Άγιος Λουκάς

Άγιος Λουκάς

            Ο Άγιος Λουκάς είναι ο δεύτερος σε πληθυσμό (μετά το Αλιβέρι) οικιστικός σχηματισμός του δήμου Ταμυναίων. Είναι ιδιαιτέρως γραφικό και προοδευμένο χωριό αποτελούμενο από τους οικισμούς: Άγιος Λουκάς, Μπρινάς ή Πρινιάς, Μαρμαρένια και Νεοχώρι. Μαζί με το χωριό Παραμερίτες (που από το 1928 και έως το 1998 διοικητικά ανήκε στον Άγιο Λουκά) συναριθμούν περί τους 1.500 κατοίκους.

            Την ονομασία του την οφείλει στον Όσιο Λουκά, που γεννήθηκε το 896 μ.Χ. στην Καστοριά, αλλά ασκήτεψε  στη Στερεά Ελλάδα (Αθήνα, Φωκίδα και Εύβοια για 3 χρόνια). Η Εύβοια, και μάλιστα ο τόπος που εξετάζουμε, ήτανε σημαντικότατος σταθμός των περιπλανήσεων  και  της πολυτάραχης μοναστικής ζωής του. Εκοιμήθη και τάφηκε  το 953 στο Στείρι (Στειρί) της Φωκίδας, από το οποίο και  έλαβε το προσωνύμιο Στειριώτης. Αργότερα, (στα 1014) ο Βασίλειος Β΄ ο Βουλγαροκτόνος κατά την επίσκεψή του στην περιοχή του Αλιβερίου, έφθασε και στον τόπο όπου μόνασε ο Όσιος Λουκάς. Έτσι, για να τον τιμήσει και η μνήμη του να μένει άσβηστη στους αιώνες, έδωσε εντολή να χτιστεί ο φερώνυμος ναός του Οσίου Λουκά από τους τεχνίτες που κατασκεύασαν  και τον ομώνυμό του στο Στείρι της Φωκίδας. Δυστυχώς όμως, καταστράφηκε κατά το 15^ο αιώνα είτε από σεισμό είτε από τους Οθωμανούς κατακτητές του νησιού. Ο ναός ξαναχτίστηκε  το 1870 στο ίδιο σημείο και με δομικά υλικά του προϋπάρχοντος. Από αυτά, τα σημαντικότερα, που είναι τα αραβουργήματα και οι μαρμάρινοι γλυπτικοί του διάκοσμοι, τοποθετήθηκαν δίχως τέχνη και προσοχή.

            Ο Όσιος Λουκάς λατρεύεται ως  προστάτης των εργαζομένων του λιγνιτορυχείου.   

            Στην ίδια περιοχή βρίσκεται και ο οικισμός Πρινιάς ή Μπρινιάς, με τα πλούσια  λιχνιτοφόρα κοιτάσματα, που σχηματίστηκαν  στη λιμναία λεκάνη της περιοχής πριν από εκατομμύρια χρόνια, αποτελώντας μια μοναδική απολιθωματική μαρτυρία της βιοσυστασίας εκείνης της εποχής. Έτσι, ανάμεσα στα ξυλώδη μέρη του λιγνίτη συχνά πυκνά αναφύονται και απολιθώματα προϊστορικών ζώων,  μεταξύ των οποίων κι ενός μαμούθ (το 1976) που φυλάσσεται στο τμήμα Παλαιοντολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.

            Για δεκαετίες από αυτόν τον τόπο ξεκινούσε το τρενάκι με τα βαγόνια του, που μετέφερε το λιγνίτη τον οποίο εξόρυσσαν από τα έγκατα της γης οι χιλιάδες ανθρακωρύχοι. Με το προϊόν της εξορύξεως (που από τη θέση Πρινιάς η ημερήσια παραγωγή έφτανε και τους 3.000 τόνους)   τροφοδοτούνταν με καύσιμο, ενεργειακό, υλικό: κατά κύριο λόγο ο θερμοηλεκτρικός σταθμός της Δ.Ε.Η. στον Κάραβο Αλιβερίου (που λειτουργεί από το 1953) και κατά δεύτερο οι καρβουνόσομπες των οικιών των εργαζομένων.

            Παλαιότερα, οι κάτοικοι του τόπου, μην μπορώντας να ερμηνεύσουν την απώλεια συνανθρώπων τους από την αυτανάφλεξη επίγειων σωρεύσεων λιγνίτη στην περιοχή του Μπρινιά, έλεγαν πως αυτό οφείλεται  στο φοβερό στοιχειό της Λάμιας του Μπρινιά. Έτσι, τρόμαζαν τους αδαείς ή τους πρωτόφαντους σ’ αυτά τα μέρη περαστικούς.

            Στις κοντινές περιοχές Νεοχώρι και Μαρμαρένια το 1910 κτίστηκαν αγροτικές φυλακές, οι οποίες στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκαν από τη Δ.Ε.Η. ως αποθηκευτικοί χώροι. Πλησίον τους υπάρχουν και τέσσερις ημιερειπωμένοι μύλοι (δύο νερόμυλοι και δύο ανεμόμυλοι).

            Ο τόπος που σήμερα ονομάζεται Άγιος Λουκάς, έχει διαπιστωθεί πως κατοικούνταν από τα προϊστορικά –Νεολιθικά– χρόνια, καθώς στο λόφο με το ναΐσκο της Αγίας Βαρβάρας έχει εντοπιστεί εκτεταμένος οικισμός της Πρωτοελλαδικής και της Μεσοελλαδικής περιόδου.  Μεταξύ των ευρημάτων υπάρχουν και αρκετά όστρακα των προϊστορικών χρόνων.

            Κατά την κλασική εποχή στον ίδιο τόπο υπήρχε πολίχνη, που ως δήμος ανήκε στο κράτος της Ερέτριας.

            Στη μεταβυζαντινή περίοδο τον Άγιο Λουκά (Ayo Luca) τον ξανασυναντάμε στο τούρκικο κατάστιχο του 1474 με 76 οικογένειες και 380 κατοίκους, ενώ στα 1506 φέρεται να έχει 103 οικογένειες.                                                                    

           Την περίοδο της Τουρκοκρατίας ο Άγιος Λουκάς ήταν  ένα  από τα 24 «βία ή δόλω αρπαγέντα» τουρκικά χωριά της ευβοϊκής γης.                          

           Χρόνους μετά, τον βρίσκονται μνημονευόμενο ως τόπο στρατοπέδευσης του Ν. Κριεζώτη (Νοέμβρης, Δεκέμβρης 1822) ή ως τόπο καταλημένο από τους γενίτσαρους του Ομέρ της Καρύστου (Φθιν. 1823), απ’ όπου και έκαναν  την εφόρμησή τους (δια της ατραπού Άγιος Λουκάς – Παρθένι – Γυμνού) με στόχο την Ερέτρια, ώστε να διασώσουν τον γαμβρό του  Ομέρ Σιλιχτάρ αγά, ο οποίος είχε εγκλωβιστεί εκεί και κινδύνευε να αιχμαλωτιστεί.   

            Ακολούθως, ο Άγιος Λουκάς απαντάται στην απογραφή του Ν. Καλογερόπουλου (1830) με 25 οικογένειες και σ’ αυτήν που σχετίζεται με την αυτοδιοικητική κατανομή ένταξής του στον από 12/2/1848 δήμο Δυστίων με έδρα το Αλιβέρι, στην οποία φέρεται να έχει 609 κατοίκους. Δεκαετίες αργότερα (στα 1961) βρίσκεται  με 1.311 κατοίκους και τέσσερις συνεταιρισμούς.

            Τη μεγάλη όμως δύναμη και φήμη  κατά το δεύτερο ήμισι  του 20^ου αιώνα έλαβε -δίχως αμφιβολία – ετούτος ο τόπος από την εκμετάλλευση των λιγνιτοφόρων  κοιτασμάτων. Στις μέρες μας τα ορυχεία έχουν πάψει να λειτουργούν,  μα χρήζουν αξιοποιήσεως για τουριστικούς σκοπούς και για τις ανάγκες της Περιβαλλοντικής Εκπαιδεύσεως.

           Άλλοι ναοί του Δ.Δ. Αγίου Λουκά, πλην του προαναφερθέντος:

           Ι. Άγιος Δημήτριος. Ναΐσκος της ύστερης Βυζαντινής εποχής. Ευρίσκεται 2 χιλιόμετρα ΒΑ στη θέση Κοτσίνια, πλησίον της Λυκότρυπας. Ήταν κατάγραφη. Σήμερα διασώζονται ελάχιστες από τις επίτοιχες αγιογραφίες του ναού, του τέλους του 14^ου ή των αρχών του 15^ου αιώνα.

           ΙΙ. Κοίμηση της Θεοτόκου, στη θέση Λυκότρυπα. Ερειπωμένη, πλέον.

           ΙΙΙ. Αγία Βαρβάρα.

           IV. Τα μοναστικά συγκροτήματα: α) των Κορακίων ή Αγίου Νικολάου (με μεγάλη προσφορά στα χρόνια του Αγώνα), που ευρίσκονται βορείως του Αγίου Λουκά, β) του Αγίου Δημητρίου και γ) της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος.

           Αξιοθέατα του τόπου είναι, κυρίως: οι πανέμορφοι οικισμοί του Αγίου Λουκά και του Πρινιά, οι εγκαταστάσεις των ορυχείων λιγνίτη, ο ιστορικός ναός του Οσίου Λουκά και οι υπόλοιποι περικαλλείς ναοί του τόπου.