ΑΡΧΑΪΚΟ ΕΥΒΟΪΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ

 

14-6-2023

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙ ΤΕΧΝΗΣ ΧΑΛΚΙΔΑΣ. TΜΗΜΑ ΚΟΣΜΗΜΑΤΟΣ

ΑΡΧΑΪΚΟΕΥΒΟΪΚΟ ΑΛΦΑΒΗΤΟ

Εύη Σαραντέα

Kαλησπέρα σε όλες κι όλους!

Ευχαριστώ το Εργαστήρι Τέχνης

-- το παλιό μου Σχολείο--

ιδιαίτερα τον δάσκαλο κ. Άκη Γκούμα και την φίλη και συμμαθήτρια κ. Αμαλία Καλαθέρη

.https://docs.google.com/presentation/d/1rSpUOrnmq1rw-IDGoU3xaGOfbqnGfs3H/edit#slide=id.p1

*

Απόψε θα αναφερθούμε στο αρχαϊκό τοπικό αλφάβητο του 800 π. Χ. περίπου, της Χαλκίδας και άλλων πόλεων της Εύβοιας, που μέσω αποικιών στην Κάτω Ιταλία, μεταλαμπάδευσαν την αρχαία ελληνική γραφή στον κόσμο.

Η προσέγγιση του θέματος είναι κατά κύριο λόγο εικαστική, καθώς η παρουσίαση έχει στόχο την ενημέρωσή μας κυρίως για τα σχήματα των γραμμάτων παλαιών αλφάβητων και ιδιαίτερα του τοπικού μας αρχαϊκού αλφάβητου. Τα σχήματα γραμμάτων που επικρατούσαν στο νησί πριν 2.800 χρόνια περίπου, έχουν επεκταθεί στην Υφήλιο. …. Θα περιοριστούμε στις ευρέως αποδεκτές απόψεις και κάποιες θεωρίες.

Πριν επικεντρωθούμε στο τοπικό μας αλφάβητο, θεώρησα καλό να χαρούμε εικόνες και από άλλα αλφάβητα ή σήματα της χώρας μας και της Ανατολικής Μεσογείου, των προηγούμενων χιλιετιών. Ας αρχίσουμε με ένα από τα πιο παλιά της Ελλάδας:…… ΔΙΣΠ.

Στην εικόνα η ξύλινη «Πινακίδα του Δισπηλιού», ηλικίας 5.260 χρ. π. Χ., περίπου, από τον οικισμό της Λίμνης του Δισπηλιού, Καστοριάς.
Η πινακίδα, όπως ανέφερε ο καθηγητής Γιώργος Χουρμουζιάδης, φέρει χαράγματα ή σήματα: «Είναι μια προσπάθεια επικοινωνίας του νεολιθικού ανθρώπου, που ελπίζουμε κάποτε να μπορέσουμε να ερμηνεύσουμε», είπε ο καθηγητής, «παρά γραφή».

…3.Εδώ στην αριστερή στήλη, τα χαράγματα της πινακίδας του Δισπηλιού Καστοριάς, χαραγμένα πριν 7.280 χρόνια περίπου, και δίπλα της κρητικής Γραμμικής Α, πριν 4.000 χρ. περίπου….

---Σουμεριακή επιγραφή, 2600 π. Χ

Πρώτη αποδεκτή καταγεγραμμένη γραφή είναι

…, η Σφηνοειδής σουμεριακή γραφή.

Χρησιμοποιήθηκε από τους Σουμέριους, πριν 5.300 χρ..

Η σφηνοειδής γραφή θεωρείται το αρχαιότερο γνωστό σύστημα γραφής στον κόσμο.

Οι χαρακτήρες έχουν σχήμα σφήνας. Με τη χρήση ενός καλαμιού, σαν γραφίδα,

σχεδίαζαν τα σήματα πάνω σε νωπές πήλινες πλακέτες, που τις άφηναν μετά στον ήλιο.

….5. Οι σφηνοειδείς αριθμοί των Σουμερίων.

---6 Σουμεριακή επιγραφή, 2600 π. Χ.

---7-Επιγραφή/επιστολή, σταλμένη από Σουμέριο αρχιερέα προς τον βασιλιά του Λαγάς, η οποία τον πληροφορεί για τον θάνατο του γιου του σε μάχη…. 2400 π.Χ. (Λούβρο).

…..8. Σφηνοειδής γραφή από φιρμάνι του Ξέρξη  (του παρολίγο δυνάστη μας) στο Φρούριο του Βαν ,στη βορειοανατολική Τουρκία. Οι επιγραφές είναι σε τρεις γλώσσες που χρησιμοποιούσαν σφηνοειδή γραφή: στην αρχαία περσική, την ακκαδική και την ελαμιτική γλώσσα.

…………………………………………………………..

Ίσως –δεν είναι βέβαιο αλλά φαίνεται λογικό—η γραφή των Σουμερίων επηρέασε τους γείτονες Αιγύπτιους, στην αναζήτηση γραφής. Δεν τους μιμήθηκαν όμως οι Αιγύπτιοι ……9 ΑΙΓΥΠΤ.

Τώρα θα θαυμάσουμε τα Αιγυπτιακά ιερογλυφικά.

….Θεωρούνται τα αρχαιότερα εικονιστικά σύμβολα.

Τα  ιερογλυφικά της Αιγύπτου εμφανίστηκαν σε πλήρη ανάπτυξη κατά το 3.100 π.Χ..

Με ΧΊΛΙΟΥΣ (1000) περίπου χαρακτήρες, ήταν το επίσημο σύστημα γραφής που χρησιμοποιήθηκε στην Αρχαία Αίγυπτο. Ήταν ένα σύστημα το οποίο χρησιμοποιούνταν κυρίως για θρησκευτικά θέματα (γι αυτό και λέγονται ιερο-γλυφικά).

Κατά την περίοδο του αρχαίου Βασιλείου της Αιγύπτου, όχι πάνω από 10.000 πρόσωπα μπορούσαν να διαβάσουν ή να γράψουν. Κατά την Ελληνορωμαϊκή Περίοδο (31 π.Χ.-330 μ.Χ.)

1% ήταν εγγράμματοι, και αυτοί ήταν κυρίως Έλληνες!

… Σχεδόν όλα τα σύμβολα αντιπροσωπεύουν αντικείμενα έμψυχα ή άψυχα, αντικείμενα πάντως.

….12. Ήταν μικροσκοπικά έργα τέχνης από μόνα τους, και επομένως ήταν ιδανικά για διακόσμηση μνημείων και αντικειμένων.

Διασκευή της γραπτής ιερογλυφικής γραφής, οδήγησε στην ιερατική γραφή και από αυτήν 13.. εξελίχθηκε η δημώδης αιγυπτιακή γραφή, ήδη από τον 7^ο αι. π. Χ.

Στην εικόνα, κείμενο στη δημώδη αιγυπτιακή γραφή, …14, και …στην αρχαία ελληνική, αλλά και στα πολύ αρχαιότερα αιγυπτιακά ιερογλυφικά,… σκαλισμένες και οι τρεις γραφές στην ίδια στήλη: Ιδού, η περίφημη στήλη της Ροζέττας… Ήταν η αιτία της αποκρυπτογράφησης των ιερογλυφικών της Αιγύπτου και της αποκάλυψης στη συνέχεια, του μεγάλου Πολιτισμού και της αρχαίας Ιστορίας της.

Από γρανοδιορίτη. Βρέθηκε στο Δέλτα του Νείλου, το 1800, και μεταφέρθηκε …γρήγορα..16 στο Βρεττανικό Μουσείο.

Τα αιγυπτιακά ιερογλυφικά αποκρυπτογραφήθηκαν πριν 200 χρ., από τον Ζαν-Φρανσουά Σαμπολιόν, που μελέτησε σχολαστικά τη Στήλη της Ροζέττας. Ήταν Γάλλος λόγιος, φιλόλογος, ανατολιστής και αιγυπτιολόγος. Σήμερα, ο Σαμπολιόν θεωρείται πατέρας της Αιγυπτιολογίας.

……………………………………………………….

ΤΟ ΤΑΞΊΔΙ μας συνεχίζεται. Πάμε στα δικά μας.

… Ι7 Ιερογλυφικά της Κρήτης.

Τα σύμβολα που έχουν γίνει γνωστά ανέρχονται σε 314.

Είναι γραφή που βρέθηκε σε πήλινες επιγραφές, σφραγίδες, λίθινη επιγραφή των Μαλίων, τον Πέλεκυ του Αρκαλοχωρίου και τον Δίσκο της Φαιστού,…18

Λίγα λόγια για τον ΔΙΣΚΟ  ΤΗΣ  ΦΑΙΣΤΟΥ.

Βρέθηκε στην Φαιστό της Κρήτης και Χρονολογείται στον 17^ο αι. π.Χ. Βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο Ηρακλείου.

Φτιαγμένος από κεραμικό υλικό, έχει 16 εκ. διάμετρο και είναι διπλής όψης. …..19

Η γραφή που χρησιμοποιήθηκε είναι τα τοπικά κρητικά ιερογλυφικά της Κρήτης, όπως αναφέραμε.  ……20

Στις όψεις του βρίσκονται διάφορα σύμβολα, …..21,όπως ψάρια, πουλιά και ανθρώπινες μορφές. 45  διαφορετικά σύμβολα χρησιμοποιήθηκαν  

Μελετητές κατέληξαν πως είναι πολύ πιθανόν να περιγράφονται οι άθλοι του Ηρακλή……22. Η επανάληψη ορισμένων συνδυασμών σημείων, σε τύπο επωδού, αποτελεί την πειστικότερη ένδειξη ότι πρόκειται για θρησκευτικό ύμνο ή κείμενο μαγικού χαρακτήρα. …

Πολλά από τα σύμβολά του πάντως, ομοιάζουν στην  Γραμμική Α´,

…………………………………………………..

Γραμμική Α …..23

Από τη μινωική Κρήτη επίσης προέρχεται η γραμμική Α  , μια γραφή που και εκείνη, δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί ακόμη.

Το υλικό πάνω στο οποίο γράφονταν τα κείμενα, ήταν κυρίως ωμός πηλός, ξεραμένος στον ήλιο, σε σχήμα πινακίδας.

. …. Η  Γραμμική  Α  ήταν  πολύ  πιο  απλή  από  την  ιερογλυφική. Και πιθανόν, ήταν ένα συλλαβικό σύστημα γραφής.

Την χρησιμοποιούσαν οι Μινωίτες από το 1.700-έως το 1.400 π.Χ.  …. και ονομάστηκε έτσι, επειδή χρησιμοποιούσαν γραμμές, σύμβολα και  σχήματα για να γράψουν στη Γραμμική Α.  Αλλά …. 26 Κανείς μέχρι σήμερα δεν έχει καταφέρει να  την αποκρυπτογραφήσει

………………………………

Η Γραμμική Β…27…

Το σύστημα γραφής της Γραμμικής Α το δανείστηκαν και το τροποποίησαν οι Μυκηναίοι αφού κατέκτησαν την Κρήτη, δημιουργώντας το δικό τους σύστημα, τη λεγόμενη  Γραμμική Β, καταγράφοντας την ελληνική γλώσσα. Χρησιμοποιήθηκε στη Μυκηναϊκή Περίοδο, από τον 17ο έως τον 13ο αι. π.Χ., κυρίως για την τήρηση λογιστικών αρχείων στα ανάκτορα. 

Η Γραμμική Β είναι η παλαιότερα διατηρημένη μορφή γραπτού ελληνικού λόγου που γνωρίζουμε. ……΄ Εἶναι συλλαβικὴ γραφή. Δηλαδή, τὰ σύμβολά της ἀναπαριστοῦν συλλαβὲς (αποτελούνται ἀπὸ ἕνα φωνῆεν ἢ ἀπὸ ἕνα σύμφωνο με φωνῆεν).

(Συλλαβικά συστήματα γραφής είχαν χρησιμοποιηθεί και από άλλους σύγχρονους γειτονικούς λαούς της Εγγύς Ανατολής. Η Γραμμική Β περιλαμβάνει 90 συλλαβογράμματα και περίπου 260 ιδεογράμματα).

. Το αρχαιότερο κείμενο^[1] χρονολογείται γύρω στα 1450 π.Χ.^[2] και είναι γραμμένο σε πήλινη πινακίδα, που βρέθηκε στην  Ίκλαινα Μεσσηνίας  …….

(Τα βρίσκουμε επίσης και σε περιοχές που ήταν σε επαφή με τον μινωικό κόσμο: Νησιά τού Αιγαίου (τη Θήρα, τη Μήλο, την Κέα, τα Κύθηρα, τη Σαμοθράκη) ως και τη Μίλητο της Μικράς Ασίας. Περιοχές της δυτικής ακτής της Μικράς Ασίας ήταν ήδη ελληνόφωνες)

…….

Η αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β ήταν επιτυχία ενός νέου

αρχιτέκτονα, αρχαιολάτρη, του Άγγλου Μάικλ Βέντρις, που έσπασε όπως λέμε τον κώδικα, το 1952..με τη βοήθεια του φιλόλογου Τσάνγουικ. Ήταν ερασιτέχνης γλωσσολόγος, και επαγγελματίας αρχιτέκτονας. (Σε ηλικία δεκατεσσάρων χρόνων, έτυχε να ξεναγηθεί από τον Άρθουρ Έβανς σε μια έκθεση ελληνικής και μινωικής τέχνης. Εκεί, κεντρίστηκε το ενδιαφέρον του από το γεγονός ότι η Γραμμική Β  δεν είχε αποκρυπτογραφηθεί. Έτσι ξεκίνησε να ερευνά γι' αυτή).

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

Μια άλλη γραφή τώρα:

…. 31...Μπορούμε πιστεύω εύκολα να διαβάσουμε αυτά τα ονόματα!

Διαβάζουμε την τοπική μας, την αρχαϊκή χαλκιδαϊκή, ηλικίας 2.800 ετών περίπου. Είναι σύγχρονη σχεδόν!

Σε ευρύτερο πεδίο,……εάν συγκρίνουμε ένα σημιτικό αλφάβητο [πρώτη στήλη αριστερά] και τα άλλα 15 αρχαϊκά αλφάβητα διαφόρων περιοχών της Ελλάδας, στη σειρά, θα διαπιστώσουμε μεγάλες ομοιότητες μεταξύ τους…. (ΠΑΥΣΗ)…

Αναμφισβήτητα, …..33..το αρχαϊκό τοπικό μας αλφάβητο έχει πολλές ομοιότητες με το λατινικό….. Η απλή γειτονία, το εμπόριο ή οι κατακτήσεις…. επηρεάζουν και μεταδίδουν πολιτισμικά στοιχεία,…..34, όπως ομοιότητες υπάρχουν και μεταξύ σημιτικού και –του ακόμη παλαιότερου-- αιγυπτιακού αλφάβητου.

………35 ΧΑΡΤΗΣ

Είναι γνωστό παγκόσμια, ότι οι Ευβοείς αποίκισαν τον 8^ο αι. π. Χ. την Κάτω Ιταλία και διέδωσαν εκεί το δικό τους αλφάβητο. ΑΝΑΓΝΩΡΊΖΕΤΑΙ ότι ΔΙΑΔΌΘΗΚΕ το αλφάβητό μας στην Κάτω Ιταλία, και ότι το λατινικό έλκει την καταγωγή από το ευβοϊκό …..36

… Από ποιά ευβοϊκή πόλη όμως;

Εδώ,… επικρατεί… ΧΆΟΣ.

Πριν 6 χρόνια, είχα επικοινωνήσει με κορυφαίο επιγραφολόγο (ειδικό στα αρχαία αλφάβητα, καθηγητή στην Αμερική, τον Ελληνοαμερικανό, κ. Νικόλαο Παπαζαρκάδα---νομίζω η μητέρα του είναι από τη Χαλκίδα)---

για να με συμβουλεύσει, και να μου λύσει κάποιες απορίες σχετικά με το τοπικό σύστημα γραφής. Είχα προτείνει τότε—κάποιοι θα το γνωρίζουν-- να αναγραφεί, τιμητικά, το τοπικό μας αλφάβητο κοντά στην παλιά Γέφυρα,…….37, σε τοιχίο του Εύριπου, ΚΑΙ τα βράδια να φωτίζεται…

ΠΟΙΟΣ Ο ΠΑΠΑΖΑΡΚΑΔΑΣ: Πτυχιούχος Παν/μίων Αθηνών και Οξφόρδης. Είναι καθηγητής στο Τμήμα Κλασικών Σπουδών και στο πρόγραμμα Μεσογειακής Αρχαιολογίας και Αρχαίας Ιστορίας στο Μπέρκλεϋ από το 2007. Επιγραφολόγος, με ειδική μελέτη στο αρχαϊκό αλφάβητο της Βοιωτίας. Περισσότερα: Βλ. Διαδίκτυο.

Όταν ρώτησα τον καθηγητή κ. Παπαζαρκάδα, από επιστημονικής πλευράς, ποιόν όρο είναι προτιμότερο να χρησιμοποιήσουμε στην αναγραφή της Γέφυρας-- «ευβοϊκό»; «χαλκιδικό»; χαλκιδαϊκό»;, ή κάποιο άλλο;; Μου έστειλε το εξής μήνυμα….38:

Καταλαβαίνουμε πως τα πράγματα δεν είναι καθόλου απλά.

Στο εξωτερικό, χρησιμοποιούν τη λέξη «Ευβοϊκό», κατά κανόνα.

Σας μεταφέρω κείμενο που μου έστειλε ο καθηγητής Παπαζαρκάδας και το διένειμα τότε στο Φεστιβάλ Αυλίδας ………39

………40

4141…(ΠΑΥΣΗ)…

42..….Το τοπικό Ευβοϊκό μας Αλφάβητό είχε διαφοροποιήσεις από το Ελληνικό. Με πιο εμφανείς, τις εξής: Το ελληνικό Γ γραφόταν όπως το λατινικό C. Το ελληνικό Δ γραφόταν όπως το λατινικό D. Το ελληνικό Λ γραφόταν όπως το λατινικό L. Το ελληνικό Π γραφόταν με στρογγυλεμένο το πάνω μέρος πλησιάζοντας το λατινικό P. Το ευβοϊκό Ρ είχε μία επιπλέον ουρά προς τα δεξιά, όπως το λατινικό R.

…………………………………………

…..43….Στην εικόνα, μια άποψη για τις καταβολές του Α, από τα ιερογλυφικά. Τα κέρατα του ταύρου μετουσιώθηκαν σε ποδαράκια του Α.

…..Το κεφαλαίο Γ, κατά την ίδια έννοια, υποστηρίζεται ότι προέρχεται από το σημιτικό γκιμέλ, με σχήμα Καμήλας.

….. Το κεφαλαίο Μ, έχει άραγε κάποια σχέση με το επαναλαμβανόμενο Μ, της εικόνας των κυμάτων του νερού στα αιγυπτιακά ιερογλυφικά, και με το Mare;; (θάλασσα). Όπως έχει υποστηριχθεί;

….46….Το κεφαλαίο Ζ έχει μήπως κάποια μακρινή σχέση με ένα ιερογλυφικό φιδιού;;

….Οι απόψεις αυτές έχουν κατατεθεί από ειδικούς (και παρουσιάζουν εικαστικό ενδιαφέρον τουλάχιστον).

……47

Πρότασή μου προ πενταετίας προς τον Οργανισμό Λιμένων Νήσου Ευβοίας ( ΟΛΝΕ. –Πρόεδρος Τσέργας), ήταν η δημιουργία μιας επιγραφής στα τείχη της Γέφυρας του Ευρίπου, η οποία θα αναφέρει την προέλευση του λατινικού αλφαβήτου από την Εύβοια.

……………………………….

‘Ενα video των 5 λεπτών

……………………………………………………………………..

ΚΥΡΙΛΛΙΚΟ αλφάβητο…..

……..49…..Το κυριλλικό αλφάβητο είναι μια γραμματοσειρά, μια μεγαλογράμματη γραφή, που χρησιμοποιείται σε διάφορες ανατολικές σλαβικές και νοτιοσλαβικές γλώσσες, καθώς και σε γλώσσες της Βόρειας Ασίας. Βασίστηκε και αυτό το αλφάβητο εν μέρει στο αρχαϊκό ευβοϊκό.

  Πριν από τον 9^ο αιώνα μ. Χ., οι σλαβικές γλώσσες ΔΕΝ είχαν δική τους διακριτή γραφή.,,,,,, 50

Το όνομα του αλφαβήτου προέρχεται από τoν Κύριλλο. Κύριλλος και Μεθόδιος, ήταν δύο αδέρφια από τη Θεσσαλονίκη, μοναχοί, που τον 9ο αιώνα, επινόησαν αλφάβητο, σαν ιεραπόστολοι σταλμένοι από την Κων/πολη, στους σλαβικούς λαούς .

Και ενώ η Χαλκίδα αγνοεί στην πλειοψηφία της --και γενικά οι Έλληνες στο σύνολό τους αγνοούν-- την προέλευση του λατινικού αλφάβητου από το τοπικό μας αλφάβητο, στη γειτονική Βουλγαρία τιμώνται έξοχα ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος, που επινόησαν το κυριλλικό αλφάβητο (εδώ οι ανδριάντες τους στη Σόφια).

51 ……Ένα ξεχωριστό Πάρκο στην Πλίσκα (πρώτη πρωτεύουσα της Βουλγαρίας) με περηφάνεια, τιμώνται τα γράμματα του αλφάβητου τους, το κάθε ένα χωριστά, σαν μνημεία γρανιτένια. Μάλιστα σμιλευμένα σε σπάνιο γρανίτη, που τον μετέφεραν από την Αρμενία….52 Περίτεχνα σκαλισμένα, σαν υπερμεγέθη κοσμήματα, κοσμούν τον Πολιτισμό τους…….53----54

Η μορφή του κυριλλικού αλφάβητου, προήλθε από μια πρώιμη μορφή του κυριλλικού αλφαβήτου, το λεγόμενο γλαγολιτικού αλφαβήτου,. Αν και είναι ευρύτατα αποδεκτό ότι το γλαγολιτικό αλφάβητο επινοήθηκε από τον Κύριλλο και τον Μεθόδιο, η προέλευση του κυριλλικού αλφαβήτου αποτελεί ακόμη πηγή αντιπαράθεσης. Όνομάζεται ούτως ή άλλως, κυριλλικό αλφάβητο…Ο Κύριλλος σπούδασε στο Πανεπιστημίου της Μαγναύρας της Κωνσταντινούπολης γεωμετρία, αστρονομία, μουσική, ρητορική, φιλολογία, διαλεκτική και φιλοσοφία. Δίδαξε Φιλολογία, Φιλοσοφία και Θεολογία. Ο Μεθόδιος ήταν άνθρωπος της πράξης και είχε καριέρα στον πολιτικό στίβο. Διορίστηκε διοικητής της Θεσσαλίας, ενώ, θρησκευτικώς, ήταν διάκονος μέχρι το 867 / 868.

……………………………………………………..

Εμείς, που είμαστε η πηγή ΟΛΩΝ των λατινογενών, των κυριλλογενών αλφαβήτων ΑΝΑ ΤΗΝ ΥΦΗΛΙΟ…. Γιατί δεν τιμούμε τον τόπο αυτόν, ΤΟΝ ΤΟΠΟ ΜΑΣ, και το αλφάβητό μας;; Την εστία τέτοιας ΠΑΓΚΌΣΜΙΑΣ εμβέλειας Πολιτισμού;.

55. ………..--Φωτό Γέφυρας