Η ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ ΣΤΗΝ ΚΥΜΗ

Η ΜΟΝΗ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ ΣΤΗΝ ΚΥΜΗ

Tου Ν.Ξ.ΚΑΡΑΠΑ

 Κάτω απ’ το Βυζαντινό κάστρο της Κύμης, που υψώνεται υπερήφανο στην έξοδο του χειμάρου του Αποκλείστη δεξιά και απέναντι από τις κορυφογραμμές των Αξαμένων, είναι κτισμένο το Μοναστήρι του Σωτήρος. Η τοποθεσία που είναι κτισμένο το Μοναστήρι στην πλαγιά την κατάφυτη και απότομη, την τελείως προς Βορράν εστραμμένη προς τον Άθωνα με το αβυσσαλέο βάθος που απλώνεται κάτω από την απόκρημνη πλαγιά, το πολυκέντινο αντέρισμα που διαχωρίζει την βαθειά κοιλάδα του Αποκλείστη από την του κάστρου προς το Δυτικόν και την άλλη χαμηλότερα του Αγίου Στεφάνου μεταξύ των οποίων διαγράφεται η περιοχή της Μονής Σωτήρος, δημιουργούν ένα από τα γραφικά και ωραιότερα τοπεία της Ελλάδος.

Όποιος βρέθηκε εκεί στο βορειοδυτικό της Μονής κατάφυτο, απόκρημνο και απέραντο σε θαλασσία έκταση τοπείο, μέσα σε ένα μοναδικό σε φυσικές εναλλαγές συγκρότημα, θα έμεινε έκθαμβος ατενίζοντας συλλήβδην όλο εκείνο το αμέτρητο πλήθος των απιθάνων αντιθέσεων που αποτελούν μια θαυμάσια σύνθεση καλλονής εις την οποίαν ο ψυχικός κόσμος αναδιπλώνεται σε μια ανάλογη από την αντίθεση αρμονία άλλοτε βυθιζόμενος εις την ρέμβη των ωραιοτέρων αναπολήσεων και άλλοτε στοχαζόμενος την φυσική ομορφιά που από την μεγάλη και ποικίλη αντίθεση συναρπάζει και αιχμαλωτίζει την εσώτερη διάθεση. Να γιατί κάθε Κυμαίος και κάθε ξένος που έρχεται εις την ερημικήν αυτή πλαγιά της οποίας η πόρτα είναι το Μοναστήρι του Σωτήρος αισθάνεσαι μια ακατανίκητη έλξη έπειτα να τραβά τον εαυτό του προς την μαγικήν εκείνη γωνιά, που η βαθειά θρησκευτικότητα απεκάλυψε, Αθωνίτης ασκητής μετά το ΙΕ΄ αιώνα. Το Μοναστήρι του Σωτήρος που ευρίσκεται κτισμένο στην πλαγιά αυτή έχει μεγάλη σχέση με την ιστορία της νεωτέρας Κύμης η οποία είναι σχεδόν σύγχρονός του. Το Βυζαντινό Κάστρο πιό πάνω είναι αρχαιότερο του Μοναστηριού. Μετά τον ΙΑ΄ αιώνα το είχαν ως καταφύγιο από τους πειρατές και από τους εχθρούς και φρυκτώρια είδους σηματορίου διά να μεταδίδουν τις πληροφορίες από τη Σκύρο και τον ΄Αθωνα καθώς και τις βόρειες Σποράδες προς τα Κάστρα που ευρίσκονται προς το Αυλωνάρι και με τα οποία είχε αυτοαπόκριση. Κατω λοιπόν από την πλαγιά του Κάστρου και μέσα σε ειδυλλιακά τοπείο κατάφυτο από πανύψηλες βελανιδιές, αριές και πουρναριές, φιλίκια και κοτσέκες, κούμαρα και ρήκια, που και σήμερα παρά την κατά καιρούς καταστροφή του δάσους, υπάρχουν υπολλείματα ακόμη, για να ενθυμίζουν την παληά ζούγκλα, εκεί που απλώνονταν πάνω από την ονειρώδη θάλασσα του βορείου Αιγαίου και ανάμεσα από φοβερές απιρρώγες πέτρες. Όταν λοιπόν από τα Μοναστήρια του Άθω ξεχύθηκαν στον Ακράθωνα και κόλλησαν τις φοβερές σε ανθρώπινη ατένιση οι ασκηταί τις φωλιές τους, προχώρησαν κατόπι εις τα πλησιέστερα νησιά του Αιγαίου και διεπεραιώθηκαν στην απέναντι Ευβοϊκή ακτή που τόσο μοιάζει με τις ακτές του Άθω. Μια ομάς τέτοιων ασκητών εθέλχθηκε από το μοναδικό αυτό τοπείο, ενέπτυξε το πρώτο ασκητήριό του εις την πλαγιά αυτή. Αλλο στην απόμερη και πανήψυλη κορυφή της Κρυφής Παναγίας, και άλλο νοτιώτερα στο απρόσιτο καταρράχτη της Οκτωνιάς και τις Καρυές της Αχλαδερής ομώνυμο Μοναστήρι με πρωτεύουσα της Αθωνίτικης πολιτείας Καρυές. Αλλ’ας εντοπίσουμε ειδικώτερα το θέμα μας χωρίς πλέον παρεκβάσεις. Το Μοναστήρι της Κύμης του Σωτήρος, το οποίον λόγω της στενής θέσεώς του και του περιορισμένου του χώρου και το οποίον κατά το 1690 αποτελεί μικρό ασκητήριο, το 1643 προάγεται εις Μονήν όπως μαρτυρεί η μέχρι σήμερα σφραγίδα του. Έκτοτε δε μέχρι της επαναστάσεως αποτελεί σπουδαίον Μοναχικόν κέντρον των νήσων του Αιγαίου, αφού κατά το 1785 επεσκέφθη και παρέμεινε ο Ευρίπου Ιερόθεος ως διαφένεται εις την αλληλογραφία του με τον όσιον Νικόδημον του Αγιορείτη του ασκητεύοντα εις την απέναντι απίνεμον και άνυδρον Σκυροπούλα. (Συμβουλευτικόν ή περί φυλακής των πέντε αισθήσεων, Νικοδήμου Αγιορείτου). Δεν μπορούμε όμως να έχουμε μια πλήρη και σαφή εικόνα της προεπαναστατικής εποχής του Μοναστηριού γιατί το κατέστρεψαν οι Τούρκοι κατά το 1821 και μόνον η σφραγίδα διασώθηκε, η μικρά εικόνα του προσκυνηταρίου με την επιγραφή 1807 που σημειώνει στην επικάλυψή της από ασήμι ο δωρητής αρχιμανδρίτης Νεόφυτος ο οποίος και άλλα ιερά σκεύη και λειψανοθήκες έχει καλύψει με ασήμι. Η εικόνα αυτή είναι πανομοιότυπη με την της Μονής του Παντοκράτορος εις το Άγιον Όρος που παριστάνεται η Μεταμόρφωση του Σωτήρος πάνω σε μια απρόσιτη κορυφή του Θαβορείου Όρους, ενώ οι τρεις μαθηταί σε τρεις στάσεις, μια που ανέρχονται, μια κατά την μεταμόρφωση που είναι εκστατικοί και η τρίτη που κατέρχονται. Αυτή λοιπόν η εικόνα μαζί με τον χρυσοκέντητο επιτάφιο που βρίσκεται μέσα σε πλαίσιο στη βορεία πλευρά της σημερινής εκκλησίας του Μοναστηριού με πολύ ολίγα ιερά σκεύη με τις Λειψανοθήκες των Μοναστηριών Κλιβάνου, Μερναγίου και του Σωτήρος, αποτελούν τα μόνα κειμήλια που διεσώθησαν προ της επαναστάσεως Συνεπώς πως ήτανε το Μοναστήρι προ του 1821 δεν έχουμε καμιά περιγραφή. Μόνον εις την ΒΔ γωνία διεσώθη μέρος του παλαιού Πύργου, ο οποίος εχρησίμευε για την ασφάλεια του Μοναστηριού, όπως παρατηρούμε σε όλα τα Μοναστήρια του Αγίου Όρους. Στη σημερινή του κατάσταση βρίσκεται από του 1848 όπου μετά τη καταστροφή κτίστηκε, όπως φανερώνει επιγραφή σε μαρμάρινη πλάκα από τον παπα - Σεραφείμ και παπα - Γεράσιμον καθώς και την βοήθειαν του Κυμαίου πλοιάρχου Δημητρίου Γιαννάκη. Η εκκλησία Βυζαντινού τύπου, άνευ εσωτερικής διακοσμήσεως και τοιχογραφίες είναι ένα απλούν οικοδόμημα το οποίον όπως το κατασκέυασε ο αρχιτέκτων Νικόλαος παρέμεινε χωρίς μετά ταύτα να ιστορηθή αγιογραφικώς, όπως είναι τα παλαιότερα Μοναστήρια της Ευβοίας. Το Μοναστήρι του Σωτήρος κατά την επανάσταση προσέφερε μεγάλες υπηρεσίας γιατί στις περιοχές του Πλατανιού και της Χιλής εκρύβονταν οι κάτοικοι της Κύμης. Μεταξύ των Μοναχών της οι νεώτεροι έλαβαν μέρος εις την επανάσταση, ο αδελφός δε της Μονή ς Ιωσήφ Ντοβίνος βρήκε ηρωϊκόν θάνατον εις τα Κριεζά, όταν παρά την θέση Σωληνάρι έγινε μάχη μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων κατά την οποία αφού τραυματίστηκε στη θέση Βαθύ ρέμμα τραυματισμένος προφτάστηκε και σκοτώθηκε από τους Τούρκους, θάφτηκε δε εκεί. Μέχρι σήμερα δε την αποκαλούν οι Κριτζώτες μνήμα του Ντοβίνου τη θέση αυτή. Μετά την επανάσταση και πριν κτισθή και ολοκληρωθεί, μαζεύτηκαν πάλι αρκετοί Μοναχοί από το Μοναστήρι του Καταρράκτου που διαλύθηκε μετά τον θάνατο του ηγουμένου Παϊσίου και μετά την προσάρτιση της νήσου Ευβοίας το 1933 βλέπουμε ότι στο μοναστήρι αυτό δίδεται ιδιαίτερη σημασία. Όταν το 1834 δίδεται ο Κώδικας στο Μοναστήρι, καίτοι κατεστραμμένο, θεωρείται ως το κυριότερο Μοναστήρι εις το οποίον υπάγονται άλλα υπό διάλυσιν Μοναστήρια και περιοχαί άλλοτε Μοναστηριών, όπως η περιοχή του Μοναστηρακίου. Στο Κώδικα της Μονής καταγράφεται το προσωπικόν το οποίον το 1874, περιελάμβανε εννέα Μοναχούς οι οποίοι ήσαν αδελφοί της προηγούμενης. 1) 0 ιερομόναχος Σεραφείμ Οκτωνιάτης μοναχός από το 1820, 2) 0 Ιάκωβος από του Πασά και αυτός αδελφός του Μοναστηριόυ από το 1821, 3) ο Γεράσιμος από το Καδδί κοινοβιάσας από το 1816, 4) ο Γαβριήλ από τον Άγιο Λουκά γεροντώτερος όλων αδελφός της ιδίας Μονής από το 1794, 5) ο συμπατριώτης του Παΐσιος από το 1797, 6) ο Μοναχός Ιωακείμ Κυμαίος από το 1832, 7) ο Ιγνάντιος από τη Σκόπελο κοινοβιάσας το ίδιο έτος 1834, 8) ο Καλλίνικος από το Απόκρεμνο από το 1812 και ο Ζωσιμάς από τις Κονίστρες από το 1825. Σύμφωνα με τον Κώδικα στο Μοναστήρι του Σωτήρος ανήκαν τα εξής εξωκλήσια μέσα στην περιφέρειά του, 1) Των Ταξιαρχών 2) Άγιος Στέφανος 3) Άγιος Νικόλαος 4) Άγιος Γεώργιος 5) Εισοδίων εντός του Κάστρου κατεστραμμένη 6) Άγιος Γρηγόριος 7) Κοίμησις Θεοτόκου, κελλιών εντός περιφερείας 1) Άγιος Παντελεήμων και κρυφή Παναγία εις το Πλατάνι και η Αγία Παρασκευή η οποία απήλαξε η ενορία Αγίου Αθανασίου με το εξωκλήσιον του Αγίου Δημητρίου άνωθεν της Χιλής. Το ποιο αξιοσημείωτο που βλέπουμε στο Κώδικα είναι ένα είδος πρωτοκόλλου παραλαβής των ιερών λειψάνων των διαλυθέντων Μοναστηρίων Κούτσουρο - Μερνάγη - Κορακές - Καταρράκτου έπειτα από διαταγή του επάρχου Καρυστίας και της υπ’αριθ. 189 τοιαύτης του επισκόπου Καρυστίας. Τα ιερά λείψανα είναι είκοσι επτά μέρη διαφόρων Αγίων, τρεις σταυροί αργυροί και ένας ξύλινος. Ιδιαίτερα από την Μονήν Καταρράκτου άλλα τέσσαρα μέρη Αγίων Λειψάνων, ένα εγκόλπιον με μαργαρίτας, δύο αργυροί σταυροί και σι τρεις θαυμάσιες βυζαντινές εικόνες του μεγάλου Βυζαντινού ζωγράφου Νικοδήμου, για τις οποίες πολλές φορές έχουμε κάμει λόγο και οι οποίες σήμερα φυλάσσονται εις το Μητροπολιτικό Μέγαρο. Όλα αυτά παρελήφθησαν την 9ην Ιανουαρίου 1835 και υπογράφουν από μέρος του επισκόπου ο ειδικός επίτροπος και εκπρόσωπός του Παπαμανώλης Οικονόμου και από την Δημογεροντία Κύμης, οι δημογέροντες 1) Κ. Αστέρης, 2) Κηρύκος Κωνσταντίνου, 3) Γεώργιος Μπούχλας, 4) Δημήτριος Μπαλαλάς. Το πρωτόκολλον είναι σφραγισμένο με μικρά ωοειδή σφραγίδα η οποία στην περιφέρεια φέρει τις λέξεις ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ και στη μέση με μεγάλα γράμματα το άλλο κομμάτι τη φράση : Η ΔΗΜΟΓΕΡΟΝΤΙΑ ΚΟΥΜΗΣ. Άλλο επίσης σπουδαίο γεγονός είναι η γενική καταγραφή όλων των κειμηλίων εικόνων και ιερών αμφίων κατόπιν της υπ’ αριθ. 256/160 δ)γής του Υπουργείου Παιδείας και Εκκλησιαστικής ενώπιον του Βασιλικού Επιτρόπου Γ. Κοτοπούλη το 1837 και του ηγουμενοσυμβούλου Σεραφείμ ηγουμένου και συμβούλων Γερασίμου και Ιακώβου. Σ’ αυτό αναφέρεται και η περίφημη Λειψανοθήκη της αγίας Παρασκευής που φέρει μέρος της Κάρας της. Η λειψανοθήκη είναι πεποικιλμένη με 21 πετράδια πολύτιμα. Αφού τόσα ιερά λείψανα και άλλα ιερά κειμήλια έχουν θησαυρισθή στο μοναστήρι του Σωτήρος, το 1847 κτίζεται μεγαλόπρεπο, αφού γενναίως συνέβαλε και ο επιζών ηρωικός του Αγώνος πλοίαρχος Δ. Γιαννάκης, ο οποίος απέθανε την 2 1/1/1857 όπως φαίνεται σε επίσημο πρακτικό της Μονής που τον ανακηρύσσει μεγάλο ευεργέτη. Μετά του Σεραφείμ μνημονεύονται ηγούμενοι από το 1857 ο Γεράσιμος Ζαχαριάδης, από το 1880-1893 ο Καλλίνικος Αποστολίδης από το 1893-1897 ο Παρθένιος από το 1897-1902 ο Παπαγρηγόριος Τατάγιος από το 1907-1909, ο Παΐσιος Παπακωνσταντίου και το ίδιο έτος ο Σερφείμ Καπαμάς και το αυτό έτος ο Πολύκαρπος μέχρι 1914, ο Διονύσιος Ραφτόπουλος από το 19 15-1924 το 1925 ο Κορνήλιος μέχρι 1934 το 1934-1938 ο Απόλως, το 1938-1940 ο Τιμόθεος το 194 1-1944 ο Γεράσιμος το 1945-1957 ο Σκουσθένης και από το 1957 ο Δημήτριος Αυγουλέας αντικατασταθείς ήδη. Και σήμερα μεν το Μοναστήρι του Σωτήρος στερείται μοναχών. Η μεγάλη δημιουργική πνοή του ασκητικού και άφθαστου σε φιλανθρωπία Δεσπότη, του άλλαξε όψη. Έτσι το Μοναστήρι έχει τελείως ανακαινισθεί και διατηρείται σε καλή κατάσταση που πιστεύουμε ότι ο τόσον προς τον ανθρώπινο πόνο συντρέχων φιλάνθρωπος και ακούραστος σεβάσμιος Μητροπολίτης θα το χρησιμοποιήση ως κέντρο πνευματικής αναγεννήσεως. Πάντως οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι η ιστορία του και η ονειρώδης τοποθεσία του, που είναι κτισμένο, έχει στενή σχέση με την ιστορία της Κύμης και ένα από τα ωραιότερο τοπία της. Άσχετα όμως μ’ αυτά, είναι ένα θρησκευτικό κέντρο που θα παραμείνη για πάντα, όπως το οραματίστηκαν οι πρώτοι αναχωρηταί και ασκηταί που το ίδρυσαν και το καθαγίασαν με την ευλάβειά τους. Αυτό το νιώθει κανείς όταν φεύγει από την τύρβη των πόλεων και ξεπερνά το δάσος της Μονής, αισθάνεται τον εαυτό του μέσα στο πράσινο και στην αποτομία που προβάλλει μπρος του σαν κάτι ανερμήνευτο τον τραβά προς αλαλήτους στεναγμούς της καρδίας. Άθελά του τον οδηγεί η αυτοσυναίσθηση στη συναίσθηση του βαθυτέρου του είναι, και ακολουθεί νοερά η ψυχή του και η καρδιά του τον πνευματικό δρόμο που είχαν χαράξει οι πρώτοι άγιοι εκείνοι ασκηταί προς το λυτρωμό(Ευβοικός Λόγος,29-30(1960)38,39).

Φωτογραφίες:Βαγγέλης Στάμου