ΑΡΜΑΤΟΛΟΙ ΚΑΙ ΚΛΕΦΤΕΣ ΤΟΥ ΓΡΗΠΟΝΙΣΙΟΥ ……

ΑΡΜΑΤΟΛΟΙ ΚΑΙ ΚΛΕΦΤΕΣ ΤΟΥ ΓΡΗΠΟΝΙΣΙΟΥ …… ΕΚΡΗΞΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ κ.α Του Γιώργου Παπαστάμου  «Οσο χιονίζουνε βουνά Και λουλουδίζουν κάμποι Κι έχουν οι ράχες κρύα νερά Τούρκους δεν προσκυνούμε»                     Δημοτικό Κάθε αδικία και κάθε καταπίεση από τους Τούρκους βασανιστές είχε σαν αποτέλεσμα τη φοβέρα του ραγιά: Θα σηκωθώ κλέφτης. Κι’ άφηνε πολλές φορές το σπίτι , τη φαμελιά του κι όλο του βιός κ’ έβγαινε στου βουνό να εκδικηθεί το τυραννικό προεστό και τον πλεονέχτη πλούσιο Τούρκο ζαϊμη ή το φονιά Γενίτσαρο. Στο Γρηπονήσι, κλέφτικα και αρματολικά σώματα οργανωμένα, σαν κι’ αυτά που δρούσαν στη Ρούμελη και στο Μωριά, δεν φανερώθηκαν. Εδώ οι κλέφτες και οι αρματολοί ήταν σκόρπιοι σε μικρές ομάδες κι’ έκαναν που και που ζημιές και σκοτωμούς στους τοπικούς αγάδες των Ευβοϊκών χωριών1 . Και τούτο όχι, γιατί το κλέφτικο καπετανάτο δεν ήταν τ’ όνειρο κάθε παλληκαριού, μα γιατί επικρατούσε μια τρομοκρατία κι’ ένας απάνθρωπος διωγμός στην Τουρκοκρατούμενη Εύβοια, που με λίγες αδρές γραμμές προσπαθήσαμε να σκιαγραφήσουμε παραπάνω. Ακόμα, οι Τούρκοι της Χαλκίδας δεν περιώριζαν την δράση τους ενάντια στους κλέφτες της Εύβοιας, αν τύχαινε ποτέ να εμφανιστούν. Πολεμούσαν και καταδιώκανε, ίσως γιατί φοβόνταν μήπως και στο νησί ο κλεφτοπόλεμος ανάψει, κι’ ακόμα τους Πηλιορείτες κλέφτες και αρματολούς, που αυτοί είχαν οργανωμένο το αρματολίκι τους απ' το 1750 ακόμα. Καταχείμωνα,31 του Γεννάρη στ 1765 και μέρα Δευτέρα ,ήρθαν (οι Τουρκαλβανοί) και η εμφάνισή τους σκόρπισε τον φόβο και την απόγνωση στους βασανισμένους Πηλιορείτες. Διοικητής τους ήταν ο ηγεμόνας της Εύβοιας Χαμζά – Πασάς. Οι έρευνες βάσταξαν κάμποσες μέρες κι’ είχαν βέβαια σαν αποτέλεσμα την σύλληψη των κλεφτών και την τρομοκράτηση όσων θα ξέφυγαν 2. Οι σπουδαιότεροι αρματολοί και κλέφτες, που καταγόντουσαν απ’ την Εύβοια εκτός απ’ τους Στερεολλαδίτες, Αιγαιοπελαγίτες, Θεσσαλούς, Υδραίους, Ηπειρώτες, Μανιάτες κ.α. που πολέμησαν στις αρχές του περασμένου αιώνα και κατά την διάρκεια της επανάστασης ήταν : Ο Αγγελής Γοβιός ή Γοβγίνας κι’ ο αδελφός του Αναγνώστης απ’ τη Λίμνη, τ’ αδέλφια Κώτσος Δημητρίου, Μητάκης και Γιαννάκης απ’ τη Χαλκίδα3. Πέντε αδέλφια Μπαλαλαίοι, με είκοσι περίπου συγγενείς απ’ τις Γαλατσάδες που μερικοί απ’ αυτούς ήταν εγκαταστημένοι στην Κοκκινομηλιά, με αρχηγός τους τον Κεπετάν Θανάση. Απ’ τη Χαλκίδα κράταγε η καταγωγή πολλών αγωνιστών, αναφέρουμε τους σπουδαιότερους : Γιάννης Μαυρομμάτης, συγγραφέας απομνημονευμάτων της Ευβοϊκής Επανάστασης, που του χρωστάμε πολλά, γιατί μας πρόσφερε σημαντικές πληροφορίες για τη μελέτη και έρευνα της εποχής του, καπετάν Καρύδας, Θανάσης Χοντροβασίλης, Βασίλης Κόκαλης, Αναγνώστης Κρίτσαλης, Γιάννης Οικονόμου, Θωμάς Κονίδης, που σκοτώθηκε στη Σφακτηρία του Ναυαρίνου, ο Βασίλης Χατζηστάμου που έπεσε στη μάχη του τρίκκερι, που έκανε ο Κριεζώτης με τον Καρατάσσο κατά του Ζέρβα Πασσά4 , ο Γιωργής Γιαννάκης, Θανάσης Μαρμαράς κ.α.Σημαντικό στέλεχος της επανάστασης ήταν ο Παπασκιαδάς απ’ τ’ Αφράτι, ο Ζήσης Καραναστάσης απ’ τα Φύλλα, ο Δούδαλης απ’ τα Ψαχνά κι ο καπετάν Σύρος Μιστριώτης με τον Βλαχαντώνη απ’ το Μετόχι. Ο Δήμος και ο Αντώνης Θάνου απ’ τα Καμπιά και ο Γιάννης Κατσικογιάννης απ’ το Μαντούδι5 . Ο Μαυρούτσικος απ’ την Κερασιά.Ο Τσιλιμίγκος απ’ το Αχλάδι. Ο Δ. Μπιρμπίλης και Θανάσης Κορφιάτης απ’ το Ξηροχώρι. Ο Κουμιώτης Γιωργής Ιωάννου Παπάς, πρωτεργάτης της επαναστατικής κίνησης στην Κύμη. Ο Θανάσης Καζάνης και Πέτρος Τότσικας από τα Στύρα. Από τα Βύρα της Καρυστίας το καμάρι της Ευρίπου Νικ. Κριεζώτης, ο αδελφός του Παπαγρηγόρης, ο ξάδελφός του Νίκος Βυριώτης κι’ ο ανηψιός τους Γιαννέλης, που σκοτώθηκε στη μάχη της Σκάλας των Σαλώνων. Οι: Σέττας, Γεροδημήτρης, Μπολοβίνος, Αμελαδιώτης, Καρατζάς και Κρυτσίλης6 , (οι δύο τελευταίοι πολέμησαν υπό τον Καραϊσκάκη) και τέλος ο Πανταζής Ιωάννου7 απ’ την Αγιάννα. Ευβοείς ήταν και οι : Γιάννης Χαλκιάς, Σταμάτης Αστέρης, Δημήτρης Δήμου, Αγγελής, Δαφνής, Ντεληγιώργης ο Καρυστινός, Ντελησταμάτης, Αλημπενήσης απ’ το Πυρνάκι, τα τρία αδέλφια Κάργηδες απ’ τα Μεσοχώρια και πολλοί άλλοι που τα ονόματά τους χάθηκαν μέσα στην αχλύ των περασμένων. Αφανείς ήρωες όλοι τους και άγνωστοι στρατιώτες της Πατρίδας. Η δράση των Ευβοέων αγωνιστών είχε περιοριστεί στα κλέφτικα καπετανάτα της Ρούμελης ή σε λίγες περιοχές του Κράτους του σατράπη των Ιωαννίνων, Αλή Πασά, που άρχιζε στο νησί μας απ’ τον Άγιο κι’ έφτανε μέχρι τα παράλια του Μαλλιακού Κόλπου, έχοντας έδρα το Ξηροχώρι. Το ένα τρίτο της Ευβοϊκής γής είχε πέσει στη δικαιοδοσία του Αλή και είχε επικυρώσει την κτήση του αυτή με φιρμάνι η Υψηλή Πύλη για λόγους εύλογης σκοπιμότητας. Το καπετανάτο του Ξηροχωρίου ο Αλή Πασάς τόχε αναθέσει στο Στροφυλλιώτη Μιχαήλο8 , που με τριάντα αρματολούς, μόλις θ’ άρχιζε ο αγώνας το πρώτο δεκαήμερο του Μάη 1821, κόλλησε αντίπερα στη Στερεά. Ένοιωθε αβάσταχτη λύπη βαθειά του. Δεν μπορούσε κι’ απ’ την αντιζηλία του να κρατηθεί άλλο. Το καπετανλίκι στο Βόρειο Νεγροπόντε δεν θάταν πια στα χέρια του κι’ ο Αγγελής θα έφτανε με της Γραβιάς τα δάφνινα κλαδιά στεφανωμένος για ν’ ανάψει την πυρκαϊά στο Γριπονήσι πέρα ως πέρα. Η ισχυρή τουρκική φρουρά, η χαλύβδινη τουρκική διοίκηση της Καρυστίας, δεν έδωσε ποτέ την ευκαιρία στους Ευβοείς ραγιάδες να ξεσηκωθούν στο κλαρί. Και οι πιο ανήσυχοι και φιλελεύθεροι, που ερχόντουσαν σε προστριβές και δημιουργούσαν επεισόδια με τους Τούρκους, παίρναν τα βουνά κι’ ύστερα κατέβαιναν στις ακρογιαλιές του Ευβοϊκού και περνούσαν στη Ρούμελη , για να συνεχίσουν τον κλεφτοπόλεμο με τους άλλους κλέφτες συναδέλφους, που ήταν οργανωμένοι σε ισχυρά στρατιωτικά σώματα, υπολογήσιμα στις τουρκικές αρχές. Όσοι αρματολοί και κλέφτες υπήρχαν στην Εύβοια, δεν ήταν οργανωμένοι κι’ ούτε είχε βρεθεί ο κατάλληλος καπετάνιος – αρχηγός να τους οργανώσει σε καπετανάτο9 ισχυρό. Έτσι το έδαφος δεν ήταν προετοιμασμένο, ώστε οι πρώτοι κλέφτες - στρατιώτες ν’ αποτελέσουν τον πρώτο πυρήνα του στρατού, που θα δρούσε αποτελεσματικά στο νησί στις αρχές του Ευβοϊκού επαναστατικού κινήματος. Τα στελέχη όμως υπήρχαν και πολλά είχαν μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία απ’ τον σοφό Θεσσαλοπηλιορείτη Άνθιμο Γαζή. Πολλοί λίγοι όμως οπλαρχηγοί είχαν την δυνατότητα και ικανότητα ν’ αναλάβουν επιχειρήσεις κατά του εχθρού, γιατί λίγοι είχαν μπει στο νόημα του κλεφτοπόλεμου, αφού υπηρετήσανε κατά καιρούς άλλοι στο αρματολίκι της Λειβαδιάς υπό τον Θανάση Διάκο, άλλοι στην Λοκρίδα, στο αρματολίκι της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας του οπλαρχηγού Οδυσσέα Ανδρούτσου, άλλοι στο Πήλιο και στη Δυτική Στερεά υπό τον Καραϊσκάκη. Ανάμεσα σε όλες τις φυσιογνωμίες των Ευβοέων οπλαρχηγών ξεχώριζε για τις διοικητικές, στρατηγικές και πολεμικές τους ικανότητες όπως θα δούμε, ο Αγγελής Γοβγίνας, που μετά τον θάνατό του, τον διεδέχθη, ο επίσης αντάξιος συνεχιστής του ηρωϊκού αγώνα για την απελευθέρωση της Πατρίδας, Νικόλαος Κριεζώτης. Γ.ΠΑΠΑΣΤΑΜΟΣ