα της Αρχαϊκής περιόδου ή ετερώνυμος δήμος του κρατιδίου της Ερέτριας, στην οποία για χρόνους πολλούς υπαγόταν όλη η νοτιοκεντρική Εύβοια, η Κέα και ορισμένα άλλα νησιά της περιοχής.

Στη συνέχεια, ακολούθησε τις τύχες και της υπόλοιπης Εύβοιας, καθώς κυριαρχικό ρόλο στην παραλίμνια χώρα του Δύστου διαδραμάτισαν οι : Μακεδόνες, Ρωμαίοι, Βυζαντινοί, Λατίνοι, Τούρκοι, Έλληνες μετά το 1833 και στα χρόνια της Κατοχής Ιταλο-Γερμανοί. Μάλιστα, η τελευταία (Μεταπαναστατική) περίοδος υπήρξε και η σημαντικότερη – από αναπτυξιακής πλευράς – για ετούτον τον τόπο σε όλους τους τομείς του δημόσιου και ιδιωτικού βίου. Κύριες, πλέον, ενασχολήσεις των κατοίκων του δήμου είναι: η γεωργία, η κτηνοτροφία, η αλιεία, η παροχή υπηρεσιών, η απασχόλησή τους στο βιομηχανικό κλάδο και εν μέρει: στη βιοτεχνία, στον τουρισμό και στην οικοδομή.

Στη συνέχεια, θ’ ακολουθήσει μια εκτενέστερη, παράθεση πληροφοριών για το κάθε Δημοτικό Διαμέρισμα του Δήμου Δυστίων, αφού προηγουμένως αναφερθούμε στο ιστορικό της πορείας του πρωτοϊδρυθέντος δημοτικού σχηματισμού στην περιοχή, με το υπ’ αριθμ. ΦΕΚ 80/28-12-1836 κυβερνητικό διάταγμα για τη σύσταση των δήμων του ελληνικού κρατιδίου. Σύμφωνα με αυτό, λοιπόν, συστάθηκε και ο δήμος Δυστίων, που ήταν Β΄ τάξεως (καθ’ όσον είχε πληθυσμό πλέον των 2000 ατόμων). Ετούτος ο διοικητικός σχηματισμός είχε έδρα του το Αυλωνάρι και πρώτο του δήμαρχο το Ν. Γιαννάκη, ενώ στη δικαιοδοσία του ανήκαν 34 χωριά, οικισμοί και Μονές της περιοχής. Ανάμεσά τους και τα ανήκοντα στο σημερινό καποδιστριακό δήμο Δυστίων Δημοτικά Διαμερίσματα ή οικισμοί: Δύστος, Κόσκινα, Ζαπάντι, Πετριές, Κριεζά, Ζερμπίσια, Βελούσια, Λέπουρα. Λίγο αργότερα (στα 1843) βλέπουμε ο δήμος αυτός να έχει "δήμαρχο τον Τ.Γ. Μπάνο, που ήτανε από τα Ζερμπίσια (και συμβούλους) τον Αγγελή Τόγια από τα  Λέπουρα, το Βασίλη Καραγιάννη που ’γινε και βουλευτής από τα Κριεζά (…), το Νικόλαο Ραβάνη από το Δύστο, τον Αθανάσιο Μιχάλη από το Ζαπάντι, το Θαλάσση Κουντούρη από τα Κριεζά". Στη συνέχεια, και ως το 1848, που αλλάζει  η γεωγραφία των δήμων της περιοχής, δήμαρχοί του υπήρξαν και οι: "Ιωάννης Αντωνιάδης και Κων/νος Καλλίας, (που ήταν) από τα χωριά του Δύστου".

Τα άλλα δύο Δημοτικά Διαμερίσματα του δήμου Δυστίων, τα Ζάρκα και το Αργυρό, ανήκαν για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα στο δήμο Στυραίων.

Ακολούθως, με το ΒΔ 21/2/1848 αναδιατάσσονται τα όρια των όμορων δήμων με αποτέλεσμα ο δήμος Δυστίων να μεταφέρει την έδρα του στο Αλιβέρι και ο δήμος Ταμυναίων – που μετονομάστηκε σε δήμο Αυλώνος  - να εδρεύει στο Αυλωνάρι, καθώς επικράτησε η άποψη  πως οι αρχαίες Ταμύνες βρίσκονταν  στην περιοχή του Αυλωναρίου. Αργότερα, υπήρξαν νέες διακοινοτικές συμπράξεις και από το 1912 ή το 1931 (ΦΕΚ Α10/1931) προέκυψαν  αυτόνομοι κοινοτικοί σχηματισμοί, που παρέμειναν σ’ αυτή τη μορφή ως την τελευταία καποδιστριακή συνένωση και επαναδιάταξη του 1998.