ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ

Άγιος Ιωάννης

            Την ονομασία του την έλαβε από τον Ι. Ν. Αγίου Ιωάννου  του Προδρόμου, που βρίσκεται στο κέντρο του χωριού. Η κατασκευή του υπάρχοντος λιθόκτιστου ναού έγινε στα 1869 και, μάλιστα,  είναι βυζαντινού ρυθμού. Για την δόμησή του χρησιμοποιήθηκε υλικό κυρίως από τον κατεδαφισθέντα πύργο, που υπήρχε –ως τότε – στο ίδιο σημείο.

            Επειδή όμως στο τούρκικο κατάστιχο του 1474 αναφέρεται ο οικισμός ως «Ayo Yani»  με 27 οικογένειες και 135 κατοίκους, είναι πασιφανές ότι προϋπήρχε αυτή η ονομασία   και προφανώς κάποιος ομώνυμος ναός ή ναΐσκος  των βυζαντινών χρόνων θα βρισκόταν στον ίδιο τόπο. Εκτός αυτού, και ο Ν. Καλογερόπουλος στα 1830 καταγράφει τον οικισμό – λανθασμένα όμως – ως " Αγιάννα", έχοντας 18 οικογένειες και μαζί του το "Κοστουμάλο", που ασφυκτικά γειτνιάζει με αυτό και συναποτελούν έναν κοινοτικό σχηματισμό. Την περίοδο αυτή το Κουστουμάλο

έχει 9 οικογένειες, (δύο περισσότερες απ’ ό,τι είχε στα 1474, όπου καταγραφόταν ως Kalostumalο). Το  Kalostumalo λίγα χρόνια μετά, στα 1521, (κατά τους τούρκικους, πάντα,   φορολογικούς καταλόγους της εποχής) φέρεται να έχει 14 οικογένειες.

            Ένας άλλος σημαντικός ναός του χωριού είναι αυτός του Αγίου Δημητρίου, ο οποίος είναι δίρρικτη κατασκευή βασιλικού ρυθμού, της  βυζαντινής εποχής.  Είναι μικρών διαστάσεων και ως τα 1932 χρησίμευε ως καθολικό του χωριού. Στο εσωτερικό του φυλάσσονται εικόνες, που αποτελούν άριστα δείγματα της βυζαντινής τεχνοτροπίας. Ανάμεσά τους και η εικόνα του Αγίου Δημητρίου ( που είναι έργο του ιερομόναχου Νικόδημου του έτους 1745), καθώς και αυτή του Αγίου Νικολάου (που μεταφέρθηκε από ναΐσκο που προϋπήρχε στο χώρο, σιμά στον κατεδαφισθέντα πύργο, για τον οποίο έγινε λόγος προηγουμένως). Ο ναός διαθέτει ξύλινο τέμπλο και σπαράγματα αγιογραφιών επί των τοίχων του.

            Εκτός αυτών των κτισμάτων, υπήρχαν ακόμη: ένας άλλος μεσαιωνικός πύργος στη θέση  Ανατολικό  και μια εκ θεμελίων αφανισμένη εκκλησία που έφερε την ονομασία "Παναγία η Φόνισσα".

            Στην περιοχή του Αγίου Ιωάννη κατά την αρχαιότητα υπήρχε πολίχνη. Τα ίχνη της έχουν εντοπιστεί στη θέση Παλιοχώρια. Βορειότερα απ’ αυτό το σημείο και, μάλιστα, στη νότια κλιτή λοφίσκου  έχουν αποκαλυφθεί σημαντικά αρχαιολογικά  ευρήματα, (οψιανός, κεραμικά, κ.ά.), τα οποία πιστοποιούν την ανθρώπινη εγκατάσταση στο χώρο κατά την  προϊστορική εποχή. Ο Αδαμάντιος Σάμψων, που τα τοποθετεί στην Πρωτοελλαδική Ι εποχή (3.000 π.Χ.), αναφέρει σχετικά:

          «Θέση: Λόφος (υψόμετρο 280 μ.) με ομαλές πλευρές και ισοπεδωμένη την κορυφή. Βρίσκεται στα βόρεια του Αγίου Ιωάννη, σε απόσταση οκτακοσίων μέτρων. Δρόμος από το χωριό οδηγεί ως την κορυφή του υψώματος. Στην περιοχή καλλιεργούνται σιτηρά και στο λόφο υπάρχουν αραιοφυτεμένες ελιές. Τα  όστρακα στη νότια πλαγιά δείχνουν μικρή προϊστορική εγκατάσταση. Τα κεραμικά λίγα, γιατί πιθανώς επιχωματώθηκαν από τα χώματα της κορυφής του λόφου.

           Κεραμική: Άβαφα όστρακα κακής ποιότητας με πηλό χοντρόκοκκο και εύθρυπτο, όπως στο Λινοβρόχι (του Μαλακόντα). Κομμάτια από το χείλος μικρών φιαλών, πλατιές ταινοειδείς λαβές. Η τεχνική είναι της ΠΕ Ι περιόδου.

          (…) Υπάρχουν αρκετές θέσεις που δεν απέχουν πολύ από τη θάλασσα και βρίσκονται σε εύφορες πεδιάδες και δίπλα σε ποτάμια (Δύστος, Άγιος Ζαχαρίας, Άγιος Ιωάννης Αλιβερίου.»   

            Το σημερινό χωριό, που στη νέα του θέση χτίστηκε επί Βυζαντίου, στις μέρες μας φιλοξενεί μαζί με το Κουστουμάλο περί τους χίλιους κατοίκους.  Και οι δύο οικισμοί από το 1836 ως το 1912 ανήκαν στο δήμο  Ταμυνείων  αρχικά, και εν συνεχεία στο δήμο Δυστίων με έδρα το Αλιβέρι.. Κατόπιν, στα 1912, συναποτέλεσαν αυτόνομη κοινότητα.

            Λίγες δεκαετίες πριν, κατά την επαναστατική περίοδο, στην περιοχή μεταξύ Αγίου Ιωάννη και Αγίου Λουκά είχε καταφύγει ο Κριεζώτης, όπου έστησε  το στρατόπεδό του αποτελούμενο από τριακόσιους άνδρες, αποφεύγοντας την εμπλοκή και κατά συνέπεια την άσκοπη αιματοχυσία με τις κωλεττικές δυνάμεις του  Ολύμπιου οπλαρχηγού Διαμαντή κατά την παράνοια της  εμφυλιοπολεμικής περιόδου. Ένα χρόνο αργότερα, στα 1823,  ο ίδιος τόπος θα πλημμυρίσει από τις ορδές των 4.000 γενιτσάρων του Ομέρ μπέη της Καρύστου.

            Επί Τουρκοκρατίας ο Άγιος Ιωάννης ήταν ένα από τα ‘‘τουρκικά’’ χωριά, τα οποία «καίτοι βία και δόλω αρπαγέντα, επωλήθησαν τοις κατοίκοις μετά την ανεξαρτησίαν». Στο τέλος της περιόδου ήταν τσιφλίκι, το οποίο εκμεταλλεύονταν οι αγάδες Μουχαμέτ μπέης και Καραΐσκος. Προφανώς, για να το παραδώσουν –όπως έγινε για όλη τη νήσο του Ευρίπου – και να  ξετοπιστούν από την αιματόβρεχτη για τη Λευτεριά ευβοϊκή γη, θα πληρώθηκαν αδρά μετά το 1833. Και αυτό, ελέω Μεγάλων  – μικρόψυχων –  συμφεροντο-Δυνάμεων …

            Η ελεύθερη περίοδος θα είναι για τον Αγιάννη μια εποχή συνεχούς προόδου με κορύφωση τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς ο τόπος αυτός έγινε αληθινό φυτώριο επιστημόνων και γοργής πνευματικής  και οικονομικής ανάπτυξης.

            Εντός του οικισμού από το 1998 υπάρχει τσιμεντόκτιστο θέατρο, όμοιας  μορφής με τα αρχαιοελληνικά, όπου παρουσιάζονται θεατρικές, ποιητικές και  μουσικές παραστάσεις.

            Στην παράλια ζώνη, που βρίσκεται πλέον των τεσσάρων χιλιομέτρων από  το χωριό, υπάρχει –"παρά θιν αλός" –  ο ναΐσκος  της Παναγίας  (όπου στις 23 Αυγούστου συρρέουν όλοι οι εξ Αγιαννίου καταγόμενοι) και γιορτάζουν το εκκλησάκι, το οποίο ανήκει στον τόπο καταγωγής τους. Επίσης, στο  Δ.Δ. Αγίου Ιωάννη ανήκει και η παράκτια τοποθεσία   "Αράμιλος" ή "Καλάμι".

            Η τοποθεσία ετούτη ευρίσκεται κοντά στον οικισμό της Ακτής Νηρέως. Η ονομασία της προέρχεται από τις λέξεις αρά (που σημαίνει κατάρα) και  λιμήν (λιμάνι). Τον τόπο αυτό ο Π. Σέγκος τον ταυτίζει με το λιμένα  "Χοιρία", όπου στα 490 π.Χ. κατέπλευσε τμήμα του περσικού στόλου, το οποίο κατευθυνόταν  προς την Ερέτρια. Για τούτο, το μέρος αυτό παρέμεινε στους αιώνες ένας καταραμένος των Ελλήνων λιμένας, στον οποίο έστελναν διαρκώς τις αρές τους (κατάρες).

           Σήμερα, ο Αράλιμος είναι ένας από τους  τόπους ψυχαγωγίας και καταφυγής  των παραθεριστών της περιοχής.

           Αξιοθέατα του Δ.Δ. Αγίου Ιωάννη και Κουστουμάλου είναι ο ίδιος ο γραφικός οικισμός στην ολότητά του, καθώς και: οι εκκλησίες που προαναφέραμε και ο αρχαιότερος στον ευβοϊκό χώρο ανεμόμυλος, ο οποίος ευρίσκεται σε λοφίσκο κοντά στον οικισμό. Αυτός ο ανεμόμυλος έχει κατασκευαστεί στα 1873, είναι καλοδιατηρημένος και ανήκει στον τύπο ‘‘ξεροτροχάρης’’.

         Ο Άγιος Ιωάννης διαθέτει: Δημοτικό Σχολείο (που ιδρύθηκε στα 1877, ενώ το υπάρχον κτίριο είναι του 1954),  Πολιτιστικό Σύλλογο, Χορευτικό Όμιλο, Αγροτοκτηνοτροφικό Συνεταιρισμό και ποδοσφαιρική ομάδα.

         Ο οικισμός του Κουστουμάλου βρίσκεται σε υψόμετρο 130 μ. και κατοικείται από 200 και πλέον πολίτες. Είναι κτίσμα της Φραγκοκρατίας. Οι γεννήτορές του προέρχονταν από το Αμαρούσιον. Αυτοί οι πρώτοι μέτοικοι αριθμούσαν 5-6 ποιμενικές  οικογένειες. Φορούσαν διαφορετική από τους εντόπιους ενδυμασία (μακριά φουστανέλα και κάλτσες), την οποία αποκαλούσαν ‘‘Κουστούμι’’. Από εκεί, θεωρείται πως ο τόπος ονομάστηκε Κουστουμάλου.

         Καθολικό του τόπου είναι ο Ι.Ν. Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, ο οποίος έχει δομηθεί επί των θεμελίων παλαιού κτίσματος, που εκτιμάται πως ανήκουν σε κάποια μονή.