ΚΑΤΑΚΑΛΟΥ

Κατακαλού

            Το χωριό βρίσκεται ΒΑ του Αλιβερίου και είναι χτισμένο επάνω σε χαμηλούς λόφους. Την ονομασία του (με την οποία καταγράφεται και στο τούρκικο κατάστιχο του 1474) την οφείλει –όπως εκτιμάται – σε κάποιον αξιωματούχου του Βυζαντίου με το όνομα Κατακαλός, ο οποίος ηγεμόνευε στην περιοχή . Προφανώς, ανήκε στην ίδια οικογένεια με τον ξακουστό στρατηγό του Βασίλειου Βουλγαροκτόνου Κεκαυμένο Κατακαλών, ο οποίος ήτανε δούκας του θέματος της Ελλάδας και στα Κατακαλού πιστεύεται πως δημιούργησε κάποιες εγκαταστάσεις για το προσωπικό του και τις γεωργοκτηνοτροφικές οικογένειες, που μετέφερε εδώ προ εργασία. Την ίδια ονομασία έχει και στα 1830, όταν κατοικείται από 10 οικογένειες. Λίγες δεκαετίες  μετά, κατοικείται από 117 άτομα.

            Η ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή του Κατακαλού ανάγεται στα προϊστορικά χρόνια και έχει εντοπιστεί σε δύο κυρίως σημεία: στην Κόκκινη Εκκλησία και στην περιοχή της Αγίας Παρασκευής.

            Στο λόφο της Κόκκινης Εκκλησίας έχουν περισυλλεχθεί όστρακα νεολιθικού τύπου.

            Σε έναν άλλο λοφίσκο (που βρίσκεται 2 χμ. βόρεια του οικισμού και πλησίον του ναΐσκου της Αγίας Παρασκευής, 250 μέτρα νοτιοδυτικά του) βρίσκεται ο θολωτός τάφος του Κατακαλού, κτίσμα της Πρωτοελλαδικής ΙΙ περιόδου.                         

             « Πρόκειται για το μεγαλύτερο και καλύτερα διατηρημένο τάφο του είδους αυτού που βρίσκεται στην Εύβοια. Σώζεται σε ύψος 4,70 μ., η διάμετρος του ταφικού θαλάμου φτάνει τα 5,60 μ.  ενώ το στόμιό του – η είσοδός του -  συνοδεύεται από το χαρακτηριστικό "κουφιστικό τρίγωνο"». Η είσοδος στον τάφο γίνεται από έναν δρόμο μήκους 4,80 μ. , οι πλευρές του οποίου πλαισιώνονται από πλακερούς λίθους. Η πρόσβαση στη θόλο, που αποτελεί τον ταφικό θάλαμο, εξασφαλίζεται μέσω ενός στομίου ύψους 1,65 μ. και πλάτους 0,80 μ.

            Ο τάφος αυτός, (που ανήκε σε κάποιον ηγεμόνα του μυκηναϊκού κόσμου), όταν εντοπίστηκε από τον καθηγητή Παπαβασιλείου, ήταν ήδη  συλημένος.  Από το εσωτερικό του περισυλλέχτηκαν θραύσματα μιας μινύειας  κύλικας (που φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χαλκίδας και η κατασκευή της ανάγεται στον 14^ο π.Χ. αιώνα), καθώς και μισοκαμένα οστά ευρισκόμενα εντός μαύρης τέφρας.

            Η αναστήλωση του μνημείου έγινε τμηματικά κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες.

            Στο λοφίσκο πάνω από τον τάφο "υπάρχουν σκόρπια φθαρμένα όστρακα και κομμάτια οψιανού.  Τα όστρακα αυτά, στα οποία περιλαμβάνονται Υστεροελλαδικά και Γεωμετρικά (ευρήματα), κάνουν πιθανή την ύπαρξη μικρής αγροτικής εγκαταστάσεως " και οικισμού αυτών των  περιόδων, ο οποίος εκτιμάται πως στη μέγιστη ακμή του πρέπει να έφτασε κατά την περίλαμπρη μυκηναϊκή εποχή. Αποδεικτικό της απόψεως, ο επιβλητικός θαλαμοειδής τάφος, ο οποίος προφανώς θα ανήκε σε πλούσιο άρχοντα ή βασιλιά της εποχής, που έλεγχε μεγάλο μέρος της περιοχής του Αλιβερίου,  των Κοτυλαίων, του Γαβαλά και ίσως ευρύτερης ημιορεινής  εκτάσεως. Την ίδια περίοδο ένα άλλο ισχυρό μυκηναϊκό κέντρο βρισκόταν στον Κάμπο των Λεπούρων (όπου ανευρέθη άλλος εντυπωσιακός μυκηναϊκός τάφος), με το οποίο οι σχέσεις τους θα πρέπει να ήταν συναγωνιστικές ή ανταγωνιστικές.  

            Στην ίδια περιοχή, όπου σήμερα το Κατακαλού, ο Παναγιώτης Σέγκος εικάζει πως θα πρέπει να βρισκόταν ο αρχαίος δήμος Ωρωπός της ερετριακής χώρας.

            Από τα νεότερα μνημεία  του τόπου αξιολογότερος είναι ο ναΐσκος Κόκκινη Εκκλησία της Βυζαντινής περιόδου, για τον οποίο (καθώς και για τα αρχαιολογικά ευρήματα του περιχώρου του) ειδική αναφορά έγινε στο λήμμα ‘‘Αλιβέρι’’.

            Καθολικό του Δ.Δ. Κατακαλού είναι ο Ι.Ν. Ευαγγελιστρίας της Θεοτόκου, που κατασκευάστηκε στα 1975. Είναι τρίκλιτη βασιλική και έχει θεμελιωθεί επί καταστραφέντος βυζαντινού ναΐσκου.

            Στα χρόνια του ’21 η περιοχή του Κατακαλού αρκετές φορές είχε κατακλυστεί από τις πολυάνθρωπες οθωμανικές ορδές ή τις λαμπροφόρετες φουστανέλες των Ελλήνων, σε μια προσπάθεια ελέγχου του γύρω (από το οχυρό Ριζόκαστρο) χώρου. Κυρίως, η ανάπτυξή τους γινόταν: στην περιοχή της Κόκκινης Εκκκλησιάς, στη Μάνα, στου  Κουτουρλάρου και στην ευρύτερη έκταση προς τα Βελούσια (θέση Άσπρου).

           Με την οργάνωση των δήμων της μετεπαναστατικής περιόδου (στα 1936) τα Κατακαλού βρέθηκαν ανήκοντα στο νεοσύστατο δήμο Ταμυνείων με έδρα το ‘‘Αληβέρου’’ και στη συνέχεια στο δήμο Δυστίων, που είχε την ίδια έδρα ή –μετέπειτα, (1896-1912) – στο δήμο Ταμυνείων με έδρα το Αλιβέρι, όπου ανήκει και σήμερα (από το 1998).

            Τα παιδιά του Κατακαλού, προτού αποκτήσουν  δικό τους Σχολείο, μετακινούνταν καθημερινώς στα Λέπουρα, όπου σε νοικιασμένα στενόχωρα κτίρια συνωστίζονταν  εκατό έως και εκατόν είκοσι μαθητές. Μάλιστα, στην μετακατοχική περίοδο πολλοί εκ των μαθητών του Δημοτικού ήταν δεκατεσσάρων και δεκαπέντε ετών.

           Μια αξιομνημόνευτη προσωπικότητα του τόπου είναι ο Νικόλαος Ελευθερίου, ο οποίος στα μαύρα χρόνια της Κατοχής έλαβε ενεργό μέρος στον Απελευθερωτικό Αγώνα ως Ταγματάρχης των Αντιστασιακών Δυνάμεων, μα –με προδοσία – έπεσε στα χέρια των κατακτητών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να βασανιστεί απάνθρωπα, να καταδικαστεί δεκαεπτά φορές ‘‘εις θάνατον’’, να μεταφερθεί εν συνεχεία στα στρατόπεδα της κολάσεως στη Γερμανία και τελικά να διασωθεί από τους Συμμάχους, όταν στα  1945 μπήκαν θριαμβευτές σ’ αυτήν την καταρρακωμένη χώρα.

          Αξιοθέατα του τόπου: ο μοναδικός, επιβλητικός θαλαμοειδής μυκηναϊκός τάφος  στην περιοχή της Αγίας Παρασκευής (στον οποίο φτάνεις μετά από δύο περίπου χιλιόμετρα, αφού πρώτα  διασχίσεις το Κατακαλού και πάρεις την πορεία σου προς το Νεοχώρι) και η Κόκκινη Εκκλησία, (η οποία ευρίσκεται μέσα στους ελαιώνες της περιοχής σε απόσταση περίπου δύο χιλιομέτρων από την εθνική οδό Χαλκίδας – Λεπούρων, από την οποία παρακάμπτεις αριστερά, αφού έχεις ήδη  αφήσει κανά δυο χιλιόμετρα πίσω σου το Αλιβέρι και έχεις φτάσει πλέον στο Παγοποιείο Αλιβερίου και στο γειτονικό του σχιστήριο Μαρμάρων Κιούσης ) .