Ο Mηχανισμός των Αντικυθήρων.

Κείμενο για την γιορτή έναρξης της τετραετίας του Φιλολογικού Τμήματος του Λυκείου των Ελληνίδων, που αναφέρεται στον Μηχανισμό των Αντικυθήρων και τον ζωγραφικό πίνακα της Ε. Σ., με σύγχρονη προβολή εικόνων σε power point (Χαλκίδα, 2-12-2025).

Εύη Σαραντέα…………………… (1)Λίγα λόγια για το πως βρέθηκε ο περίφημος αρχαίος Μηχανισμός.(Θα ήθελα να σας παρακαλέσω, να μην διαβάζετε τα κείμενα στην οθόνη, επειδή έχω προφορικά προσθέσει επί πλέον πληροφορίες εκτός από αυτές που προβάλλονται).Το 1900, πριν από 125 χρόνια δηλαδή, ένα καΪκι με σφουγγαράδες από την Σύμη, έπεσε σε φουρτούνα, στη θάλασσα των Αντικυθήρων. Φοβήθηκαν να συνεχίσουν το ταξίδι. Όταν κόπασε η καταιγίδα, βούτηξαν στα νερά της περιοχής για σφουγγάρια, με σκάφανδρα. Και τότε, στα 60 μ. βάθος, είδαν κατάπληκτοι σπασμένα μέλη από αγάλματα. Στην αρχή, τα πήραν για ανθρώπους-είχαν τρομάξει… Όμως είχαν ανακαλύψει ένα ρωμαϊκό ναυάγιο του 60 έως 80 π. Χ., με κλεμμένους ελληνικούς θησαυρούς, που προορίζονταν για την Ρώμη.(2)Ανάμεσα στα αμύθητης αξίας αγάλματα που ανασύρθηκαν από το ναυάγιο, υπήρχε και ένα μικρό κομμάτι από κράμα χαλκού, που δεν του έδωσαν καμία σημασία στην αρχή —μάλιστα, παρά λίγο να το ξαναρίξουν στη θάλασσα-- αλλά όταν μετά από καιρό εξετάστηκε από επιστήμονες, αποκαλύφθηκε πως επρόκειτο για ένα σύμπλεγμα άνω των 33 γραναζιών, που ξάφνιασε τον επιστημονικό κόσμο, και πέραν των ορίων τηςΕλλάδας. Εναν αστρονομικό Μηχανισμό εκπληκτικής ευφυίας, του 2ου αι. π. Χ. Τον αρχαιότερο αναλογικό υπολογιστή που γνωρίζουμε. Ό Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι ένας αστρολάβος, που συγκέντρωνε όλες τις αστρονομικές γνώσεις των αρχαίων Ελλήνων για τον Κόσμο, περί τα τέλη του 2ου αι π. Χ. (3)Ενα αστρονομικό όργανο, που στη μία όψη του έδειχνε τη θέση του Ήλιου, τη θέση της Σελήνης και φάσεις της, πιθανώς και άλλων πλανητών, είχε κλίμακα μηνών, ζωδίων, ώρας

(ενδεχομένως εικοσιτετραώρου), και έδειχνε το γεωγραφικό πλάτος και ίσως, μήκος. (4)Στην άλλη όψη του Μηχανισμού: 2 βραχίονες με βελόνη, όπως του πικ-απ, κινούμενοι σε ελικοειδείς κλίμακες, προέβλεπαν εκλείψεις Ήλίου και Σελήνης και φάσεις της σελήνης. (5)Μικρό ημερολόγιο έδειχνε τους χρόνους τέλεσης των Όλυμπιακών αγώνων, αλλά, και άλλων τεσσάρων αγώνων: Δηλαδή, των αγώνων στα Ίσθμια, στα Πύθεια, στα Νέμεα και στα Νάα (όπως αναγράφεται).΄Όμως, ενδέχεται να έχει χαθεί ένα τμήμα του μηχανισμού. Διότι λείπουν γρανάζια που έχουν να κάνουν με πλανήτες", σύμφωνα με τον καθ. κ. Ξεν. Μουσά. (6)Επέζησε της ανακύκλωσης του χαλκού, αυτό τοεπιστημονικό θαύμα λόγω του ναυαγίου,  με τα χάλκινα και τα μαρμάρινα αριστουργήματα γλυπτικής, κυρίως του 4ου και του 3ου αιώνα π. Χ. και άλλα αντικείμενα. Γενικά, λίγα είναι τα χάλκινα αρχαιοελληνικά αγάλματα που διασώθηκαν, κι αυτά σώθηκαν, κυρίως εξ αιτίας ναυαγίων. Ό χαλκός ανακυκλωνόταν. Ετσι, αμέτρητα αρχαία ελληνικά χάλκινα αριστουργήματα κατακερματίστηκαν, έλειωσαν, για να γίνουν όπλα, κέρματα και σκεύη. Τα γρανάζια του Μηχανισμού είναι σκληρότερα στην περιφέρειά τους, και διαφέρουν μεταξύ τους ως προς το μέγεθός τους, τα πάχη τους, τους αριθμούς των δοντιών, το σχήμα των δοντιών, καθώς και το κράμα τους. Λιγότερο από 1% μόλυβδος, διευκόλυνε την κίνηση μεταξύ των γραναζιών (δεν χρειαζόταν λιπαντική ουσία δηλαδή!). Σκεφτείτε τις δοκιμές που χρειάστηκαν για να πετύχουν με εκείνη την απίστευτη ακρίβεια, προβλέψεις φαινομένων, όπως οι είναι οι

εκλείψεις και η θέση της Σελήνης, πολλά χρόνια μετά ή πριν την ημερομηνία που ζούσαν εκείνοι!Δεν αποκλείεται ο άνθρωπος που συνέλαβε την αρχική ιδέα του Μηχανισμού να ήταν ο Αρχιμήδης, αυτή η διάνοια. Κατά βάσιν, η ιδέα ήταν: Οι τροχιές των αστέρων να αντιστοιχούν στις περιμέτρους των γραναζιών



! Πόσο απλή σκέψη, αλλά τι μεγαλοφυής(7)Στην εικόνα μας τα 4 γρανάζια που ορίζουν την ελλειπτική κίνηση της Σελήνης γύρω από τη Γη, αποδίδοντας την εκκεντρότητα της τροχιάς της και την διαφορετική ταχύτητα από περίγειο σε απώγειο. (8) Μπρούτζινες πλάκες κάλυπταν το όργανο και σε κάθε διαθέσιμη επιφάνειά του αναγράφονταν οδηγίες χρήσης. Το μέγεθός του οργάνου υπολογίζεται ότι ήταν σαν ένα κουτί παπουτσιών… Είχαν χαραχθεί στην επιφάνειά του 156 λέξεις, χωρίς τα άρθρα ή τις προθέσεις και τους συνδέσμους, σε ένα σύνολο 1.380 χαρακτήρων γραμμάτων. (9)Δεν γνωρίζουμε τις μορφές των επιστημόνων, που συνέβαλαν στην κατασκευή του. Στον πίνακά μου έχουν αποδοθεί σαν φλόγες, μέσα σ’ ένα χρώμα βυθού ή σύμπαντος.…………..Στο σημείο αυτό, σαν ζωγράφος, θα ήθελα να σας πω στο πως κατέληξα να δημιουργώ έργα, με αυτή την συγκεκριμένη τεχνοτροπία, προσωπική θα έλεγα, που βλέπετε.(10)Συνήθιζα να ζωγραφίζω ρεαλιστικά θέματα, όπως αυτή: Στην εικόνα, ένα «Σπασμένο ρόδι» (ζωγραφική πάνω σε ξύλο). Όμως, μια μόνιμη φθορά στον τένοντα του δεξιού μου ώμου μετά από σχεδίαση πολλών λίθινων εργαλείων, με έκανε να στραφώ σε (11)εικόνες της φαντασίας μου, που συνθέτω με κολλημένες φωτογραφίες (κολάζ δηλαδή). Εδώ, ένα παιδί πετά τον αετό του σε έναν γαλαξία. Ήταν αρχικά μια σύνθεση με κολλημένες φωτογραφίες, που στη συνέχεια έγινε ζωγραφικό έργο. (12) «Το αστρικό σκάκι». Ακολούθησαν και άλλα θέματα με αστέρια και γαλαξίες (γιατί μικρή, ήθελα να γίνω αστρονόμος), με κολλημένα ζωγραφιστά χαρτάκια (αρχικά, σαν προσχέδια) που κατόπιν έγιναν ζωγραφικοί πίνακες. Στη συνέχεια, ήρθε η ιδέα για ένα (13)

«Αστρικό τέμπλο», σε διάφορες παραλλαγές, όπως αυτή: (14) «Ή γονιμοποίηση της Γης». [ΤΌ ΝΕΡΌ και Ή ΓΉ/..Παύση]... Τέλος, ήρθε (15)«Ό Μηχανισμός των Αντικυθήρων», που ταίριαζε θεματολογικά με το κοσμικό φόντο που είχα συνηθίσει να ζωγραφίζω, αλλά κυρίως αποτελούσε έργο σύνθεσης Επιστήμης και Τέχνης, που επιθυμούσα πολύ εκείνον τον καιρό να δημιουργήσω. Το έργο αυτό ολοκληρώθηκε το έτος 2010…………….Επιτρέψτε μου, να σας πω ελάχιστα για το σκεπτικό αυτού του πίνακα: Απεικόνισα τον αστρονομικό μηχανισμό μέσα σε έναν Κόσμο - κόσμημα, που αποδίδεται σαν ένας γαλαξιακός Ναός. Ό ναός στηρίζεται σε νόμο της παγκόσμιας έλξης, σε νόμο του Κέπλερ (σημ.: που πολύ αργότερα ονομάστηκε του Κέπλερ). Όι νόμοι αυτοί «στηρίζουν» το αστρικό στερέωμα και είναι γραμμένοι στο τέμπλο. (16) Πιθανώς, ο Μηχανισμός προστατευόταν μέσα σε θήκη, στο σχήμα ναΪσκου. (17)Όι μορφές των επιστημόνων που συνέβαλαν στην κατασκευή του μας είναι άγνωστες (βλέπετε κάτω). Για τούτο, έχουν ζωγραφιστεί σαν φλόγες μέσα σε ένα χρώμα βυθού ή σύμπαντος, όπως είπαμε. Επιθύμησα να δώσω τη μαγεία της φύσης, το θαύμα της επιστήμης... Τα νερά, αποδίδονται ως αντανακλάσεις του Χρόνου. Ή πολυτιμότητα του ανθρώπινου (του ελάχιστου) χρόνου, με το χελιδονάκι στους κύκλους των εποχών. Ή έφεση του ανθρώπου για την Τέχνη - άλλο επίτευγμα του νου - με εικονίσματα ερωτικών αγαλμάτων στον γαλαξιακό ναό.Ο πίνακας ζωγραφιζόταν επί εννέα μήνες, με τις πολύτιμες συμβουλές του Καθηγητή Φυσικής Διαστήματος κυρίου

Ξενοφώντα Μουσά.Το έργο έχει εκτεθεί στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών, επί τρία συνεχή έτη (2013-2016), επίσης στο Μουσείο Κοτσανά, στο Πλανητάριο, στην Φιλοσοφική Σχολή Πανεπιστημιούπολης Ζωγράφου και σε άλλες αίθουσες… Αντίγραφό του βρίσκεται στη ΝΑΣΑ. Ένα άλλο αντίγραφό του επίσης έχει (είχε) στην κατοχή του ο Νόαμ Τσόμσκυ (δώρο από τον καθηγητή κ. Ξενοφ. Μουσά)…Σας ευχαριστώ θερμά! ……18)…Ο χαιρετισμός:…………………………………………………………………….Καλησπέρα σας! Ευχαριστώ την Έφορο του Φιλολογικού Τμήματος κυρία Ρόζα Νικολάου, και τα Μέλη του Φιλολογικού, για την χαρά που μου δίνετε να επικοινωνώ μαζί σας, παρουσιάζοντας ένα μοναδικό επίτευγμα της αρχαίας μας τεχνολογίας, τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων, και τον ζωγραφικό πίνακα μου, που προέκυψε, από την εντύπωση που μου προξένησε το όργανο αυτό.Επίσης θερμά συγχαίρω την νέα Πρόεδρο του Λυκείου κυρία Φωτεινή Ακριώτη για την εκλογή της, και να ευχηθώ στην ίδια και στα Μέλη του νέου Διοικητικού Συμβουλίου ΚΑΛΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΤΕΤΡΑΕΤΙΑ!